طرح آمریکایی منطقه حائل در شمال سوریه؛ از نبرد ادلب تا رویارویی با ترکیه

به گزارش راهبرد معاصر؛ درحال حاضر قریب به 5 سال از حضور نظامی ایالات متحده آمریکا در سوریه سپری می شود. پس از آغاز بحران سوریه در سال 2011 آمریکایی ها همواره مترصد کوچکترین فرصت برای ورود نظامی سریع در این کشور بودند اما مقاومت دولت دمشق و حمایت‌های متحدان آن یعنی جمهوری اسلامی ایران و روسیه موجب شد تا مقامات آمریکایی برای تحقق رؤیای خود حدود 3 سال انتظار بکشند. سرانجام با حمله تروریست‌های تکفیری داعش به عراق و اشغال شهر موصل در سال 2014 بود که مقامات وقت ایالات متحده آمریکا بهانه مناسبی برای ورود به سوریه از طریق تشکیل یک ائتلاف بین‌المللی، به دست آوردند. بدین‌ترتیب، ایالات متحده آمریکا با تشکیل ائتلاف بین‌المللی به اصطلاح ضد داعش در ژوئن سال 2014 همزمان با ورود مجدد عراق، به تدریج حضور نظامی خود در سوریه را نیز کلید زد.

حضور نظامی ایالات متحده آمریکا در سوریه در قالب ائتلاف بین‌المللی به اصطلاح ضد داعش نه‌تنها هیچ کمکی به نبرد با تروریسم در این کشور نکرد، بلکه روند نابودی تکفیری‌ها در سوریه را به شدت تحت الشعاع قرار داده و آن را مختل کرد. ائتلاف تحت رهبری ایالات متحده آمریکا طی حدود 5 سال گذشته هزاران تَن از نظامیان و غیرنظامیان سوری را به بهانه مبارزه با تروریسمِ تکفیری به کام مرگ کشاند؛ مسأله‌ای که حتی خودِ مقامات ائتلاف طی سال‌های گذشته بارها ـ البته به صورت خفیف ـ بدان اعتراف کرده و بابت آن از افکار عمومی عذرخواهی کرده‌اند!

تشکیل ائتلاف مذکور جهت حضور نظامی ایالات متحده آمریکا در سوریه کافی بود تا مقدمه‌ای برای اعزام نیروهای زمینی آمریکایی به این کشور نیز تبدیل گردد. از سال 2015 رفته رفته اعزام نیروهای آمریکایی به سوریه آغاز شد و هم‌اکنون بر اساس آمارهای اعلام‌شده توسط واشنگتن بیش از 2000 نظامی آمریکایی در این کشور مستقر هستند. ایالات متحده آمریکا تاکنون 14 پایگاه نظامی در خاک سوریه احداث کرده است که از این تعداد 12 پایگاه در شمال و شمال شرق این کشور قرار دارند. ازجمله مهمترین این پایگاه‌ها می‌توان به «دیریک» در محور شرقی، «عین عیسی»، «الطبقه»، «الجبلیه» و «تل‌ السمن» در الرقه، «صباح الخیر» در حسکه، «التنف» در مرزهای مشترک سوریه و عراق و همچنین پایگاه «منبج»، اشاره کرد.

در اواخر آذرماه سال جاری بود که «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا فرمان خروج نظامیان این کشور از خاک سوریه را امضاء کرد. چند روز بعد نیز وزارت دفاع آمریکا متعاقب فرمان رئیس‌جمهور این کشور، دستورات لازم جهت خروج نیروهای آمریکایی از سوریه را صادر کرد. گفته می‌شود از زمان امضای فرمان خروج نیروهای نظامی آمریکا از سوریه توسط ترامپ، تاکنون بخش کوچکی از نظامیان آمریکا سوریه را به مقصد اقلیم کردستان عراق ترک کرده‌اند. اما این تمام ماجرا نیست چرا که برخی تحرکات آمریکایی‌ها نشان می‌دهد آن‌ها قصد ندارند به صورت کامل و نهایی به حضور نظامی خود در سوریه پایان بخشند.

طرح ایجاد منطقه حائل در شمال سوریه

آنطور که از شواهد امر پیداست، مقامات ایالات متحده آمریکا به حضور محدود اما تأثیرگذار در خاک سوریه چشم دوخته‌اند و برای تحقق این هدف، طرحی را در نظر گرفته و برای پیاده‌سازی آن برنامه‌ریزی می‌کنند. آمریکایی‌ها درهمین راستا روی نیروهای دموکراتیک کُرد سوری و مناطق شمالی سوریه که محل استقرار آن‌ها محسوب می‌شود، حساب ویژه‌ای باز کرده‌اند. درست به همین دلیل است که اخیرا حرف و حدیث‌های بسیاری پیرامون آمادگی ایالات متحده برای ایجاد منطقه حائل (منطقه امن) در شمال سوریه مطرح شده و حتی «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری آمریکا نیز آن را تأیید کرده است.

درهمین‌ راستا «جیمز جفری» نماینده آمریکا در امور سوریه در جریان سخنرانی خود در کنفرانس امنیتی مونیخ با اشاره به تحرکات جدید واشنگتن در شمال سوریه، گفت: «ما نمی‌خواهیم بشار اسد کنترل مناطق شمالی و شمال شرقی سوریه را در دست بگیرد». وی همچنین در ادامه سخنان خود در این خصوص در کمال تعجب مدعی شد: «ارتش سوریه قادر به برقراری صلح و ثبات در محور شمالی نیست و ما این کار را انجام خواهیم داد!»

این سخنان اخیر مقام آمریکایی نشان داد که مسأله ایجاد منطقه حائل در شمال سوریه توسط واشنگتن کاملا جدی است و ایالات متحده قصد دارد به صورت عملی به پیاده‌سازی چنین طرحی مبادرت ورزد تا بدین‌ترتیب ضمن حفظ حضور نظامی خود در سوریه به صورت محدود و تأثیرگذار، از آخرین برگ برنده خود در این کشور یعنی نیروهای دموکراتیک کُرد سوری استفاده کرده باشد؛ نیروهایی که همواره در طول سال‌های گذشته تحت‌الحمایه واشنگتن بودند و کمک‌های مالی و تسلیحاتی فراوانی از آن دریافت کرده‌اند.

این طرح ایالات متحده آمریکا مورد اعتراض مقامات روسیه نیز قرار گرفته است. «سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه اخیرا و در جریان سخنرانی خود در کنفرانس امنیتی مونیخ به انتقاد شدید از تلاش آمریکا برای ایجاد منطقه حائل در شمال سوریه پرداخت. وی ضمن غیرقانونی توصیف کردن تداوم حضور نظامی ایالات متحده آمریکا در خاک سوریه، تأکید کرد: «حضور برخی طرف‌ها از جمله آمریکایی‌ها در سوریه غیرقانونی است و بدون شک جملگی طرح‌های آن‌ها در سوریه نیز فاقد صلاحیت قانونی است». لاوروف همچنین افزود: «طرح ایالات متحده آمریکا برای ایجاد منطقه امن در سوریه نمی‌تواند هیچ کمکی به برون‌رفت از بحران این کشور کند؛ بهتر از آمریکایی‌ها بر روند مذاکرات آستانه متمرکز باشند».

تلاش برای به شکست کشاندن روند مذاکرات آستانه

تحرکات جدید ایالات متحده آمریکا در شمال سوریه حاکی از آن است که مقامات این کشور به هیچ وجه از روند کنونی مذاکرات «آستانه» درباره سوریه رضایت ندارند. مذاکرات «آستانه» قزاقستان در سوریه از بهمن ماه سال 1395 و با ابتکار جمهوری اسلامی ایران و روسیه و همراهی ترکیه آغاز شد و تا کنون 11 دور از آن نیز برگزار شده است. کما اینکه طرف‌های مذکور تاکنون نشست‌های متعددی را در تهران، آنکارا و سوچی به منظور پیگیری نتایج حاصل از سلسله مذاکرات آستانه و نظارت بر روند اجرای آن‌ها، برگزار کرده‌اند. با وجود اینکه روسیه بارها از ایالات متحده آمریکا خواستار پیوستن آن به روند آستانه شد اما مقامات این کشور هیچگاه حاضر به پذیرش چنین درخواستی نشدند و بدین‌ترتیب، آشکارا نشان دادند که مذاکرات آستانه و روند آن مورد تأیید ایالات متحده نیست.

سلسله مذاکرات آستانه درباره سوریه طی 2 سال گذشته تاکنون دستاوردهایی را نیز برای آرام‌سازی هرچه بیشتر اوضاع در سوریه به دنبال داشته است. مهمترین دستاورد این این مذاکرات، توافق بر سر تشکیل مناطق کاهش تنش در سوریه بود که نقش مهمی را در کاهش تنش‌ها در بسیاری از نقاط این کشور، ایفا کرد. توافق بر سر تفکیک گروه‌های تروریستی از گروه‌های مسلح و مبارزه همه‌جانبه با گروه‌های تکفیری از جمله دیگر دستاوردهای سلسله مذاکرات آستانه محسوب می‌شود که عملا در نقطه مقابل تلاش‌های مذبوحانه ایالات متحده آمریکا در سوریه قرار می‌گیرد. علت اصلی این مسأله هم آن است که آمریکایی‌ها طی سال‌های گذشته هیچگاه حاضر به همکاری جهت تهیه یک لیست تفکیکی از گروه‌های تروریستی و گروه‌های مسلح در سوریه نشدند تا مانع از کاهش سطح تنش‌ها در این کشور شده باشند.

بر همین اساس، ایالات متحده آمریکا به خوبی می‌داند که مسیر کنونی مذاکرات آستانه می‌تواند بهترین راهکار برای برون‌رفت از بحرانِ حالِ حاضر سوریه باشد؛ به ویژه اینکه نشست‌های هماهنگی میان 3 کشور فوق الذکر، به صورت منظم درحال برگزاری است و اخیرا نیز طی هفته گذشته بود که سران تهران، مسکو و آنکارا به منظور پیگیری نتایج مذاکرات آستانه، در شهر سوچی روسیه گرد هم آمدند. لذا ایالات متحده آمریکا عزم خود را جزم کرده است تا از رهگذر تحرکات غیرقانونی خود در شمال سوریه نتایج حاصل از نشست‌های آستانه را خنثی کند.

نگرانی از آغاز قریب‌الوقوع عملیات ادلب

یکی دیگر از جمله اهداف ایالات متحده آمریکا نگرانی بی حد و حصر آن از آغاز قریب‌الوقوع عملیات آزادسازی استان «ادلب» در شمال سوریه از لوث تروریست‌های تکفیری «جبهه‌النصره» است. درحال حاضر از استان ادلب به عنوان آخرین ایستگاه جنگ علیه تروریسم در سوریه یاد می‌شود. نبرد قریب‌الوقوع علیه تروریست‌های تکفیری جبهه النصره در ادلب «جنگ بزرگ» خوانده می‌شود، چراکه کنترل آن توسط نیروهای مقاومت سوری مُهر پایانی خواهد بود بر وجود تروریسم تکفیری در خاک سوریه. «فیصل المقداد» معاون وزیر خارجه سوریه اخیرا در گفتگویی با اعلام اینکه ادلب جزئی جدایی‌ناپذیر از خاک سوریه محسوب می‌شود، گفته بود: «عملیات آزادسازی ادلب به زودی آغاز خواهد شد و این نیروهای مقاومت سوری خواهند بود که کنترل نهایی آن را برعهده خواهد گرفت».

«بشار اسد» رئیس‌جمهوری سوریه نیز در این خصوص گفته است: «آنچه که امروز از جار و جنجال‌های پیش از عملیات ادلب شاهد هستیم به این خاطر است که این عملیات برای آمریکایی‌ها و متحدانشان سرنوشت‌ساز است. واضح است که که پیروزی مقاومت موجب شکست توطئه‌های آمریکا و بازگشت ادلب به آغوش سوریه خطری برای طرح‌های این کشور در منطقه است». شدت نگرانی آمریکایی‌ها از عملیات قریب‌الوقوع آزادسازی ادلب به حدی است که حتی برخی گزارش‌ها حاکی از آن هستند که رئیس‌جمهوری ایالات متحده به صورت محرمانه درباره هرگونه اقدام نظامی در ادلب، پا را از گلیم خود فراتر نهاده و به سران روسیه و ترکیه هشدار داده است؛ هشدارهایی که البته مقامات روسی آن‌ها را به هیچ انگاشته‌اند.

در واقع، ایالات متحده آمریکا به خوبی می‌داند که در صورت کنترل نیروهای مقاومت سوری بر استان ادلب واشنگتن به عنوان «بازنده بزرگ» جنگ 8 ساله سوریه شناخته خواهد شد و آخرین امیدهای آن برای کسب اندک پیروزی در این جنگ نیز بر باد خواهد رفت. به همین دلیل است که آمریکایی‌ها قصد دارند با ایجاد منطقه حائل در شمال سوریه به طور کامل بر ادلب و تحرکات نظامی در آنجا اشراف داشته باشند تا در صورت لزوم، در برابر هرگونه عملیات علیه تکفیری‌های جبهه‌النصره کارشکنی کرده و از کنترل ادلب توسط نیروهای مقاومت سوری ممانعت به عمل آورند.

رویارویی با ترکیه

تحرکات ایالات متحده آمریکا در شمال سوریه و تلاش آن برای ایجاد منطقه امن در این محور، احتمال رویارویی میان واشنگتن و آنکارا در محور شمالی سوریه را بیش از هر زمان دیگری افزایش داده است. آمریکایی‌ها با ایجاد منطقه امن در شمال سوریه به دنبال تسلط بر شرق رود فرات نیز هستند؛ جایی که ترکیه پیشتر اعلام کرده بود خود را برای حمله به کُردها در آنجا آماده می‌کند. همین مسأله موجب شده است تا گمانه‌زنی‌ها پیرامون مواجهه احتمالی میان ترکیه و ایالات متحده آمریکا در شمال سوریه، بیش از پیش تقویت شود.

مقامات آمریکایی اما برای مقابله با اقدامات احتمالی ترکیه تدارکاتی را اندیشده‌اند. در همین راستا، آمریکایی‌ها در تحرکات خود در شمال سوریه متحدان غربی‌شان را نیز با خود شریک ساخته‌اند. طبق اعلام روزنامه آمریکایی «واشنگتن‌پست» ایالات متحده آمریکا برای تحقق اهداف خود در شمال سوریه از کمک‌ها و حمایت‌های مثلث انگلیس، فرانسه و آلمان نیز برخوردار خواهد بود. این روزنامه در گزارش خود اعلام کرده است که بر اساس طرح آمریکا 1500 تَن از نظامیان سه کشور یادشده در شمال سوریه مستقر خواهند شد تا به ایالات متحده آمریکا در پیشبرد اهدافش کمک‌رسانی کنند. آمریکا بر این باور است که این اقدام می‌تواند درمقابل اقدام احتمالی ترکیه جنبه بازدارندگی داشته باشد و حضور متحدانش در میدان، مقامات ترکیه را از رویارویی با آمریکا در شمال سوریه بازمی‌دارد.

با تمامی این‌ها، به نظر می‌رسد که طرح ایالات متحده برای همراه ساختن متحدانش با خود در شمال سوریه به منظور جلوگیری از رویارویی احتمالی ترکیه با آن نتیجه‌بخش نبوده است، چراکه «خلوصی آکار» رئیس ستاد مشترک ارتش ترکیه اعلام کرده است که در منطقه امنیتی در شمال سوریه، فقط ترکیه باید حضور داشته باشد. این اظهارنظر مقام نظامی ارشد ترکیه‌ای حاکی از آن است که در صورت تداوم تحرکات کنونی آمریکایی‌ها در شمال سوریه، رویارویی واشنگتن و آنکارا در این محور بسیار محتمل است.