ریاض چه اهدافی را در حمله مجدد به الحدیده دنبال می کند؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ عربستان و امارات پس از اظهارات وزیر دفاع و وزیر خارجه آمریکا مبنی بر توقف جنگ یمن حملات خود به الحدیده در غرب یمن را تشدید کرده‌اند. در دور جدید حملات نیروهای اماراتی و سعودی از چند محور به الحدیده حمله کرده‌اند و طبق ادعای ائتلاف سعودی الحدیده در نوعی محاصره قرارگرفته است. در مقابل انقلابیون یمنی نیز اعلام کرده‌اند که بنا به گفته سخنگوی نیروهای مسلح یمن، خطوط پشتیبانی و امدادرسانی متجاوزان از چهار محور قطع‌شده و آن‌ها در محاصره نیروهای یمن هستند. سخنگوی نیروهای مسلح یمن تأکید کرده که نیروهای ارتش و کمیته‌های مردمی این کشور ۲۱ خودروی نظامی و زرهی را منهدم کرده‌اند که با احتساب خودروهای منهدم شده قبلی این تعداد به ۱۷۱ خودرو رسیده است. این در حالی است که رسانه‌های ائتلاف سعودی از سه‌شنبه گذشته مدعی تکمیل حلقه محاصره شهر الحدیده از سمت شرق و شمال شرق بودند که محمد البخیتی، عضو دفتر سیاسی انصار الله این ادعاها را تکذیب کرد و گفت که مناطق اشغال‌شده در منطقه «کیلومتر ۱۶» پس گرفته‌شده است. اما دور جدید حملات ائتلاف سعودی به الحدیده در چه شرایطی و چرا شروع‌شده است؟

1. ویژگی‌های تاریخی الحدیده

شهر الحدیده و جزایر وابسته به آن همواره دروازه حملات خارجی برای اشغال یمن و راهی برای رسیدن صنعا از قرن شانزدهم میلادی بوده است. این تلاش‌ها با حمله ناوگان پرتغال در سال 1514 برای سیطره بر دریای سرخ و یمن شروع شد. در ادامه عثمانی‌ها در سال 1848 برای دستیابی به یک پایگاه نظامی در جهت رسیدن به شمال یمن به الحدیده حمله کردند و همچنین در طول جنگ جهانی اول این شهر موردحمله قرار گرفت؛ زمانی که کشتی‌های دریایی انگلیس دو بار الحدیده را بمباران کردند. نتیجه این جنگ شکست عثمانی‌ها بود که باعث شد تا الحدیده تحت سیطره حاکم عسیر، امام محمد ادریسی و بعد از او امام یحیی حمید الدین در سال 1925 قرار بگیرد. اما در سال 1934 نیروهای سعودی دوباره بر الحدیده مسلط شدند. در سال 1934 و بعد از پیشروی نیروهای یمنی در عسیر، الحدیده به‌موجب توافق طائف به یمن بازگشت. در سال 1962 الحدیده به محل مهمی برای نیروهای مصری‌ای شد که جمال عبدالناصر به صنعا برای حمایت از انقلاب 26 سپتامبر فرستاده بود. درواقع در 4 قرن گذشته الحدیده همواره به‌عنوان یک شهر مهم و دروازه‌ای برای اشغال یمن به شمار رفته است.

2. جایگاه الحدیده در استراتژی امارات

امارات در چارچوب استراتژی منطقه‌ای خود برای تسلط بر بنادر یمن به‌ویژه بنادری که در دریای سرخ قرارداد در حال فعالیت است. این اقدام در راستای یک طرح کلی برای توسعه و گسترش بنادر مهم در منطقه و جهان است. تلاش برای تسلط بر الحدیده در هماهنگی با ریاض در چارچوب رقابت ژئوپلیتیک بین عربستان و امارات با ایران و ترکیه برای توسعه نفوذ در منطقه خاورمیانه صورت می‌گیرد. بندر عدن هدف اول ابوظبی در این راستا است و به دنبال آن تلاش‌ها برای سیطره بر بندر الحدیده به‌عنوان دومین بندر مهم یمن صورت می‌گیرد. اکنون امارات تمرکز خود را بر الحدیده و دو بندر مهم این استان یعنی الحدیده و الصلیف گذاشته است که راهی برای دسترسی به بندر میدی در استان حجه است. درواقع اهداف امارات از تلاش برای تسلط بر بنادر یمن نظامی است اما تلاش‌های امارات جدا از برنامه‌های این کشور برای تقویت حضور اقتصادی امارات در منطقه به‌ویژه از طریق گذرگاه‌های دریایی نیست.

ازلحاظ اقتصادی ابوظبی از احتمال تلاش رقبا برای دور کردن تجارت از بندر جبل علی (جبل علی یک شهرک بندری در امارات متحده عربی است که در ۳۵ کیلومتری شهر دبی واقع‌شده است) هراس دارد. توسعه بندر چابهار در ایران، الدقم در عمان و شهر اقتصادی ملک عبدالله در عربستان چالشی جدی برای امارات به شمار می‌رود. ازلحاظ ژئواستراتژیکی نیز بندر الحدیده ازجمله بنادری است که ابوظبی به دنبال تسلط و کنترل آن است. نفوذ امارات از بندر جبل علی در دبی تا ساحل جنوبی شبه‌جزیره عربی و شاخ آفریقا و اریتره توسعه‌یافته و ابوظبی در این مناطق پایگاه نظامی دایر کرده است. در همین راستا امارات تلاش دارد که بر الحدیده نیز مسلط شود.

3. اهمیت الحدیده

بندر الحدیده که به عروس دریای سرخ معروف است، در ۲۲۶ کیلومتری شهر صنعا پایتخت یمن قرار دارد. این شهر، دومین بندر تجاری بزرگ یمن بعد از بندر عدن است و به دلیل داشتن امکانات صادرات و واردات و نزدیکی به معابر بین‌المللی حمل‌ونقل کالا از اهمیت زیادی برخوردار است. بندر الحدیده، هم‌اکنون، با اشغال بندر عدن توسط ائتلاف عربی به بندر اساسی برای واردات کالا توسط دولت یمن تبدیل‌ شده است. البته، اگر ائتلاف عربی اجازه پهلوگیری کشتی‌های تجاری را در این بندر بدهد که این مسئله کمتر اتفاق می‌افتد. بندر الحدیده، دومین بندر پس از عدن، به دلیل نزدیکی به خطوط حمل‌ونقل بین‌المللی موقعیتی استراتژیک دارد. این بندر شریان اصلی حیات بیش از 8 میلیون یمنی در استان‌های الحدیده، تعز، صعده و صنعا است. الحدیده هشت اسکله دارد که طول مجموع آن‌ها ١٤٦١ متر است. علاوه بر این، دو اسکله دیگر به طول ٢٥٠ متر که برای تخلیه تانکرهای نفت اختصاص داده‌شده است، در این بندر وجود دارد. ائتلاف عربی استان الحدیده را به دلیل مجاورت با دریای سرخ، معبری برای ورود سلاح و تجهیزات نظامی از خارج از یمن به این کشور می‌داند. به همین دلیل، جنگنده‌ها و ناوچه‌های کشورهای عربی حملات زیادی را بر ضد استان الحدیده انجام داده‌اند. در دریای سرخ و در مقابل سواحل استان الحدیده بیش از ۴۰ جزیره وجود دارد. مهم‌ترین این جزایر، جزیره کمران است که مردم در آن زندگی می‌کنند. در برخی از این جزایر همچون جزیره کمران پایگاه نظامی هم وجود دارد. کنترل بیشتر جزایر استان الحدیده که برای اشراف بر دریای سرخ اهمیت دارد، همچون جزیره کمران در اختیار نیروهای ارتش و حرکت انصار الله است، اما کنترل تعدادی دیگر از جزایر همچون جزیره حنیش کبرا در اختیار نیروهای ائتلاف عربی است. درمجموع بیش از 70 درصد واردات مواد غذایی یمن از طریق بندر الحدیده انجام می‌گیرد و این بندر به شاهرگ حیاتی یمن تبدیل‌شده است.

4. دلایل تشدید حملات به الحدیده

درحالی‌که وزیر خارجه و دفاع آمریکا از پایان جنگ یمن سخن گفته بودند عربستان و امارات از 10 آبان ماه موج جدید حملات به الحدیده را آغاز کردند. البته عملیات برای اشغال الحدیده از خردادماه شروع‌شده بود اما پس از ناکامی ائتلاف سعودی این حمله به‌نوعی رکود رسیده بود. اما در شرایط فعلی بار دیگر این حمله آغازشده است. دلایل متعددی می‌توان برای شروع موج جدید حملات برشمرد:

1. 4. رهایی از فشار خاشقچی

عربستان در شرایط فعلی در وضعیت پرفشاری به سر می‌برد. چراکه به دنبال قتل جمال خاشقچی منتقد سعودی کشورهای مختلف علیه عربستان اقداماتی انجام داده و برخی کشورها مانند سوئیس، آلمان و نروژ، صادرات سلاح به عربستان را متوقف کرده‌اند. علاوه بر این موج سنگینی برای برکناری محمد بن سلمان به‌عنوان عامل اصلی این حادثه از ولیعهدی به راه افتاده است. شاید بتوان گفت که علت حمایت بن سلمان از موج جدید حملات به الحدیده به‌نوعی انحراف افکار عمومی از مسئله خاشقچی به مسئله الحدیده است.

2. 4. کسب پیروزی حداقلی برای چانه‌زنی سیاسی

امارات در جنگ یمن توانسته بر استان‌های جنوبی مسلط شود. اما عربستان در این جنگ نتوانسته به هیچ دستاوردی برسد. بنابراین هرگونه مذاکره سیاسی در این شرایط برخلاف منافع عربستان به شمار می‌رود. به نظر می‌رسد که عربستان سعی دارد تا با پیشروی در محورهای مختلف الحدیده به یک دستاورد حداقلی دست یابد تا بتواند در مرحله سیاسی و مذاکره بتواند از آن استفاده کند.

3. 4. وادار کردن انصار الله به عقب‌نشینی

بندر الحدیده تنها راه اصلی ارتباطی انصار الله با جهان خارج است و بیش از 70 درصد مواد غذایی یمن از این بندر تأمین می‌شود. ائتلاف سعودی بر این باور است که اگر این راه ارتباطی انصار الله قطع شود این گروه عقب‌نشینی کرده و حاضر به آمدن پای میز مذاکره خواهد بود.

4. 4. ایجاد نارضایتی عمومی

ائتلاف سعودی بر این باور است که در صورت حمله به الحدیده و اشغال این شهر، موج مهاجرت از این منطقه به سمت استان‌های شمالی و مراکز تحت تسلط انصار الله بیشتر شده و درنتیجه جمعیت زیادی در این استان‌های ساکن خواهند بود. با توجه به قطع راه ارتباطی انصار الله با جهان خارج این مسئله می‌تواند منجر به یک نارضایتی عمومی شده و زمینه برای قیام داخلی علیه انصار الله فراهم خواهد شد.

5. 4. تلاش امارات برای تکمیل سلطه بر بنادر یمن

امارات در تلاش است تا الحدیده را در ادامه برنامه بلندمدت خود یعنی اشغال بنادر اصلی یمن تصرف کند. امارات به‌عنوان یک کشور تجاری نقش مهمی در تجارت جنوب غرب آسیا دارد، از این منظر می‌کوشد با استفاده از نفوذ خود در منطقه از طرح‌های توسعه دیگر بنادر کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و اقیانوس هند جلوگیری کند. در این راستا، امارات سعی دارد بندرهای یمن از بندر عدن تا بندر المکلا و المخا را زیر سلطه خود داشته باشد. ابوظبی با این کار به دنبال آن است که بندرهای یمن را تحت مدیریت و سلطه خود داشته باشد تا این بندرها در آینده هیچ خطر و تهدیدی برای بندر دبی به‌عنوان بندر ترانزیتی در خلیج‌فارس ایجاد نکند. اکنون، سلطه بر بنادر مهم یمن به شکل تقریبی در دست امارات است و حتی بنادر روبروی سواحل یمن مانند بندرهای سومالی، جیبوتی و اریتره و خیلی از این کشورها نیز زیر نظر شرکت‌های اماراتی عمل می‌کنند. بنابراین، در شرایط کنونی امارات سعی دارد بندر الحدیده را نیز تحت تسلط خود قرار دهد.

چشم‌انداز پیش‌رو

عربستان و امارات در شرایط کنونی توانسته‌اند در محورهای شرق و جنوب شرقی الحدیده پیشروی کنند و حتی بنابر اعلام رسانه‌های عربی جنگ به داخل محله‌های مسکونی الحدیده نیز رسیده است. به نظر می‌رسد ائتلاف سعودی قصد دارد حملات اخیر را تا شکست کامل انصار الله در الحدیده ادامه دهد. اما نکته مهم این است که در جنگ شهری نیروهای انصار الله به‌مراتب قوی‌تر از نظامیان سعودی و اماراتی هستند و همین مسئله می‌تواند جنگ الحدیده را ماه‌ها دچار فرسایش کند. بنابراین بسیار بعید است که ائتلاف سعودی در کوتاه‌مدت قادر به تسلط بر شهر الحدیده باشد. به نظر می‌رسد که هدف ائتلاف سعودی در سایه فشارهای جهانی تنگ کردن حلقه محاصره انصار الله در الحدیده و فشار بر این گروه برای مذاکره باشد. چراکه اشغال کامل شهر الحدیده با واقعیت‌ها و توان ائتلاف سعودی همخوانی نداشته و بسیار بعید است که انصار الله به‌راحتی از مقاومت در الحدیده دست بردارد. چراکه به‌خوبی می‌داند از دست دادن الحدیده به معنای هموار شدن مسیر برای رسیدن به صنعا خواهد بود.