چالش های عربستان سعودی؛ کروناویروس، اقتصاد و ژئوپلیتیک

به گزارش راهبرد معاصر؛ ولیعهد محمد بن سلمان بر این احساس است که اپیدمی کرونا ویروس همراه با افول اقتصادی ناشی از جنگ نفتی فوری ترین چالش های پادشاهی سعودی می باشد، زیرا عربستان سعودی به تدریج محدودیت های تحمیلی برای مقابله با کروناویروس را لغو کرده است. جنگ نفتی ریاض با مسکو در کنار فروپاشی بازارهای نفت، زمینه خسارت های گسترده ای را به صنعت نفت شیل آمریکا وارد کرد و همین امر منجر به افزایش تنش بالقوه ریاض – واشنگتن شده است. بر این اساس، پرزیدنت دونالد ترامپ برای مجبورسازی پادشاه ریاض برای تغییر مسیر تانکرهای حامل نفت به آمریکا، درصدد بررسی و سنجش طرح ممنوعیت واردات نفت به عربستان سعودی می باشد.

به صورت بنیادی تر، شاهزاده محمد بن سلمان بدون این که هیچ گزینه یا آلترناتیو واقعی وجود داشته باشد، روابط پادشاهی سعودی با آمریکا را به خطر انداخته است. این در حالی است که ما شاهد توافقی میان تولیدکنندگان نفتی برای کاهش میزان تولید هستیم که در بهترین حالت می توان آن را نقطه پایانی بر جنگ قیمت ها بر سر سهم بازار دانست. جنگ قیمت، روابط عربستان سعودی با کنگره آمریکا را هم تیره کرده است. این در حالی است که در گذشته به دلیل جنگ یمن، سابقه متعدد نقض حقوق بشر و ترور روزنامه نگار، جمال خاشقچی در کنسولگری ترکیه، از روابط تنش آمیزی برخوردار بودند. بنابراین اصلاحات اخیر دادگستری عربستان سعودی بر لغو شلاق به عنوان یک مجازات قانونی، لغو مجازات اعدام برای افراد زیر سن قانونی که مرتکب جرمی شده اند، تلاشی برای پاسخ به چنین انتقادات بوده است اما بعید به نظر می رسد که در بهبود تنش روابط عربستان سعودی و کنگره تاثیری داشته باشد.

سناتور کوین کرامر در هنگام سخنرانی برای اعضای کنگره اظهار داشت: « گام های بعدی عربستان سعودی مشخص خواهد کرد که آیا  مشارکت و همکاری استراتژیک ما با ان ها نجات بخش است یا خیر». بهبود روابط عربستان سعودی و آمریکا شاید تنها گزینه پیش روی شاهزاده محمد بن سلمان باشد. زیرا ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه بعید است پس از جر و بحث های لفظی تلفنی با بن سلمان، رفتار مهربانانه و دوستانه ای نسبت به ریاض اتخاذ کند.

بر اساس تحقیقات رویترز، کاهش تولید به جای پایان جنگ نفتی بیشتر یک اعلام آتش بس می باشد. عربستان سعودی و روسیه همچنان به رقابت های خود ادامه می دهند و در این مسیر عربستان سعودی با ارائه تخفیف و پیشنهادهای ویژه و خاص در بازارهای نفت صدمات زیادی به روسیه وارد کرده است. اما روابط تیره در حوزه جنگ قیمت ها، از توافق طرفین بر سر فروش گندم روسیه به عربستان جلوگیری نکرد و در ماه گذشته نخستین محموله ۶۰ هزار تنی گندم از سوی روسیه به عربستان سعودی صادر شد.

صرف نظر از وضعیت روابط عربستان و روسیه، مسکو بر این تاکید داشت به جای چتر امنیتی حمایتی آمریکا در خلیج فارس، باید یک ترتیبات امنیتی چندجانبه ( آمریکا، چین، اروپا و هند) تشکیل شود، اما این درخواست بیشتر به یک اسکلت بدون گوشت شبیه می باشد. روسیه در این ترتیبات مشارکت نمی کند زیرا نه منابع مالی لازم و نه اراده ای برای پذیرش مسئولیت امنیت خلیج فارس دارد. علاوه بر این کشورهای دیگر هم که توسط روسیه به عنوان مشارکت کنندگان ترتیبات امنیتی جدید در خلیج فارس مطرح شدند از پذیرش این مسئولیت خودداری کردند. بنابراین این طرح از همان آغاز مرده به دنیا آمد زیرا که عربستان سعودی از هر گونه تعامل و مذاکره با ایران بدون هیچ گونه پیش شرط خودداری می کند. در طی بحران اپیدمی کروناویروس، عربستان سعودی به جای این که در قالب کمک ها بشردوستانه برای پل سازی روابط با ایران بهره ببرد، بیشتر بر افزایش خطوط گسل و اختلافات با این کشور تلاش کرده است.

چین، علی رغم تاسیس نخستین پایگاه نظامی خارجی در جیبوتی و کمک به عملیات ضد دزدان دریایی در سواحل سومالی، اما همچنان هیچ تمایلی برای پذیرش مسئولیت بزرگ نظامی در خاورمیانه ندارد. به همین میزان آنچه زمینه ناراحتی شاهزاده بن سلمان را فراهم ساخته این حقیقت است که اگر تنش های آمریکا و ایران افزایش یابد و به سمت یک جنگ تمام عیار حرکت کند،  وی نمی تواند مطمئن باشد که چین بی طرفی خود را حفظ می کند یا خیر. بنابراین با کاهش تنش ها، تهران نسبت به ریاض برای چین از اهمیت استراتژیک بیشتری برخوردار می باشد.

جغرافیا، جمعیت شناسی ، افراد تحصیل کرده ایران ، اشتراک تاریخ تمدنی ( که به هزاران سال پیش باز می گردد) مهم ترین ابزار اهمیت ایران در دیدگاه چین می باشد.  علاوه بر این، ایران در « ابتکار کمربند و جاده» که چین را از طریق خط آهن از آسیای مرکزی و جمهوری اسلامی به اروپا متصل می کند نقش محوری و تعیین کننده ای را ایفا می کند. این مسیر به فرایند پر هزینه و زمان بر انتقال کالا ها از طریق کشتی به دریای خزر پایان خواهد داد.

شاهزاده محمد بن سلمان برای ایجاد تعادل در تضمین جایگاه عربستان در صحنه بین المللی، سعی کرده است که در رسانه های تحت کنترلش بی طرفی  را حفظ کند. آندره لبر یکی از دانشجویان سیاستگذاری سعودی، خاطرنشان می کند که سابقه چین در تقویت وجهه خود در ریاض یادآور این واقعیت است که رقابت قدرت نرم بازی حاصل جمع صفر نیست. ( بازی حاصل جمع صفر یعنی برد یکی و باخت دیگری). حتی با این حال که آن ها در رسانه های خود از رویکرد چین در مقابله با کروناویروس انتقاد کرده اند اما تلاش های پرزیدنت دونالد ترامپ و دولت وی برای مقصر دانستن چین در شیوع کروناویروس را مورد تمسخر قرار می دهند. تحلیل آندره لبر از پوشش رسانه ای عربستان نشان می دهد که شاهزاده محمد به دنبال باز نگه داشتن تمام درهاست.