چرایی استفاده از تراز در رؤیت هلال ماه

به گزارش راهبرد معاصر ، در آستانه ماه مبارک رمضان امسال، چالش رویت هلال ماه موجب شد تا این ماه عزیز و گرامی، طبق تقویم‌های منتشرشده، یک روز دیرتر آغاز شود. این تأخیر در شروع ماه مبارک با تلاش برای رؤیت هلال ماه و به دنبال آن، شایعاتی در خصوص نحوه استهلال و سپس، هزینه‌های عجیب این اقدام توأم شد و تمسخر و توهین به روحانیون فعال در حوزه رصد ماه با توئیتی از سوی فیروز نادری، یکی از مدیران سابق و ایرانی ناسا در فضای مجازی به اوج رسید که وی روند رصد و استهلال هلال ماه مبارک رمضان را مورد انتقاد قرار داد.



فیروز نادری در این توئیت آورده است: رصد هلال ماه جدید با ابزاری همچون تراز؟ امیدوارم شوخی باشد؟

حجت‌الاسلام محسن مقدس‌زاده که در توئیت فیروز نادری عکس وی در زمان استفاده از دستگاه تراز درج شده بود، در پاسخ به این توئیت اعلام کرد: «تراز ابزار ساده‌ و ارزان‌قیمتی است که در فقدان ابزارهای گران‌قیمت و پیشرفته می‌توان صفر افق را با آن با دقت نسبتاً خوبی تشخیص داد و پس‌ از آن با استفاده از قطب‌نما یا یکی از اجرام آسمانی (مثل محل غروب خورشید) و دانستن سمت خورشید و ماه و ارتفاع ماه، ماه را پیدا کرد. در اکثر استهلال‌ها نیازی به ابزار دقیق‌تر برای پیدا کردن هلال نیست. علاوه بر آن قیمت بالای ابزارهای دقیق و کافی بودن دقت آن باعث میشه که در بیشتر استهلال‌ها از ابزار دقیق‌تر بی‌نیاز شویم».

اما کامنت‌های این پاسخ، خود محلی برای تبادل اطلاعات و طرح شبهات متعدد شد که یکی از شبهات مطرح‌شده درباره بودجه سالانه ستاد استهلال بود که از سوی یکی از کاربران، رقم عجیب و باورنکردنی ۱۴ میلیارد تومان مطرح شد که این رقم بی‌مبنا در فضای مجازی دست به دست چرخید و زمینه را برای انتقادات بعدی فراهم کرد.

اما بررسی‌های  در لایحه بودجه سال ۹۸ حاکی از آن است که در متن بودجه هیچ‌ رقم جداگانه‌ای با عنوان ستاد استهلال وجود ندارد و در واقع این عدد کاملاً بدون سند بوده و از یک کامنت برخاسته است. وقتی نیازی به رو کردن سند نباشد، می‌شود این رقم را کم‌تر و بیش‌تر نوشت!

بررسی برخی از کامنت‌های این توئیت نشان می‌دهد که روحانی مورد انتقاد، برای هر یک از کاربرانش، چه آنان که واقعاً پرسش‌های علمی و اساسی مطرح می‌کنند و چه آنان که برای استهزای روحانیت وارد صفحه شخصی او شده‌اند، پاسخ‌های قانع‌کننده دارد. مثلاً مقدس‌زاده در پاسخ به کسی که می‌نویسد: «عربستان هر وقت ماه رمضان شد فردایش در ایران ماه رمضان اعلام شود و ستاد، سازمان و تجهیزات نیز منحل شود.» می‌گوید: «اولاً احتمال رؤیت هلال در ایران و عربستان یکسان نیست. چه‌بسا هلالی در عربستان و کشورهای غربی‌تر به‌راحتی قابل‌رؤیت باشه، ولی در ایران و کشورهای شرقی قابل‌رؤیت نباشه (برای اطلاعات بیشتر به نقشه‌های رؤیت پذیری مراجعه فرمایید). ثانیاً هرکسی وظیفه خودش را در مورد تکالیف شرعی دارد. وقتی ما می‌توانیم به اعلام کشور عربستان اعتماد کنیم که هم ملاکشان درست و دقیق باشه و هم روش مشخصی داشته باشند. ممکن است شما به علت عدم اعتماد به بنده حرف بنده را قبول نکنید، ولی توصیه می‌کنم از رصدگرانی که به آن‌ها اعتماد دارید بپرسید.

مخاطب دیگری می‌پرسد: اگر عیبی نداره و از بیت‌المال این پول فراهم می‌شه لطفاً بفرمایید چه مقدار دستمزد برای این کار و یا حضور در ستاد استهلال برای هر روز/ ساعت دریافت می‌کنید؟

مقدس زاده پاسخ می‌دهد: سالی حدود ۳۰۰ هزار تومان می‌دهند.

 

مخاطب دیگری سؤال می‌کند: به نظر شما اگه پیامبر گرامی اسلام در این عصر حضور داشتند، باز هم حکم به رؤیت چشمی هلال ماه می‌دادند یا اینکه از دانش روز استفاده می‌کردند؟

مقدس زاده جواب می‌دهد: این بحث‌ها به‌صورت مفصل در درس‌های خارج بحث می‌شه و مراجعی نظرشون اینه که رؤیت از هر طریق (حتی با ابزار کافیه) و مراجعی فقط رؤیت با چشم رو معتبر می‌دانند و مراجعی نظرشون اینه که اگر در هر جایی از زمین رؤیت بشه در جاهایی که شب مشترک دارند اول ماه و .... هر کدام از استدلال‌های خودشان را دارند که به‌راحتی نمی‌توان رد کرد.



اما بررسی مطالب مطرح‌شده پیرامون تجهیزات ستاد استهلال و همچنین بودجه این مجموعه، بحثی است که نباید انتظار داشت تمام و کمال در توییتر مطرح شود. خبرنگار فارس برای پرسش‌های بیش‌تر و کشف حقیقت موضوع، سراغ حجت‌الاسلام موحدنژاد، مسئول کمیته علمی ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری می‌رود و سئوالات تازه‌ای از او می‌پرسد.

بودجه ستاد استهلال یک صدم ۱۴ میلیارد تومان هم نیست

حجت‌الاسلام موحدنژاد با بیان این‌که بودجه ستاد استهلال یک صدم ۱۴ میلیارد تومان هم نیست، در تشریح روند استهلال ماه قمری می‌گوید: برنامه‌ریزی برای استهلال ماه عمدتاً به‌صورت استانی انجام می‌شود و در هر استان، رئیس شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه استان ریاست ستاد را برعهده دارد و از نیروهای محلی برای این امر کمک می‌گیرد که در این امر گاهی از استانداری‌ها، شهرداری‌ها و ... نیز در راستای پشتیبانی تیم‌های رصد کمک گرفته می‌شود. این کمک‌ها در حد در اختیار قرار دادن وسایل نقلیه خودشان برای رصد و گاه خرید اقلام و تجهیزات مورد نیاز است.

وی با اشاره به اینکه ستاد استهلال مرکزی مستقر در دفتر مقام معظم رهبری وظیفه جمع‌آوری گزارش‌ها را برعهده دارد، تصریح می‌کند: این ستاد در صورت مشاهده کم‌کاری در استان‌ها، تذکرات لازم را ارائه می‌کند یا احیاناً توصیه‌هایی در مورد نکات مهم مربوط به رصد برخی هلال‌ها را متذکر می‌شود. بنابراین اگر هزینه‌ای شود، در استان‌هاست که این هزینه‌ها نیز پیرامون حمل‌ و نقل و یا تجهیزات رصدی است که سال‌ها می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.

فعالیت ۱۱۰ گروه استهلالی در کشور

موحدنژاد با اشاره به ابزارهای مورداستفاده رصدگران می‌گوید: هم‌اکنون ۱۱۰ گروه استهلال در کشور فعال هستند که همگی از دوربین‌های شکاری استفاده می‌کنند و حدود نیمی از گروه‌ها نیز دارای تلسکوپ هستند که این تجهیزات نیز دو گونه است. برخی از تلسکوپ‌ها باید توسط فرد تنظیم شود و برخی نیز با تنظیم اولیه و ارائه مختصات ماه، به‌صورت اتوماتیک حرکت کرده و به سمت ماه قرار می‌گیرد که اصطلاحاً می‌گویند دارای سیستم (GoTo) است. البته از تجهیزات مهم‌تر، حضور افراد آموزش‌دیده و کاردان در این زمینه است که با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای نجومی، محل قرار گرفتن ماه را در آن زمان به دست می‌آورند و با استفاده از ابزارها محل ماه را مشاهده می‌کنند، سپس تلاش می‌کنند تا با چشم غیرمسلح نیز ماه را مشاهده کنند و نتایج کارشان را گزارش می‌دهند.

از دستگاه تراز چه استفاده در امر استهلال می‌شود؟

مسئول کمیته علمی ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری با بیان اینکه ابزار و تجهیزات رصد می‌تواند، ساده مانند تراز باشد و یا ممکن است پیشرفته مانند تلسکوپ باشد، می‌گوید: از ابزار تراز برای مشخص کردن خط تراز و ارتفاع صفر استفاده می‌شود که در آموزش‌ها تلاش می‌شود تا فرد رصدگر بتواند هم از ابزار ساده و هم ابزار پیشرفته برای رصد استفاده کند.

او با اشاره به نحوه استفاده از دستگاه تراز برای رؤیت هلال ماه می‌گوید: برای رؤیت دقیق هلال ماه باید سمت و ارتفاع آن را به‌صورت دقیق داشته باشیم. به‌طور مثال گروهی برای رؤیت هلال اعزام می‌شود. این گروه در محل استقرار، طول و عرض جغرافیایی مشخصی دارد که برای این منظور با بهره‌گیری از GPS محل استقرار خود را دقیق مشخص می‌کنند و با توجه به ساعت رصد، اطلاعات را به نرم‌افزار ارائه می‌کنند و نرم‌افزار محل دقیق قرارگیری هلال را مشخص می‌کند.

موحدنژاد می‌افزاید: به‌طور مثال، نرم‌افزار مشخص می‌کند که هلال ماه پنج درجه با افق فاصله دارد؛ به این صورت که لب افق را صفر و بالای سر را ۹۰درجه محاسبه می‌کنند. بنابراین فرد باید خط افق خود را دقیق تعیین کند و به این منظور از دستگاه تراز استفاده می‌شود تا خط افق تعیین شود که فرد اگر چشم را دقیق در امتداد سطح بالایی دستگاه قرار دهد و حباب نیز در وسط قرار گیرد. در این صورت دقیقاً خط تراز از دید او به دست می‌آید و سپس با طی مراحل بعدی محل قرارگیری ماه را به دست می‌آورد.

مسئول کمیته علمی ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری اضافه می‌کند که این روش در عین سادگی، بسیار کاربردی و متدوال است.

فعالیت ستاد استهلال در طول سال جریان دارد

وی در پاسخ به این سؤال که آیا کار ستاد استهلال محدود و منحصر در آغاز و پایان ماه رمضان است، می‌گوید: کار ستاد استهلال برای هرماه و در طول سال انجام می‌شود و گزارش‌های این امر برای دفاتر ائمه جمعه ارسال می‌شود که این گزارش‌ها در سایت دفتر مقام معظم رهبری نیز قابل مشاهده است (برای مشاهده گزارش‌های ماهانه ستاد استهلال از اینجا وارد شوید)

موحدنژاد ادامه می‌دهد: در طول سال گروه‌های کمتری برای رصد و استهلال حضور دارند، اما اوج فعالیت این ستاد در ماه رمضان و شوال است که در مجموع ۱۱۰ گروه در این زمینه فعال می‌شوند. البته در این زمینه کسی را نداریم که حقوق بگیرد تا ماه را رصد کند. بلکه افرادی به‌صورت داوطلب و علاقه‌مند در این زمینه اقدام می‌کنند و حتی برخی ابزار شخصی‌شان را برای این امر به میدان می‌آورند.

بودجه ۱۴ میلیاردی؟ چیز تازه‌ای نیست!

عضو ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری با اشاره به بودجه ستاد استهلال و رقم اعلام‌شده ۱۴میلیارد تومانی برای این مجموعه می‌گوید: این رقم سال گذشته هم مطرح شد، اما متأسفانه هیچ مستندی ندارد و ناظر به بررسی رقم بودجه سالانه هیچ سازمان یا نهاد و یا اعلام مسئولان دفتر مقام معظم رهبری نیست؛ بلکه کاملاً بدون استناد و منبع است.

وی با بیان اینکه حوزه فعالیتش در زمینه‌های علمی ستاد است، اما تا جایی که اطلاع دارد، بودجه ستاد حدود یک‌صدم این عدد است، می‌افزاید: زمانی که این رقم را مشاهده کردم، بسیار متعجب شدم. واقعاً بی‌انصافی است زیرا افراد و رصدگران در این گروه‌ها به‌صورت جهادی و داوطلبانه بدون هیچ چشمداشت مالی حضور دارند و در دشت‌ها و کوهستان‌ها گاه متحمل سختی‌ها و خطراتی می‌شوند و نباید پیرامون فعالیت آن‌ها این رقم‌های بی‌اساس و شبهه برانگیز را مطرح کرد.

استفاده از تراز، امری متداول در امر پراسترس استهلال هلال ماه است

مقدس‌‌پور و موحدنژاد، هر دو از اعضای ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری هستند و کارشناسی که می‌تواند در خصوص اظهارات آن دو نظر بدهد، سیدمحمد مهاجر حجازی، کارشناس حوزه نجومی کشور است. او در گفت‌وگو با خبرنگار فعالیت‌های دینی خبرگزاری فارس می‌گوید: استهلال ماه یکی از رصدهای پراسترس در علم نجوم است و افراد در بازه زمانی اندکی در زمان روشنی آسمان به دنبال جسمی کم‌ نور هستند که بسیار فرّار است. بنابراین برای این امر از عبارت «شکار هلال» استفاده می‌کنند.

وی با بیان اینکه از زمانی که فتوای مراجع مبنی بر میسر بودن استهلال با ابزار اعلام شد، فرایند استهلال حرفه‌ای‌تر و هلال‌های نازک و باریک را با معیار فقهی رؤیت‌پذیر می‌دانند، می‌افزاید: در این شرایط پراسترس افراد دائماً در تکاپو هستند و با ابزارهای متداول ساده مانند تراز و حتی با انگشت‌های دست و مشت تقریبی از اجرام آسمانی را تهیه می‌کنند و افراد رصدگر از همان ابتدا با این ابزارهای ابتدایی آشنا می‌شوند.

حجازی با بیان اینکه افراد در این فرایند دائماً از این ابزارها برای به دست آوردن اطلاعات استفاده می‌کنند و سپس برای مشاهده دقیق‌تر به تلسکوپ روی می‌آورند، گفت: ابزار تراز موجود در دست این روحانی نیز به همین منظور است تا بتواند افق صفر را اندازه‌گیری کند و موقعیت ماه را در لحظه به دست آورد. کسانی که در موضوع رصد فعالیت می‌کنند و با نجوم آشنایی دارند، می‌دانند که این ابزار ساده مورداستفاده همگان است.

این کارشناس علم نجوم در پایان خاطرنشان می‌کند: موضع‌گیری فیروز نادری قطعاً به دلیل پایین بودن سطح دانش استهلالی وی است که حوزه‌ای تخصصی در زمینه رصد است و باید بدانیم استفاده از ابزار تراز اصلاً مورد عجیبی نیست و کاملاً متداول است.

فارس