امکان سنجی حذف دلار از مبادلات ایران و روسیه

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ همزمان با سفر ولادیمیر پوتین به ایران، گمانه‌زنی‌هایی درباره مجموعه‌ای از مقولات مختلف سیاسی، اقتصادی و ژئوپلیتیک منطقه و جهان که احتمال طرح و بررسی آنها توسط طرفین وجود دارد مطرح شده است. از جنگ اوکراین و اقتصاد انرژی گرفته تا بررسی تبعات سفر بایدن به منطقه و آینده تحولات سوریه، موارد بالقوه مورد بحث پوتین با مقامات کشور ما در سفر جاری خواهد بود.

در این میان، بحث اقتصاد کلان بین‌الملل که روند‌های نوین و تحول آفرینی پیرامون آن در حال تکوین است، به یکی از مهمترین محورهای این سفر بدل شده که حساسیت و توجه تحلیل‌گران را به خود جلب کرده است. بیش از هشتاد سال پیش و در بزنگاه بعد از جنگ جهانی دوم، آمریکا بهترین فرصت را در کنفرانس «برتون وودز» بدست آورد تا اقتصاد آینده جهان را مهندسی کند. بدین روی، سه نهاد بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول و گات (که بعد‌ها به سازمان تجارت جهانی تبدیل شد)، وظیفه داشتند پایه‌های اقتصاد جهان را بر پایه مکتب لیبرالیسم و سرمایه‌داری پی‌ریزی کنند.

ضعف اروپای جنگ‌زده و فقدان ابتکار عمل دیگر کشور‌ها باعث شد این ترتیبات جدید، خیلی زود مصوب و عملیاتی شوند؛ در واقع جهان در آن زمان مثل  موسسه‌ای بود که آمریکا به مثابه رییس هیات مدیره، قوانین و دستورالعمل‌های باب میل خودش را به دیگر اعضا تحمیل کرد.

در سال ۱۹۹۱ و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، عملا گفتمان اقتصادی رقیب آمریکا شکست خورد و نظم نوین جهانی در بعد اقتصادی هم برای مدت‌ها حاکم شد. اما در برتون وودز علاوه بر نهادهایی که گفته شد، آمریکا دلار را هم به عنوان پول بین‌المللی به دنیا تحمیل کرد. این مهم در اثر سال‌ها خرید و ذخیره طلا توسط آمریکا میسر می‌شد که پشتوانه قابل توجهی را برای این ارز نوظهور فراهم آورد.

در سال ۱۹۹۱ و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، عملا گفتمان اقتصادی رقیب آمریکا شکست خورد و نظم نوین جهانی در بعد اقتصادی هم برای مدت‌ها حاکم شد. اما در برتون وودز علاوه بر نهادهایی که گفته شد، آمریکا دلار را هم به عنوان پول بین‌المللی به دنیا تحمیل کرد. این مهم در اثر سال‌ها خرید و ذخیره طلا توسط آمریکا میسر می‌شد که پشتوانه قابل توجهی را برای این ارز نوظهور فراهم آورد. تا دهه هفتاد میلادی و «شوک نیکسون» که بر مبنای آن آمریکا اعلام کرد منبعد طلا پشتوانه دلار نخواهد بود، آمریکا مبادلات نفتی را جایگزین پشتوانه طلا کرد. لازم به توضیح نیست که بواسطه در اختیار داشتن دلار، آمریکا نه تنها تورم خود را به دنیا منتقل می‌کند و حاصل کار دیگر کشورها را به طور سیستماتیک از چنگ آنان در می‌آورد، که از دلار به عنوان یک حربه سیاسی در مهار اعمال به کشور‌های ناهمسو از طریق وضع تحریم‌های اقتصادی مبادرت می‌کنند.

جمهوری اسلامی ایران همواره پیشرو در طرح لزوم حذف دلار از مبادلات بین‌الملل بوده است. رهبر انقلاب در این‌باره فرموده بودند «اگر مسئولان و مردم بتوانند اقتصاد مقاومتی را به معنای واقعی محقق و کشور را از جادوی مالی و پولی دشمن خلاص کنند و ارزش و آقایی دلار را در زندگی اقتصادی بشکنند، کشورهای دیگر را نیز نجات داده‌اند و برای آنها الگو خواهند شد.»

در زمان حال، چین و بخصوص روسیه در کنار  بعضی کشور‌های دیگر، به این نتیجه رسیده‌اند که تضعیف هژمونی آمریکا و رهایی از سلطه آن، بدون تضعیف دلار امکان‌پذیر نیست. قریب به پنج سال پیش، قبل از اینکه جنگی در اوکراین در کار باشد، پوتین طی نشستی در شهر سوچی روسیه گفته بود: «ما در حال رفتن به سمت حذف دلار از اقتصاد خود هستیم. ما این کار را فقط به خاطر تضعیف دلار انجام نمی‌دهیم بلکه ما می خواهیم امنیت خود را تامین کنیم در حال حاضر ما با تحریم‌ها روبرو هستیم و این تحریم‌ها امکان مبادله با دلار را برای ما فراهم نمی‌کنند.»

به نظر می‌رسد بین ایران و روسیه به عنوان دو کشور تحت تحریم غرب، درباره تدبیر فوری در کاهش وابستگی به دلار تصمیمات جدی در حال اتخاذ است.

این امر پس از بروز بحران اوکراین و اعمال تحریم‌های شدید علیه روسیه، مجددا مد نظر این کشور قرارگرفته است و به نظر می‌رسد بین ایران و روسیه به عنوان دو کشور تحت تحریم غرب، درباره تدبیر فوری در کاهش وابستگی به دلار تصمیمات جدی در حال اتخاذ است.

در همین راستا مصطفی قمری‌وفا، مدیر کل روابط عمومی بانک مرکزی ایران با انتشار پیامی توییتری اعلام کرده بود که با راه اندازی نماد معاملاتی روبل روسیه از روز سه‌شنبه (۲۸ تیر/۱۹ ژوئیه) صادرکنندگان ایرانی از طریق بانک‌ها و صرافی‌های کارگزار بازار متشکل معاملات ارز می‌توانند همانند اسکناس دلار و یورو، روبل را با نرخ توافقی در این بازار عرضه کنند.

در عین حال سال گذشته، یی گانگ، رئیس بانک مرکزی چین، اعلام کرده بود که دولت این کشور در حال برنامه ریزی برای همکاری با سایر کشورهای آسیایی به منظور تقویت استفاده از ارزهای محلی در ‌تجارت و سرمایه گذاری به عنوان بخشی از یک طرح گسترده تر برای تقویت قدرت اقتصادی منطقه‌ای است.

در حال حاضر هنوز بخش اعظم مبادلات اقتصادی جهان با دلار آمریکا صورت می‌پذیرد، اما در صورت وجود یک عزم و برنامه ریزی همه جانبه در بین کشورهای بریکس و پیمان شانگهای، جایگزینی دلار با یک ارز جدید غیر ممکن نیست.

‌

سفر پوتین به تهران چنانچه گفته شد، می‌تواند نقطه عطفی در این تحول به حساب آید، کما اینکه پیشتر هم طلیعه‌های آن پدیدار شده‌اند؛ به عنوان مثال ولادیمیر پوتین در ترکمنستان به رییس جمهور کشور ما گفته بود: "روابط ما واقعا از سرشتی عمیق و راهبردی برخوردار است" و اشاره کرد که تجارت میان دو کشور در سال گذشته، 81 درصد رشد کرده است.

قرار است در ماه سپتامبر و در اجلاس سران در ازبکستان، ایران به گروه چندجانبه امنیتی سازمان همکاری های شانگهای بپیوندد که روسیه و چین هم عضو آن هستند. به هر ترتیب تحولات پیش روی را باید بسیار عظیم و راهبردی در نظر گرفت. جنگ اوکراین سرآغاز جدیدی در چالش شرق با هژمونی آمریکا بود. چالشی که چندی پیش رهبر انقلاب در جمع دانشجویان در رابطه با آن فرمودند: «جهان در آستانه‌ی یک نظم جدید است؛ یک نظم بین‌المللی جدید در پیش است ... در مقابل نظم تک‌قطبی‌ای که بوش پدر بیست و چند سال پیش اعلام کرد.» این نظم جدید لاجرم می‌بایستی در زمینه اقتصاد بین‌الملل و حذف هژمونی دلار هم صورت پذیرد.