حرکت به سمت عدالت اقتصادی با مردمی سازی یارانه ها

به گزارش راهبرد معاصر ؛ کلید اصلاح نظام یارانه‌ها و واقعی کردن قیمت‌ها چند سالی است در اقتصاد ایران زده شده، اما به نتیجه نرسیده است، این روز‌ها در دولت سیزدهم این اقدام با جدیت دنبال می‌شود. آنچه در این موضوع حائز اهمیت است رفع نگرانی مردم نسبت به واقعی کردن قیمت‌ها و اصلاح قیمت کالا‌هایی است که با گرفتن ارز دولتی، همچنان با قیمت‌های بالا به دست مردم می‌رسند.

به نظر می‌رسد کارشناسان و مسئولان دراین موضوع باید با مردم بیشتر سخن بگویند و مردم را نسبت به این موضوع آگاه کنند که دولت تلاش می‌کند تا با اعطای یارانه نقدی و بعد از آن ارائه کالابرگ، اقلام اساسی مورد نیاز مردم را به صورت مستقیم به دست آن‌ها برساند تا ارز دولتی و یارانه کالا‌های اساسی که به هدف اصلی نمی‌رسید، به دست مردم برسد و رانتی به نفع عده خاصی توزیع نشود.

 کارشناس و تحلیلگر مسائل اقتصادی در گفتگو با «راهبرد معاصر» مزایای واقعی کردن قیمت‌ها با حذف ارز 4200 و اصلاح یارانه‌ها را توضیح داده است.

زهرا کاویانی، اقتصاددان و تحلیلگر مسائل اقتصادی در خصوص لطماتی که ارز 4200 تومانی در این سال‌ها بر اقتصاد کشور تحمیل کرده است به «راهبرد معاصر» گفت:  ارز ۴۲۰۰ تومانی در اصل دست‌کاری قیمت‌هاست و مضرات بسیاری دارد. ابتدا اینکه رانت زیادی را برای کسانی که به این ارز دسترسی دارند در مقایسه با کسانی که به این ارز دسترسی ندارند، ایجاد می‌کند. ثانیا این ارز در بازار آزاد در حال حاضر حدود ۳۰ هزار تومان است و اختلافی حدودا ۷ برابر، بین نرخ ارز ترجیحی و نرخ ارز بازار وجود دارد و رانت بزرگی برای کسانی است که به آن دسترسی دارند ایجاد می‌کند. این رانت علاوه‌ بر اینکه باعث می‌شود این افراد انحصار بزرگی داشته باشند و قدرت قیمت‌گذاری بالایی در بازار برای آنها وجود داشته باشد، موجب تشویق فعالیت‌های دلالی می‌شود و همچنین واردات در مقابل تولید رشد پیدا می‌کند.

وی افزود: نکته دیگر این است که ما به این کالاها، کالاهای اساسی می‌گوییم، یعنی ضروری و استراتژیک هستند. زمانی‌که ارز ترجیحی به این کالاها اختصاص می‌دهیم چه اتفاقی می‌افتد؟ در اصل به قیمت خیلی ارزان‌تر از قیمتی که اگر خود تولیدکننده داخل می‌خواست تولید کند، تولید می‌کنیم و در اصل به واردکننده یارانه می‌دهیم. چرخه تولید کالای اساسی با این امر از بین می‌رود و به‌ جای اینکه خودمان در تولید این کالاها به سطحی از استقلال برسیم به واردات این کالاها وابسته می‌شویم.

این اقتصاددان اضافه کرد: نکته چهارم  این است دولت برای‌ اینکه به این واردکنندگان یارانه بدهد باید ارزی که در بازار به قیمت نیمایی وجود دارد را به قیمت ۴۲۰۰ تومان به واردکنندگان بدهد و این هزینه بالایی برای دولت دارد. زمانی در سال ۱۳۹۷ دولت مقداری ارز داشت و آن را به این قیمت به واردکنندگان می‌داد، در سال‌های بعد که دولت ارز را به قیمت نیما می‌خرید و به واردکنندگان با قیمت ترجیحی می‌داد، کسری بودجه برای دولت ایجاد کرد که هر کسری بودجه برابر است با تورم.

کاویانی با بیان اینکه با دریافت ارز 4200 تومانی کسانی منفعت می برند که مصرف بیشتری داشته باشند گفت:  وقتی با سیاست‌ یارانه‌های قیمتی جلو می‌رویم یعنی یارانه‌ای که روی کالا می‌دهیم به این صورت که قیمت کالا را کمتر از قیمتی که باید باشد تعیین کنیم، با این روش به چه کسی یارانه بیشتری تخصیص می‌یابد؟ به کسی که مصرف بیشتری دارد، یعنی اگر بنده ۱۰ کیلو گوشت بخرم نسبت‌به کسی که ۱ کیلو گوشت می‌خرد، ۱۰ برابر یارانه بیشتری دریافت می‌کنم و در چنین یارانه‌هایی گروه‌های پردرآمد، یارانه‌های بیشتری دریافت می‌کنند. بنابراین در مسئله ارز ترجیحی هم چنین موضوعی مطرح می‌شود، دهک دهم ما ۲۶ برابر دهک اولی گوشت مصرف می‌کند بنابراین هر ۱ ریال یارانه که ما به گوشت قرمز می‌دهیم به دهک دهم ۲۶ برابر دهک اول می‌رسد.

وی ادامه داد: در اصل ما این یارانه را به دهک‌های بالایی می‌دهیم. حال سئوال اینجاست که به چه قیمتی از جیب دهک پایین می‌گیریم و به جیب دهک بالا می‌گذاریم؟این سیاست تورم‌زا است و سبد خانوار فقیر کوچک می‌شود. تورم همه را در بر می‌گیرد ولی دربرگیری آن برای همه به یک میزان نیست.

این تحلیلگر اقتصادی با انتقاد از ادامه دار بودن سیاست حفظ ارز 4200 گفت:  ۵ سال است که این سیاست را انجام می‌دهیم و واقعاً داریم منابع کشور را به تاراج می‌گذاریم. چه زمانی دولت ارز برخی از کالاها را حذف کرد؟ زمانی‌که قیمت کالا قیمت بازاری شده، یعنی یارانه گوشت قرمز زمانی حذف شد که قیمت گوشت قرمز معادل شد با قیمت حالتی که با ارز نیمایی همراه بود. یعنی ما در سال ۱۳۹۷، ۱۵ میلیارد دلار ارز ترجیحی به ۲۷ قلم کالا اختصاص دادیم. در سال ۱۴۰۰ در حدود ۱۶ میلیارد دلار ارز ترجیحی به ۵ قلم کالا اختصاص دادیم که به دلیل رانت و عدم واردات و قیمت های نسبی، تقاضا برای این کالاها زیاد شد.

کاویانی با اشاره به تبعات گرانی‌های بعد از حذف ارز 4200 و با پیشنهاد راهکار یارانه نقدی به دولت افزود: می‌دانیم که وقتی حذف صورت بگیرد قیمت برخی کالاها مثل مرغ، لبنیات و ... افزایش می‌یابد و به همه مردم فشار وارد می‌شود. خصوصاً گروه‌های پایین درآمدی. یارانه به چه نحوی باشد؟ در رابطه با آن می‌گوییم ما باید یارانه را به‌نحوی تخصیص بدهیم که ابتدا سازوکار آن راحت‌تر باشد و ثانیاً مدیریت آن برای خانوار با سهولت بیشتری همراه باشد.

این تحلیلگر مسائل اقتصادی با بیان اینکه دولت نباید به سمت یارانه کالایی برود گفت: دولت نیاید بگوید تضمین می‌کنم این میزان گوشت و لبنیات را (به‌عنوان مثال به ازای هر ایرانی ۲۰۰ گرم گوشت) یارانه بدهم. چراکه وقتی دولت می‌خواهد تعهدی را اجرا کند باید سقف و کف قیمت مشخص باشد. ضمن اینکه ما پدیده‌ای بنام قحطی مواجه نیستیم که بخواهیم گوشت را جیره‌بندی کنیم. چیزی که وجود دارد این است که خانوار ما قدرت خریدشان کاهش یافته، اگر یارانه نقدی بدهیم خانوار می‌تواند سبد خرید خود را مدیریت کند.

وی ادامه داد: در خصوص نان این موضوع خیلی مهم است و آن چه به‌ نظر می‌رسد این است که دولت مدنظر دارد که قیمت نان برای مصرف‌کننده افزایش زیادی نداشته باشد اما نانوایی ها آرد آزاد بگیرند و درنهایت به میزان نانی که خریده شده نانوایی ما به التفاوت آن را از دولت دریافت کند. این سیاست واقعاً غلط است. ما می‌خواهیم قیمت نان را برای مردم بالا نبریم از طرفی ما یارانه آرد صنف و صنعت را حذف کردیم. یعنی ماکارونی، نان باگت و ... هم شامل این افزایش قیمت بودند. بنا به این اختلاف قیمت شدید بین نان لواش و نان باگت شکل می‌گیرد و ما خانوارها را به سمتی سوق می‌دهیم که مصرف نان آنها افزایش پیدا کند و دقیقاً همان مسئله‌ای که نگران آن بودیم، مردم را به آن سمت سوق می‌دهیم.

کاویانی اظهار کرد: شما فرض کنید در اقتصادی هستید که تورم وجود دارد و قیمت‌ها روزبه‌روز افزایش می‌یابد، قیمت همه کالاها افزایش می‌یابد به‌جز نان لذا مصرف این کالا افزایش می‌یابد درصورتی‌که اگر شما این مبلغ را به خانوار به‌صورت نقدی اختصاص بدهید، خانوار خودش مدیریت می‌کند. اما اگر دولت دغدغه این را دارد که این یارانه باید صرف خرید کالا شود می‌تواند به‌صورت اعتبار خرید باشد. مانند کارت‌های خرید که بعد از چند ماه قابلیت نقد شوندگی داشته باشد.

این اقتصاددان ادامه داد: فرض کنید دولت به بنده ۳۰۰ هزار تومن یارانه می‌دهد، بنده باید این مبلغ را به فروشگاه ببرم و خوراک خریداری کنم اما خانواری وجود دارد که نمی‌خواهد این ماه این مبلغ را صرف خرید مواد غذایی کند. باید شرایطی برای آن خانوار فراهم باشد که بتواند ۳ ماه دیگر پول خود را به‌صورت نقد دریافت کند. هرچند که به دلیل تورم بهتر است درحال‌حاضر صرف خرید کالا شود تا ۳ ماه دیگر به‌صورت نقدی دریافت شود اما درهرصورت دست مصرف‌کننده باز است به هر نحوی که تمایل دارد مدیریت را انجام بدهد.

این تحلیلگر مسائل اقتصادی در پایان خاطر نشان کرد: به‌ هرحال دولت باید از مردم حمایت کند و این حمایت به سمتی باشد که مردم خودشان هزینه‌های شان را مدیریت کنند اما قطعاً باید ارز ترجیحی حذف شود ضمن اینکه کل منابعی که از این محل آزاد می‌شود نباید صرف پرداخت یارانه شود ،چون اگر تمام ۳۰۰ هزار میلیارد تومان آزاد شود و صرف یارانه شود یعنی تمام کسری بودجه‌ای که به واسطه این سیاست تحمیل می‌شد همچنان تحمیل می‌شود و این پیامدهای تورم زای خود را باقی می‌گذارد. یعنی اگر دولت بخواهد تمام ۲۵۰ یا ۳۰۰ هزار میلیارد تومان را یارانه بدهد با اینکه امروز بنده‌ یارانه را دریافت می‌کنم اما به واسطه یارانه تورم تحمیل می‌شود و این رقم دریافتی روزبه‌روز کوچک‌تر می‌شود بنابراین باید به‌نحوی دولت مدیریت کند که حداقل ۵۰ درصد از منابع به سمت پوشش کسری بودجه دولت برود تا تورم‌های بزرگ‌تر تحمیل نشود و بخشی هم به خانوار اختصاص یابد.