واکاوی نتایج مذاکرات استکهلم در مورد یمن

به گزارش راهبرد معاصر؛ یمن در چهار سال گذشته توسط ائتلاف سعودی مورد حمله قرار گرفته است. عربستان و امارات با هدف شکست انصارالله و بازگرداندن منصورهادی رئیس جمهور مستعفی یمن تجاوز خود را از فرودین 94 شروع کرده اند. اما با گذشته چهار سال هیچ کدام از این اهداف محقق نشده و انقلابیون در عرصه میدانی دست برتر را دارند. این مسئله برای عربستان شکست سختی محسوب می شود. چرا که جنگ یمن اکنون به نوعی جنگ حیثیتی برای محمد بن سلمان ولیعهد سعودی تبدیل شده است. با توجه به شکست های منطقه ای عربستان در یمن، این کشور در دو سال گذشته از هرگونه برگزاری مذاکرات صلح در مورد یمن جلوگیری می کرد. اما در نهایت با تلاش نماینده سازمان ملل در یمن دو طرف رضایت خود را نسبت به برگزاری مذاکرات صلح در سوئد اعلام کردند. این مذاکرات به مدت یک هفته در منطقه رمبو در شهر استکهلم برگزار و دو طرف بر سر چند مسئله به توافق رسیدند. در این مطلب به بررسی شرایطی که مذاکرات صلح را ممکن ساخت و بررسی نتایج مذاکرات خواهیم پرداخت.

1. جزئیات توافق صلح استکهلم

مذاکرات اخیر استکهلم در شرایطی برگزار شد که در دو سال گذشته طرف‌های درگیر در بحران یمن حاضر به حضور در مذاکرات صلح نشده بودند. تاکنون چند دور مذاکره میان گروه‌های یمنی با وساطت نماینده سازمان ملل برگزارشده است. دور اول و دوم مذاکرات میان گروه‌های یمنی در سال 2016 در ژنو و بیل سوئیس و با وساطت «احمد ولد الشیخ»، نماینده وقت سازمان ملل در امور یمن برگزار شد، اما دستاوردی نداشت. سومین دور مذاکرات نیز در کویت با وساطت «ولد الشیخ» و طی مدت 100 روز برگزار شد، اما این مذاکرات نیز دستاوردی نداشت و از اوت 2016 تاکنون هیچ مذاکره‌ای میان گروه‌های یمنی انجام نشد. عامل اصلی شکست مذاکرات صلح در دوره‌های قبلی، استقلال نداشتن هیئت وابسته به دولت مستعفی و وابسته بودن آن به ریاض و همچنین شدت گرفتن حمله‌های جنگنده‌های سعودی هم‌زمان با برگزاری مذاکرات بود. دور جدید (دور چهارم) مذاکرات صلح یمن از پنجشنبه 15 آذر ماه با حضور طرف‌های یمنی در شهر استکهلم پایتخت سوئد آغاز شد. در دور چهارم گفتگوها نیز مذاکرات سوئد در شرایطی با تلاش‌های «مارتین گریفیتس»، نماینده سازمان ملل در امور یمن آغاز شد که هیئت 12 نفره وابسته به دولت مستعفی یمن از ریاض به سمت استکهلم سوئد پرواز کردند. این موضوع گویای این است که عربستان به‌طور غیرمستقیم در نشست سوئد حضور دارد و هیئت وابسته به دولت مستعفی همچنان از خود اختیاری ندارد.

این مذاکرات شامل شش پرونده بود که عبارت‌اند از: آزادی اسرا، عملیات الحدیده، بانک مرکزی، محاصره شهر تعز، رساندن کمک‌های بشردوستانه به آسیب‌دیدگان و بازگشایی فرودگاه صنعا. در نهایت دو طرف در سه زمینه به توافق رسیدند:

- توافق در خصوص شهر الحدیده و بنادر الحدیده، الصلیف و رأس عیسی

- سازوکار اجرای توافق تبادل اسرا

- اعلام تفاهمات دو طرف در خصوص تعز

مهمترین توافق در استکهلم مربوط به الحدیده است. طبق توافقنامه استکهلم قرار است وضعیت شهر الحدیده به پیش از ماه مبارک رمضان یعنی 24 خرداد ماه برگردد. در این روز ائتلاف سعودی حمله به بندر الحدیده را آغاز کردند.

2. عوامل تاثیرگذار در برگزاری مذاکرات صلح

مذاکرات صلح یمن در دو سال گذشته برگزار نشده بود و موانع زیادی در این مسیر بود. اما چند عامل باعث شد تا دور چهار مذاکرات برگزار شود.

تبعات قتل خاشقچی

جمال خاشقچی روزنامه نگار منتقد سعودی مهرماه در کنسولگری عربستان در استانبول به قتل رسید. شواهد موجود نشان دهنده این است که محمد بن سلمان ولیعهد سعدی عامل اصلی این قتل بوده است. حتی کنگره آمریکا نیز وی را عامل قتل معرفی کرد. انتشار جزئیات قتل خاشقچی نشان دهنده این است که وی به شکلی کاملا وحشیانه ای تکه تکه شده است. این مسئله باعث شد تا فشار بی سابقه ای هم از طرف نمایندگان و رسانه های آمریکا و هم رهبران کشورهای اروپایی بر بن سلمان وارد شود. در واقع به موازات تشدید فشارها بر بن سلمان به دلیل قتل خاشقچی، بحران یمن نیز به تدریج در کانون توجه افکار عمومی غرب قرار گرفت. حتی برخی کشورهای اروپایی ماند آلمان، فنلاند و بلژیک نیز اعلام کردند که فروش سلاح به عربستان را تحریم کرده اند. بسیاری از رسانه های غربی نیز از لزوم برکناری بن سلمان سخن گفته و حتی احمد بن عبدالعزیز برادر پادشاه سعودی را به عنوان جانشین بن سلمان معرفی کردند. این روند باعث شد تا بن سلمان برای نجات خود در موضع یمن عقب نشینی کرده و به هیئت دولت مستعفی برای حضور در مذاکرات و رسیدن به توافق فشار وارد کند. در واقع بن سلمان سعی داشت تا بدین طریق به نوعی خود را از فشارهای بی سابقه جهانی در مورد قتل خاشقچی رها کند. به همین دلیل در مورد یمن حاضر به عقب نشینی شد و بر خلاف رویکرد دو سال گذشته حاضر به مذاکره با انصارالله شد.

فشار آمریکا

هرچند آمریکا به عنوان یکی از حامیان اصلی عربستان در جنگ یمن به شمار می رود اما فشارهای کنگره این کشور بر عربستان نیز در برگزاری مذاکرات سوئد بی تاثیر نبود. چند روز قبل از شروع مذاکرات سوئد سنای آمریکا به پیشبرد قطعنامه رای داد که طبق آن حمایت آمریکا از عربستان در جنگ یمن پایان خواهد پذیرفت و صادرات سلاح به ریاض نیز لغو خواهد شد. در ادامه نیز سنای آمریکا قطعنامه را تصویب کرد. علاوه بر این نمایندگان کنگره آمریکا به شدت خواستار تنبیه بن سلمان و معرفی وی به عنوان قاتل خاشقچی بودند که در نهایت وی را نیز به عنوان قاتل معرفی کردند. علاوه بر این وزیر خارجه و دفاع آمریکا در اکتبر اعلام کردند که آتش بس در یمن باید در 30 روز آینده برقرار شود. هرچند این وعده مقامات آمریکایی در 30 روز محقق نشد و بسیاری این اقدام را تنها یک بازی سیاسی دانستند اما چند هفته پس از این ماجرا نماینده سازمان ملل در امور یمن با گروه ها و کشورهای موثر در بحران یمن دیدار و در نهایت مذاکرات سوئد برگزار شد. در واقع فشار آمریکا بر بن سلمان برای برگزاری مذاکرات نیز بی تاثیر نبوده است. چرا که واشنگتن به دلیل فشار افکار عمومی در مورد شراکت آمریکا در جنایت علیه یمن گرفتار شده و به نوعی قصد دارد تا هزینه های این مسئله را برای خود کاهش دهد.

پیروزی‌های میدانی انصارالله

موضع برتر انصارالله یمن در برگزاری مذاکرات استکهلم عامل موثری بوده است. انصارالله به همراه دیگر گروه های انقلابی توانسته اند از 22 استان یمن بر 11 استان مسلط شوند. در واقع مهمترین استان های یمن اکنون در اختیار انصارالله قرار دارد. در شرایط کنونی انصارالله بر استان های صعده، عمران، حجه، المحویت، الحدیده، صنعا، ذمار، ریمه، اِب، البیضاء و بخش هایی از تعز مسلط است. البته علاوه بر این استان بر بخش هایی از استان های الجوف، مارب، لحج و الضالع نیز مسلط است. رونمایی انصارالله یمن از انواع موشک های بالستیک و پهپادهای مدرن و انجام عملیات های حساس در داخل امارات و عربستان نیز باعث شده است تا دست برتر میدانی با انصارالله باشد. در واقع کارشناسان معتقدند که انصارالله با پیروزی های خود به نوعی عربستان و امارات را مجبور به شرکت در مذاکرات کرد.

وضعیت الحدیده

یکی از مهمترین دلایلی که باعث شد انصارالله در مذاکرات شرکت کرده و حتی در مذاکرات امتیازهایی را واگذار کند شرایط فاجعه بار الحدیده و دیگر استان های یمن بوده است. بندر الحدیده پس از بندر عدن دومین بندر بزرگ یمن است و به دلیل نزدیکی به خطوط حمل و نقل بین المللی موقعیت استراتژیکی دارد. این بندر شریان اصلی حیات بیش از 8 میلیون یمنی در استان های الحدیده، تعز، صعده و صنعا است. حمله ائتلاف سعودی به الحدیده در شش ماه گذشته باعث شده است تا این شریان حیاتی مردم یمن به شدت مختل شود. این مسئله باعث آواره شدن چند هزار خانواده از الحدیده شده است. علاوه بر این محاصره یمن تاکنون باعث کشته شدن 85 هزار کودک یمنی شده و این مسئله با تداوم جنگ در الحدیده و اشغال این شهر بسیار تشدید می شد. در این شرایط انصارالله یمن برای پایان دادن به این بحران انسانی حاضر به شرکت در مذاکرات استکهلم شده و بنابه گفته محمد عبدالسلام، رئیس تیم اعزامی انصارالله به مذاکرات سوئد، امتیازات زیادی هم برای پایان دادن به این بحران داد.

3. خواسته‌های چهار ساله ائتلاف سعودی

مذاکرات سوئد دستاوردهای مهمی به همراه داشت. بررسی این دستاوردها نشان دهنده این است که انصارالله را می‌توان به عنوان پیروز مذاکرات در نظر داشت. البته باید تاکید کرد که اطلاق لفظ پیروز شاید با مشکلاتی مواجه باشد چرا که در جنگ خونین یمن که بیش از 60 هزار نفر کشته به همراه داشته و 85 هزار کودک نیز به دلیل محاصره به کام مرگ فرو رفته اند اساسا سخن راندن از پیروز نبرد چندان مناسب نیست اما منظور اصلی در اینجا صرفا بررسی جایگاه انصارالله در یمن است.

اشغال صنعا

یکی از مهمترین خواسته های ائتلاف سعودی اشغال صنعا بوده است. انصارالله از سپتامبر 2014 بر شهر صنعا مرکز یمن مسلط شده است. این مسئله باعث مشروعیت یابی انصارالله شد چرا که صنعا به عنوان پایتخت سیاسی یمن اعتبار ویژه ای به انصارالله بخشید و در ادامه بسیاری از گروه های یمنی با انصارالله هم پیمان شدند. به همین دلیل عربستان تلاش زیادی داشته تا انصارالله را وادار به عقب نشینی از این شهر کنند و حتی فتنه صنعا نیز توسط علی عبدالله صالح رئیس جمهور پیشین یمن در این مورد به راه انداخته شد.

خلع سلاح و عقب راندن انصارالله به استان صعده

عربستان بارها اعلام کرده است که انصارالله در صورت قدرتمند شدن تبدیل به نسخه دوم حزب الله لبنان خواهد شد. به همین دلیل عربستان تلاش کرده تا انصارالله را از صنعا عقب رانده و این گروه را خلع سلاح کند. در واقع یکی از بندهای قطعنامه 2216 سازمان ملل در مورد یمن خلع سلاح حزب الله است.

نامشروع جلوه دادن انصارالله

هدف دیگر عربستان در چهار سال گذشته این بوده که انصارالله را به عنوان گروهی تروریستی و شورشی در جهان معرفی کند. در واقع ریاض از این طریق به دنبال آن بوده تا از مشروعیت یابی انصارالله جلوگیری کند.

اشغال الحدیده

هدف دیگر عربستان در شش ماه گذشته این بوده که با اشغال بندر الحدیده انصارالله را در تنگنای امنیتی - سیاسی قرار دهد. در واقع ائتلاف سعودی به دنبال آن بود تا با تسلط بر این بندر راهبردی زمینه عقب نشینی انصارالله، ایجاد نارضایتی عمومی علیه انقلابیون و در نهایت تسلیم شدن انقلابیون را فراهم کند.

بازگرداندن منصورهادی به قدرت

ائتلاف سعودی هدف اصلی خود را از تجاوز به یمن بازگرداندن منصورهادی، رئیس جمهور مستعفی و فراری یمن به قدرت اعلام کرد. در واقع قطعنامه سازمان ملل نیز بر مشروعیت عبدربه منصور هادی تاکید کرده است. در بند دوم قطعنامه 2216 سازمان ملل آمده است: «بر مشروعیت عبدربه منصور هادی رئیس‌جمهور یمن تاکید مجدد می‌کنیم و درخواست خود را از همه طرفها و کشورهای عضو (سازمان ملل) برای ممانعت از اتخاذ هرگونه اقدامی که سبب تضعیف وحدت،‌ حاکمیت،‌ استقلال و تمامیت ارضی یمن و مشروعیت رئیس‌جمهور یمن بشود، تکرار می‌کنیم.

4. مقایسه خواسته‌های ائتلاف سعودی و نتایج مذاکرات استکهلم

بررسی خواسته ها و اهداف ائتلاف سعودی در چهار سال گذشته نشان دهنده این است که ائتلاف سعودی به دنبال اشغال صنعا، عقب راندن انصارالله، نامشروع جلوه دادن انصارالله، بازگرداندن منصورهادی به قدرت و اشغال الحدیده بوده است. اما مذاکرات استکهلم نشان دهنده این است که ائتلاف سعودی به هیچ کدام از اهداف خود در چهار سال گذشته دست پیدا نکرده است. در درجه اول اشغال صنعا توسط عربستان با شکست مواجه شد. در واقع شرکت هیئت صنعا در مذاکرات سوئد در حالی که این هیئت از نمایندگان انصارالله تشکیل شده بود نشان دهنده مشروعیت تسلط انصارلله بر صنعا از نگاه جامعه بین المللی است. علاوه بر این اکنون با نتایج مذاکرات سوئد امنیت شهر صنعا تامین شده و خطر اشغال این شهر را تهدید نمی کند؛ چرا که در صورت اشغال بندر الحدیده مسیر حمله به صنعا نیز هموار می شد. الحدیده در ۲۲۶ کیلومتری شهر صنعا پایتخت یمن قرار دارد اما آتش بس در الحدیده نشان داد که بندر الحدیده اشغال نخواهد شد. اما مهمترین دلیل پیروزی انصارالله در مذاکرات سوئد به مشروعیت یابی بین المللی انصارالله مرتبط است. در واقع عربستان و حتی برخی از نهادهای بین المللی انصارالله را به عنوان یک گروه شورشی و نامشروع می شناختند. اما حضور انصارالله در مذاکرات رسمی سوئد به عنوان نماینده رسمی صنعا نشان دهنده پذیرش انصارالله از سوی جامعه جهانی است و این بزرگترین دستاورد مذاکرات برای انصارالله است.

نتیجه

توافق استکهلم در مورد یمن را می توان گام نخست برای پیشبرد صلح در یمن دانست. البته در این مذاکرات هرچند در مورد تبادل اسرا، آتش بس در الحدیده و کاهش تنش در تعز توافق حاصل شد اما پرونده های مهمی مانند مسئله بانک مرکزی و فرودگاه صنعا حل و فصل نشده و به دور دوم گفتگوها موکول شد. اما با توجه به نتایج حاصل شده از مذاکرات سوئد می توان نتیجه گرفت که مشروعیت یابی انصارالله در جامعه بین المللی و توافق در مورد آتش بس در الحدیده را می توان دو دستاورد مهم انصارالله در مذاکرات صلح دانست.