افزایش شبهه تقلب با استانی‌شدن انتخابات مجلس 98

به گزارش راهبرد معاصر ،طرح استانی شدن انتخابات مجلس 98، یکی از مهم‌ترین موضوعات بحث‌برانگیز دو دهه اخیر مجلس شورای اسلامی بوده است. این موضوع که برای نخستین بار در سال 1378 مطرح شد، در سیر ادوار قانونگذاری پنجم، ششم، هفتم، هشتم و نهم با انتقادات و واکنش‌های مختلفی از جانب نمایندگان جناح‌های مختلف روبه‌رو شد و در کشاکش این واکنش‌ها و انتقادات، با گذشت حدود 20 سال از نخستین سال ارائه آن در مجلس شورای اسلامی، تاکنون نتوانسته است از مرحله طرح فراتر رود و به قانون تبدیل شود. مغایرت روح کلی حاکم بر طرح با اصول دموکراسی و تمرکززدایی، امکان ظهور دیکتاتوری انتخاباتی، کاهش مشارکت مردمی و ایجاد شائبه تقلب بخشی از انتقادات منتقدان این طرح است. خبرگزاری تسنیم در سلسله گزارش‌هایی تلاش دارد با بررسی کارشناسی این طرح، پاشنه آشیل‌های آن را مشخص کند.

پس از اینکه در مجلس دهم جمعی از نمایندگان طرح اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس یازدهم را به هیئت‌رئیسه ارائه کردند نمایندگان در جلسه روز سه‌شنبه (سوم اردیبهشت) پارلمان پس از رفت و برگشت‌های مکرر بین مجلس و شورای نگهبان این طرح را تصویب و برای تعیین تکلیف به شورای نگهبان ارسال کردند.

**چرا استانی‌شدن انتخابات مجلس شائبه تقلب را می‌تواند در افکار عمومی ایجاد کند؟

پس از مصوبه مجلس درباره استانی شدن انتخابات پارلمان یکی از مهمترین ایراداتی که کارشناسان حوزه قانونگذاری به آن وارد کردند این بود که "عدالت انتخاباتی" در آن رعایت نشده است، به‌طوری که ممکن است فردی اکثریت رأی را در استان (حوزه انتخابیه اصلی) کسب کرده باشد، اما در همین منطقه، افرادی باشند که 60 درصد حوزه فرعی را کسب کرده باشند، اما به‌دلیل اینکه فرد مورد نظر، رأی استان را ندارد، از راهیابی به مجلس بازمی‌ماند که این موضوع اگر از سوی نهادهای متولی در برگزاری انتخابات برای کاندیداهای که این‌گونه از راه یافتن به مجلس بازمانده‌اند به‌درستی تبیین نشود به‌دلیل پیچیدگی بسیار در اجرا و توجیه طرح، قطعاً مشکلاتی به‌همراه خواهد داشت و آن فرد که به این روش از ورود به پارلمان جا مانده است می‌تواند ادعا کند که در روند انتخابات تقلب شده است و این ادعای او دست‌کم برای مدتی ذهن و فکر مردم را به خود مشغول کند و برای آنها باورپذیر باشد.

**مثالی درباره احتمال ایجاد شائبه تقلب در انتخابات

طبق طرح استانی شدن انتخابات مجلس که اکثریت نمایندگان آن را تصویب کرد‌ه‌اند، هر کاندیدا و یا هر لیستی به‌تناسب رأیی که کسب کرده و درصد آرایی که به دست آورده، در پارلمان حائز کرسی می‌شود، فرض می‌کنیم یک استان در مجلس 10 کرسی دارد و لیست اول استان، 50 درصد آرا را کسب کرده که طبق روال 50 درصد کرسی‌ها را تصاحب می‌کند (5 کرسی)، یعنی اگر 10 نفر در لیست بوده‌اند، نفر اول تا پنجم لیست وارد مجلس می‌شوند، اما ممکن است فردی که وارد مجلس می‌شود در حوزه فرعی بیشترین رأی را کسب نکرده باشد، چون طبق مصوبه مجلس ملاک ورود به مجلس و کسب کرسی‌ها، آرای حوزه‌های فرعی نیست، و برای ورود به مجلس کسب 15 درصد آرای حوزه فرعی کفایت می‌کند و در این حالت ممکن است فردی در حوزه انتخابیه خود تنها 15 درصد رأی داشته باشد اما چون لیستش در کل استان سهمیه و کرسی دارد و در استان هم بیشترین رأی را آورده، وارد مجلس می‌شود و کرسی را کسب می‌کند.

به این مثال دقت کنید: در همان فرض بالا، تصور کنیم یک استان مجموعاً 10 کرسی دارد و فرض می‌کنیم تمام کاندیداها 15 درصد حوزه فرعی را هم کسب کرده باشند (اگر این اتفاق نیفتاده باشد سیستم شمارش بسیار پیچیده‌تر خواهد شد که در گزارشهای بعدی به آن اشاره می‌کنیم). حال فرض کنیم در این استان 2 لیست حضور دارد و مابقی افراد به‌صورت مستقل شرکت کرده‌اند. فرض کنیم لیست الف (یعنی مجموع افراد حاضر در لیست) روی هم رفته 40 درصد آرای استان را کسب کرده باشد. اگر بخواهیم این 40 درصد را بین 10 نفر توزیع کنیم، به این معناست که تقریباً هر نفر 4 (مثبت‌منفی اپسیلون) رأی را کسب کرده که ضرب در 10، مجموعاً 40 درصد شده است. و فرض کنیم فرد دیگری آن‌قدر محبوبیت داشته که توانسته «به‌تنهایی» 20 درصد کل آرای استان را کسب کند، یعنی در واقع به‌نسبت رأی توزیعی بین آن 10 نفر، این فردی که 20 درصد آرا را کسب کرده، عملاً 5 برابر هرکدام از افراد آن لیست رأی دارد. اما از آنجا که سیستم تناسبی است، لیستی که 40 درصد آرا را کسب کرده، ابتدا باید 4 نفر اول خود را وارد مجلس کند و در مراحل بعدی تعیین کرسی، نوبت به آن فرد صاحب 20 درصد خواهد رسید. حال فرض کنیم همین فردی که 20 درصد رأی داشته با چهارمین فرد آن لیست ده‌نفره، از حوزه فرعی مشترکی کاندیدا شده باشند. در این صورت فرد چهارم آن لیست وارد مجلس می‌شود اما فردی که 20 درصد آرا را کسب کرده به‌طور کلی از دور خارج می‌شود!

آن‌چنان که طراحان و موافقان طرح مصوب مجلس برای اصلاح قانون انتخابات می‌گویند، یکی از اهداف اصلی این طرح آن بوده که یک کاندیدا فقط محبوبیت بخشی نداشته باشد بلکه دغدغه‌ها و محبوبیتهای استانی نیز داشته باشد. در این صورت این فرد با 20 درصد آرا عملاً هم کف رأی (15 درصد) حوزه انتخابیه فرعی را داشته و هم در مقیاس استان هم محبوبیت و مقبولیت بیشتری داشته اما در پایان عملاً از فردی که ممکن است هم محبوبیتش در حوزه فرعی کمتر بوده و هم در استان محبوبیت محدودتری داشته وارد مجلس می‌شود! صرفاً به این دلیل که عضو یک لیست بوده است که البته این لیستها هم به‌دلیل خلأ نظام حزبی در کشور می‌تواند چند روز مانده به انتخابات بسته شود، لذا پشتوانه حزبی و یا تشکیلاتی گسترده‌تری هم نداشته باشد.

در این صورت ممکن است برای مردم عادی این گمانه پیش بیاید که چطور یک فرد هم رأی استانی بیشتری داشته و هم رأی حوزه فرعی بیشتری، اما در انتخابات ناکام مانده است؟

 طرح استانی شدن انتخابات مجلس، فعلاً در شورای نگهبان در حال بررسی است و عباسعلی کدخدایی سخنگوی این شورا نیز در نشست خبری خود اعلام کرد برای بررسی این مصوبه مجلس، شورای نگهبان روز پنج‌شنبه هفته جاری نشست فوق‌العاده‌ای برگزار خواهد کرد.

در گزارش بالا، سعی کردیم به یکی از ایرادات استانی شدن انتخابات مجلس بپردازیم، در سلسله گزارش‌هایی، به زوایای دیگری از نواقص این طرح خواهیم پرداخت.

تسنیم