چشم‌انداز اقتصاد ایران با عبور از فشار حداکثری

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ تأمل در گزارش سال 2022 بانک جهانی درباره چشم انداز اقتصاد ایران در کنار مرور آسیب هایی که یک دهه تحریم بر اقتصاد کشورمان تحمیل کرده است و یادآوری تهدیدات و فرصت های پیش رو می تواند در ترسیم چشم اندازی وقع بینانه از اقتصاد ایران راهگشا باشد.

 
بانک جهانی در گزارش سال جاری میلادی درباره اقتصاد ایران چشم اندازی ترسیم کرد که در آن ابتدا مروری بر گذشته انجام شده؛ لذا یادآوری آسیب های دهه گذشته اقتصاد ایران که ناشی از تحریم­ ها بوده و به نقل از این گزارش در سال 2019 تا ۲۰۲۰ به اتمام رسیده، لازم است. در ادامه این گزارش با در نظر گرفتن اتفاقات گذشته و بازتاب آن بر اقتصاد ایران در مواجهه با تحریم ها به بیان فرصت ها، تهدیدات و چشم­ انداز پیش روی اقتصاد کشورمان پرداخته است.

 
آسیب های وارد بر اقتصاد ایران در اوج تحریم­ ها

آسیب های وارد بر اقتصاد ایران به واسطه تحریم‌های دهه اخیر از نگاه بانک جهانی به قرار زیر است.

1. شوک های خارجی از قبیل تحریم­ ها و نوسان در قیمت کالاها سبب ایجاد یک دهه رکود در اقتصاد ایران شد که در سال ۲۰۱۹ تا 2020 میلادی پایان یافت.
2. کاهش امکان صادرات نفت به واسطه تحریم ها باعث بروز اختلال در تأمین مالی و سبب افزایش شدید تورم، کاهش قدرت خرید و درنهایت افزایش فشار اقتصادی بر خانوار شد. طبق این گزارش، ایران چهار سال متوالی را با تورم بالای 40 درصد سپری کرده است.
3. اقتصاد کشور در شرایط رکود به گونه ای بود که امکان فراهم کردن زمینه های اشتغال برای افراد تحصیل کرده و جوان که قصد ورود به بازار کار داشتند، وجود نداشت.
4. تورم های بالا بر سرمایه گذاری و مصرف اثرات منفی ایجاد کرد و این موضوع باعث تضعیف تقاضای داخلی شد.
5. افزایش پرداخت های نقدی به مردم و نظام یارانه ای که هدف آن افزایش رفاه مردم بود، به افزایش فشارهای مالی منجر شد. دلیل این موضوع هدف گذاری غیر دقیق این سیاست­ها بود.

کاهش امکان صادرات نفت به واسطه تحریم ها باعث بروز اختلال در تأمین مالی و سبب افزایش شدید تورم، کاهش قدرت خرید و درنهایت افزایش فشار اقتصادی بر خانوار شد

در توضیح مورد اخیر باید گفت، یارانه و پرداخت نقدی معمولاً با هدف مشخصی مانند حمایت از قشر خاصی از جامعه یا حمایت از بخش خاصی مانند بهداشت و درمان یا آموزش انجام می شود. لذا اگر در انتخاب روش اجرای طرح خطایی رخ دهد، نظام یارانه ای منحرف می شود و به اهداف خود دست نمی یابد.

تهدیدات پیش رو

• وجود چالش هایی مانند تغییرات اقلیمی، خشکسالی، سیلاب، ریزگردها، کمبود انرژی که با فشارهای تورمی اخیر همراه شده است می تواند ظرفیت بالقوه ایجاد تنش‌ های اجتماعی را به دنبال داشته باشد.
• انتظارات تورمی بالا، فشارهای خارجی و پولی کردن کسری بودجه باعث باقی ماندن سطح تورم‌های بالا خواهد شد؛ هرچند این موضوع در چشم انداز به تدریج کاهش خواهد یافت.

انتظارات تورمی پیش بینی مردم از تورم آینده است؛ موضوعی که می تواند بر تعیین قیمت کالاها و خدمات نقش بسزایی داشته باشد، زیرا مردم بر مبنای انتظارات خود از میزان افزایش قیمت ها در آینده، دستمزد یا قیمت کالاهای تولیدی را افزایش می دهند. همچنین پولی کردن کسری بودجه یعنی اینکه دولت کسری خود را با ایجاد نقدینگی یا به عبارت عامیانه خلق پول جبران کند.

فرصت های پساتحریمی

1. کاهش صادرات نفت باعث کاهش درآمدهای ارزی دولت، افزایش نرخ ارز و امکان رقابت پذیری بیشتر کالاهای قابل تجارت تولید داخل با مشابه خارجی خود در بازار داخل و بازارهای خارجی شد.
   توضیح دو نکته لازم است؛ اینکه تحریم های وارد بر اقتصاد ایران نه تنها با کاهش صادرات نفت بلکه با ایجاد مانع برای وصول درآمدهای نفتی باعث کاهش درآمدهای ارزی کشور شد. در توضیح انواع کالاها نیز باید گفت، کالاها در اقتصاد به دو دسته تقسیم می­شوند؛ کالاهای قابل تجارت و کالاهای غیر قابل تجارت. به کالاهایی که امکان تجارت آن میان دو کشور وجود دارد کالاهای قابل تجارت و کالاهایی که امکان تجارت آن میان دو کشور وجود ندارد کالاهای غیرقابل تجارت گفته می شوند. به عنوان نمونه می توان زمین یا مسکن را ازجمله کالاهای غیرقابل تجارت میان دو کشور به شمار آورد.
2. کاهش صادرات نفت ناشی از تحریم ها سبب تسریع در فرآیند ایجاد ارزش افزوده و تولید و صادرات محصولات پتروشیمی شد.
3. پیش بینی می شود تراز حساب جاری کشور در این چشم انداز به دلیل افزایش قیمت نفت و صادرات غیر نفتی افزایش یابد. در این زمینه حتی افزایش قیمت کالاهای وارداتی نیز نمی تواند مانع ایجاد مازاد تراز حساب جاری در کشور شود.

تراز حساب جاری یک کشور را می­ توان بدهی یا طلب کشور از خارج تعبیر کرد. در واقع کشور به طور کلی از سویی به کشورهای دیگر کالاها و خدماتی ارائه و از سوی دیگر کالاها و خدماتی از خارج دریافت می کند.

مازاد تراز حساب جاری یعنی ارزش تولید کالاها و خدمات فروخته شده یا صادراتی بیشتر از ارزش کالاها و خدمات خریداری شده یا وارداتی بوده و کشور در این مبادله بستانکار شده؛ اما کسری حساب جاری به معنای بدهکار شدن کشور در این مبادله است.

جمع بندی

ارزیابی مثبت یا منفی بودن چشم انداز اقتصاد ایران به وسیله یافتن رابطه ای که فرصت های پیش رو می توانند با تهدیدات داشته باشند، صورت می گیرد. به راه افتادن چرخ تولید کشور را می توان موتور محرکه حل تمام مشکلات کلان اقتصادی دانست. با تقویت تولید کشور چرخ اشتغال به کار می افتد و معضل بیکاری جمعیت جوان کشور حل می شود.

افزایش رقابت پذیری کالاهای تولید داخل این انگیزه و رقابت را در میان تولید کنندگان ایجاد می کند تا برای جذب نیروی کار بیشتر حقوق و مزایای آنها را افزایش دهند، لذا قدرت خرید نیروی کار نیز افزایش می یابد.

تقویت تولید کشور اگر با تقویت نظام مالیاتی به عنوان روش صحیح تأمین بودجه همزمان شود، باعث کاهش کسری بودجه و دولت با تأمین درآمد مورد نیاز خود از خلق نقدینگی بی نیاز می شود که باعث کاهش تورم خواهد شد. تقویت درآمدهای مالیاتی همچنین می تواند دست دولت را در افزایش حقوق و قدرت خرید کارکنانش افزایش دهد.

از آنجا که فرصت­ های پیش روی اقتصاد ایران بر مثبت بودن چشم انداز تولید کشور تأکید می کند و این موضوع کلید حل همه تهدیدات مطرح شده مانند کسری بودجه، تورم، بیکاری و افزایش قدرت خرید مردم است، می توان امید داشت با ادامه همین روند و عزم مسئولان در برداشتن سنگ ها از مقابل راه تولید به همراه تقویت نظام مالیاتی کشور، آینده اقتصادی روشنی در انتظار کشور باشد.

البته چشم امید کشور برای رفع مشکلات اقلیمی از قبیل خشکسالی به فضل الهی است و امیدواریم با دعای خیر مردم و متدین کشورمان از برکات آسمانی و زمینی بهره مند شویم.