راهکار تامین پایدار آب سیستان و بلوچستان چیست؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ سرانه مصرف آب در کشورهای مختلف دنیا با توجه به موقعیت جغرافیایی، الگوهای مصرف و شرایط اجتماعی متغییر است. بررسی‌های آماری نشان می دهد در کشور ما هر نفر در روز 300 لیتر آب را به طور آشکار مصرف می کند و مصرف آب نهان هر نفر از قبیل کشاورزی، انرژی، صنایع و خدمات 6000 لیتر در روز می باشد. میزان مصرف سرانه آب در ایران بیش از 70 درصد الگوی مصرف جهانی است. این در حالی است که منابع آب تجدید پذیر ایران تنها 1400 مترمکعب به ازای هر نفر در سال می باشد و ادامه روند کنونی سبب پدید آمدن بحران آب در آینده نزدیک برای کشورمان می شود.

در حال حاضر دو فناوری حرارتی و غشایی از منظر تجاری برای شیرین سازی آب دریا در مقیاس صنعتی توسعه پیدا کرده‌اند. فرآیندهای دیگر نمک زدایی و تصفیه آبهای شور در مقایسه با این دو فناوری از نظر اقتصادی قابل رقابت نبوده و در مقیاس آزمایشگاهی یا نیمه صنعتی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

مساله مهم این است که بخش صنعت به لحاظ ارزش افزوده بالا، در اولویت استفاده از طرح های آب شیرین کن دریایی قرار دراند. زیرا سرمایه گذاری اولیه تاسیس آب شیرین کن دریایی و سپس انتقال آب تصفیه شده بسیار بالا است و در بخش کشاورزی و حتی خانگی در شرایط فعلی امکان چنین سرمایه گذاری‌های عظیمی وجود ندارد. به ویژه اینکه حجم آب مصرفی در بخش کشاورزی بسیار زیاد است و تامین این آب به وسیله آب شیرین‌کن دریایی عملاً هدر دادن منابع مالی است. اما بخش های صنعتی به علت سرمایه در گردش بالا، مصرف آب کمتر در مقایسه با بخش کشاورزی و ارزش افزوده بالای تولیدی اولویت استفاده از آب شیرین کن دریایی را دارند.

منظور از آب شیرین کن صنعتی، فقط تصفیه کردن آب در مصارف صنعتی نمی باشد، بلکه دستگاه تصفیه آب در مقیاس بزرگتر از خانگی را دستگاه تصفیه آب صنعتی می نامند. همچنین به دستگاه های تصفیه آب در مقیاس متوسط و کم حجم تر را دستگاه تصفیه آب نیمه صنعتی می‌گویند. عمدتا به دستگاه های تصفیه آب با ظرفیت بالاتر از 3 متر مکعب در روز تا ظرفیت تولید آب تصفیه شده تا 6 مترمکعب را نیمه صنعتی و دستگاه تصفیه آب با ظرفیت 6 تا 3000 مترمکعب در روز را آب شیرین کن صنعتی می نامند.

رویارویی و پذیرش واقعیت بحران کم آبی، اولین قدم در مسیر یافتن راهکارهایی برای تقلیل بحران است. ارائه راهکارهای بهینه جبرانی نیز مستلزم بررسی تجارب موفق کشورهای درگیر با این معضل است. کمبود آب ناشی از تغییرات آب هوا، یکی از معضلات مشترک اکثریت کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا است. مدیریت صحیح منابع آبی و شیرین سازی آب دریا، راهکارهای اصلی اغلب این کشورها برای مواجه با چالش کم آبی در سالهای گذشته بوده است. سیاست‌گذاری و وضع قوانین سختگیرانه برای بهره‌وری از منابع آب شیرین تجدید پذیر در بخشهای مختلف تقاضا اعم از خانگی، صنعتی و کشاورزی، اولین گام برای مواجهه با بحران کم آبی است.

اثرات مخرب خشکسالی در سیستان و بلوچستان

معيشت اکثر مردم منطقه سيستان و بلوچستان  متکی بر کشاورزي و استفاده از آبهاي سطحي است. خشکسالي‌ها در اين گونه مناطق معمولا اثرات مخرب شديدتري نسبت به ساير مناطق کشور دارند. از مهمترين اثرات نامطلوب خشکسالي در سيستان مي‌توان به از بين رفتن پوشش گياهي، افزايش فرسايش بادي، مهاجرت پرندگان، از بين رفتن درختان و جنگلهاي منطقه، حذف گونه هاي مفيد و کاهش شديد فعاليت هاي کشاورزي و توليد محصولات زراعي اشاره کرد.

از جمله فعاليتهاي انجام شده جهت مقابله با بحران آب مي توان به حفر چاهک‌ها و حوضچه‌هاي ذخيره آب، احداث گلخانه، تغيير سيستم آبياري، احيا و بازسازي قنوات، استفاده و تجهيز مکانيزاسيون در بخش کشاورزی، برق‌رساني، احداث استخرهاي دو منظوره، ايجاد استخرهاي خاکي و بتوني، احداث بادشکن‌هاي زنده و غير زنده، شناسايي و معرفي گياهان سازگار و مقاوم به شرايط خشکسالي، آموزش کشاورزان و نيروهاي متخصص بومي، توزيع رايگان انواع نهال درختان ميوه، توليد آزمايشي انواع گل، سبزي، قارچ، نهال و گياهان دارويي و ترويج و معرفي آنها به کشاورزان و توليد‌کنندگان اشاره کرد.

اما با توجه به بحران کم آبی در سیستان و بلوچستان، راهکارهایی مانند صرفه‌جویی در مصرف دیگر جوابگو نیست و مردم منطقه نیاز به تامین منابع آب شرب پایدار دارند. بالاخره در شرایطی که هیچ‌کدام از منابع  مانند آب‌های جاری و زیر‌زمینی برای دستیابی به آب شیرین ممکن نباشد، راه‌حل اصلی استفاده از آب دریاها و دریاچه آب‌های شور زیرزمینی است. امروز کشورهای حاشیه حوزه خلیج‌فارس به دلیل نبود منبع آب شیرین مجبور به استفاده از آب‌های شور مثل آب دریا هستند که در همین راستا از روش اسمز معکوس برای شیرین‌سازی آب استفاده می‌کنند. دستگاه اسمز معکوس که با نام آب شیرین کن و در انواع آب شیرین کن صنعتی و آب شیرین کن کشاورزی شناخته شده است، یکی از بهترین دستگاه‌ها برای شیرین سازی آب شور می‌باشد.

راهکارهای برون رفت از بحران با تکنولوژی روز

برای مقابله با مشکل کمبود آب، تصفیه آب دریا گزینه مناسبی برای مقابله با بحران آب است. در همین راستا تکنولوژی های پالایش و بازچرخانی آب به عنوان راهبردهای اصلی بخش محیط زیست در برنامه ها و چشم انداز بلندمدت توسعه کشور مورد توجه قرار گرفته است. بررسی تحقیقات و کارهای انجام شده در سال های اخیر تایید کننده کاربرد فن‌آوری‌های جدید در صنعت تصفیه آب دریا به خصوص استفاده از روش های جدید الکتریکی و الکترومغناطیسی می باشد. در همین راستا علاوه بر روش های الکترولیز، الکترودیالیز و الکتروکوگولاسیون، روش بسیار نوین دیگری با عنوان روش الکتروکوگووالانس توسط یک شرکت دانش بنیان ایرانی ارایه شده است. این روش با قابلیت تصفیه آب دریا و قابلیت فرآوری نمک به کود کشاورزی، می تواند انقلاب بزرگی را در تامین بی پایان منابع آب قابل شرب و کشاورزی و توسعه اقتصاد ساحلی و دریایی در کشور فراهم آورد. بدون اینکه اثرات زیست محیطی خطرناکی را بر محیط زیست ساحلی و دریایی بر جای بگذارد. از نظر روش شناسی این تحقیق به معرفی فنی و توصیف روش جدید تصفیه آب الکتروکوگووالانس و قابلیت مکان‌یابی تاسیسات آب شیرین کن مربوطه در ساحل مکران پرداخته است. یافته ها نشان داد که بهترین گزینه استقرار تاسیسات آب شیرین کن یاد شده می تواند به عنوان یک طرح قابل سرمایه گذاری در محدوده ساحلی مکران با دسترسی نامحدود به آب های اقیانوسی باشد. تاسیسات آب شیرین کن الکتروکوگووالانس این قابلیت را دارد که در فرآیند نمک زدایی آب شیرین، هیچ پساب شوری را وارد محیط دریایی نکند و بنابراین هیچ معضل زیست محیطی هم نخواهد داشت که این امر یک امتیاز اکولوژیک در سطح بین‌المللی خواهد بود.