سفر بایدن به غرب آسیا؛ شکست مطابق انتظار

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ جو بایدن رئیس جمهور آمریکا 22 تیرماه با استقبال رئیس و نخست وزیر رژیم صهیونیستی وارد سرزمین های اشغالی شد و در ادامه سفر منطقه‌ای خود در بیت لحم با محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین و در جده با مقام های عربستان دیدار و گفت و گو کرد. وی 25 تیرماه نیز در نشست جده حضور پیدا کرد.

بایدن با چهار هدف اساسی به منطقه غرب آسیا سفر کرد: کسب حمایت صهیونیست‌ها برای انتخابات میان‌ دوره‌ای مجلس نمایندگان، بهبود روابط واشنگتن و ریاض و متقاعد کردن عربستان سعودی به افزایش تولید نفت، عمیق‌تر کردن روابط تل‌آویو و ریاض، ایجاد اجماع منطقه‌ای ضد جمهوری اسلامی ایران. ارزیابی سفر بایدن نشان می‌دهد تنها عمیق‌تر شدن روابط عربستان و رژیم صهیونیستی محقق شده و سایر اهداف نه تنها تأمین نشده بلکه عملاً سفر بایدن، سفری شکست خورده محسوب می‌شود.

انتقاد از بایدن تنها به زمان سفر نیز محدود نخواهد شد، زیرا برخی منابع منسوب به کنگره آمریکا اعلام کردند دولت بایدن در آستانه لغو ممنوعیت یک ساله خود بر فروش تسلیحات تهاجمی به عربستانی‌ها قرار دارد

افزایش انتقادها از بایدن

سفر بایدن به غرب آسیا با انتقادهای گسترده‌ای مواجه شد؛ در داخل آمریکا، بیشتر تحلیل‌ها حاکی از این بود که وی در موضع ضعف به منطقه سفر کرد. تحلیل‌گران بر این باور هستند که سفر به اراضی اشغالی نه تنها به حمایت صهیونیست‌ها از دموکرات‌ها در انتخابات آتی مجلس نمایندگان آمریکا منجر نخواهد شد بلکه حتی تقویت رابطه رژیم صهیونیستی با دولت بایدن را نیز به دنبال نخواهد داشت. به عنوان نمونه، در حالی که بایدن در اراضی اشغالی از راه حل دو دولتی حمایت کرد، یئیر لاپید، نخست وزیر موقت رژیم صهیونیستی اعتقادی به این راه حل ندارد یا اینکه در حالی که بایدن از ادامه مذاکرات با ایران حمایت کرد، لاپید بر لزوم متوسل شدن به زور علیه ایران تأکید می کرد.

محور دیگر انتقادها به دیدار بایدن با محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی مربوط است. بایدن پیش تر بن سلمان را در قتل جمال خاشقجی، فعال مخالف سعودی مقصر عنوان کرده بود و گفت عربستان را به «کشوری مطرود» تبدیل خواهد کرد. با وجود این، بایدن از شعار خود عقب‌نشینی کرد و مجبور به دیدار با ولیعهد سعودی در داخل عربستان شد. دنیل کوهن، خبرنگار وبگاه خبری نیوز مکس در مصاحبه با یک رسانه صهیونیستی گفت: بایدن از موضع ضعف و برای گدایی وارد غرب آسیا شد. رئیس جمهور باید به عربستان برود و به نوعی آنچه از صاحب‌نظران می‌شنویم این است که او با کاسه گدایی در دست خواهد گفت از شما می‌خواهیم نفت بیشتری تولید کنید.

احتمالاً انتقاد از بایدن تنها به زمان سفر نیز محدود نخواهد شد، زیرا برخی منابع منسوب به کنگره آمریکا اعلام کردند دولت بایدن در آستانه لغو ممنوعیت یک ساله خود بر فروش تسلیحات تهاجمی به عربستانی‌ها قرار دارد. در صورتی که دولت بایدن چنین تصمیمی اتخاذ کند باید انتقادهای حتی به مراتب بیشتری را تحمل کند.

تغییر چندانی در روابط واشنگتن- ریاض ایجاد نمی‌شود

بایدن در سفر به عربستان درصدد این بود که روابط آمریکا با عربستان را بهبود بخشد. با وجود این، روند تحولات و همچنین تصاویر منتشر شده از این سفر و دیدارهای بایدن و مقام های سعودی به ویژه محمد بن سلمان نشان داد نمی‌توان انتظار داشت سفر بایدن سبب تغییر چندانی در روابط واشنگتن – ریاض شود. بایدن در حالی در فرودگاه جده از هواپیما پیاده شد که بن سلمان شخصاً در فرودگاه به استقبال بایدن نرفت و مقام های نه چندان عالی رتبه عربستان با گل رز از وی استقبال کردند. بن سلمان مقابل کاخ «السلام» منتظر بایدن ماند. علاوه بر این، سلمان بن عبدالعزیز حتی مقابل کاخ السلام نیامد و در درون کاخ منتظر رئیس جمهور آمریکا ماند.

بسیاری این شیوه استقبال مقام های عربستان از بایدن را با نحوه استقبال آنها از دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا در سال 2017 مقایسه می‌کنند. در زمان سفر ترامپ به عربستان، سلمان بن عبدالعزیز شخصاً تا در هواپیما برای خوشامدگویی به ترامپ رفت و در ادامه نیز ترامپ با مقام های سعودی رقص چاقو انجام داد تا صمیمیت دو طرف مشخص شود. بایدن حتی پس از پایان سفر به عربستان نیز به وسیله فرماندار استان مکه بدرقه شد و پادشاه یا ولیعهد سعودی برای بدرقه وی به فرودگاه نرفتند.

موضوع دیگر نیز این است که بن سلمان حتی زمانی که افزایش تولید نفت عربستان را اعلام کرد، گفت «این تصمیم را پیش از این اعلام کرده بودیم و تا سال 2027 ظرفیت تولید خود را افزایش می‌دهیم». فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان نیز در نشست جده اعلام کرد «در این نشست موضوع تولید نفت مطرح نشد». می‌توان گفت تا حدود زیادی بایدن درباره افزایش تولید نفت به هدف خود دست نیافته است.

درباره ایران نیز گرچه بایدن جمله تکراری «اجازه دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای را نخواهیم داد» بیان کرد، اما محمد بن سلمان بر لزوم همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأکید کرد. همچنین ولیعهد سعودی در ادبیاتی نرم اعلام کرد ایران را به همکاری با کشورهای منطقه دعوت می‌کنیم. علاوه بر این، فیصل بن فرحان نیز در نشست جده با تأکید بر اینکه مذاکرات میان عربستان و ایران مثبت بوده، ادعاها درباره تشکیل ناتوی عربی را رد و اعلام کرد: نمی‌دانم اسم ناتوی عربی از کجا در آمده است.

این اظهارنظر نیز نشان داد بایدن و حتی صهیونیست‌ها در ایجاد اجماع علیه ایران ناکام بوده و سعودی‌ها هم تعامل دیپلماتیک با ایران را بر مواجهه با آن ترجیح می‌دهند. این در حالی است که در سال 2017، سعودی‌ها ترغیب‌کننده دولت ترامپ برای ایجاد اجماع ضد ایران بودند.

پایگاه آمریکایی هافینگتون پست در گزارشی درباره تبعات سفر اخیر رئیس جمهور آمریکا به عربستان نوشت: روز جمعه بایدن به محمد بن سلمان هدیه‌ای حتی بزرگ‌تر از آنچه ترامپ می‌توانست به او بدهد اعطا کرد؛ یعنی آسیب ناپذیری. بایدن در خانه ولیعهد با خوش و بش و کوبیدن مشت‌ها به یکدیگر با بن سلمان دیدار کرد، موضوعی که بلافاصله در رسانه‌های جهانی خبرساز شد؛ نشستی برگزار شد که علی الظاهر او را  همتای رئیس جمهور آمریکا نشان داد، در حالی که کاخ سفید تأکید کرد بایدن عمدتاً تنها با پادشاه عربستان تعامل دارد.

بایدن در حالی در فرودگاه جده از هواپیما پیاده شد که بن سلمان شخصاً در فرودگاه به استقبال بایدن نرفت و مقام های نه چندان عالی رتبه عربستان با گل رز از وی استقبال کردند

اکنون نه تنها محمد بن سلمان از انزوای سیاسی ناشی از فشارهای آمریکا خارج شد، بلکه حتی در مقابل انتقادها درباره قتل خاشقجی، از دولت آمریکا به خاطر جنایت‌هایی که در عراق انجام داد انتقاد کرد. این انتقاد به وسیله فیصل بن فرحان نیز تکرار شد؛ موضوعی که نشان می‌دهد عربستان برنامه‌ریزی آگاهانه‌تر و هوشمندانه‌تری را در مقایسه با تیم بایدن برای مقابله با انتقادهای حقوق بشری انجام داده بود.

نتیجه‌گیری

رسانه‌ها از مدت‌ها قبل تبلیغات درباره سفر بایدن به منطقه غرب آسیا را آغاز کرده و در حین سفر نیز پوشش وسیعی به آن دادند. با وجود این، به نظر می‌آید دستاورد سفر بایدن به چهار دلیل در همین حد پوشش رسانه‌ای باقی ماند:

• عربستان و دیگر کشورهای عربی با راهبردهای ضد روسی و ضد چینی دولت بایدن چندان همراهی نکردند.
• سیاست‌های ضد ایرانی نیز عملاً نتیجه مشخصی نداشت و ادبیات مقام های عربستان درباره ایران نرم بود و حتی امیر قطر در نشست جده و در حضور بایدن از حق برخورداری کشورهای منطقه از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای دفاع کرد که اشاره تلویحی به حقوق هسته‌ای ایران بود.
• موضوع ناتوی عربی در نشست جده مطرح نشد و حتی وزیر امور خارجه عربستان با طعنه گفت: نمی‌دانم ناتوی عربی از کجا آمد.
• گرچه بایدن اعلام کرد آمریکا قصد خروج از منطقه غرب آسیا را ندارد، اما به نظر می‌آید کشورهای عربی نیز پذیرفته‌اند آمریکا مانند سابق توان تأثیرگذاری بر ساختار سیاسی و امنیتی غرب آسیا را ندارد.