واکاوی نوسانات ارزی کشور در دهه 90‌

به گزارش راهبرد معاصر، تغییر در نرخ ارز و نوسان این نرخ در دوره‌های مختلف و با سیاست‌گذاران گوناگون در اقتصاد ایران رخ داده است؛ فارغ از بررسی دلایل این افزایش نرخ ارز که به سیاست‌های اقتصادی دولت‌ها باز می‌گردد، می توان تحریم‌ها و عامل انتظار عمومی از افزایش قیمت‌ها را جمله دلایل این اتفاق در اقتصاد کشور دانست.

بر اساس تغییرات میانگین نرخ ارز در ماه‌های فروردین تا اسفند از 10 سال گذشته، نرخ ارز هر سال از ماه مهر تا دی‌ افزایش قابل توجهی داشته و پس از دی ماه کمی کاهش می ‌یابد، اما به نقطه قبلی برنمی‌گردد. این مساله را می توان به پایان سال میلادی و تسویه حساب های حواله‌ای خارج از کشور مرتبط دانست. البته ارسال بودجه سال بعد به مجلس از سوی دولت و مشخص شدن سیاست‌های دولت در سال بعد نیز در این موضوع بی تاثیر نبوده است.

* مروری بر نوسانات بازار ارز در دهه 90

در سال های گذشته به ویژه بعد از ورود ارز ۴۲۰۰ تومانی به اقتصاد ایران، افزایش نرخ ارز به شدت در کشور رخ داده است، به گونه ای که مرداد ۹۷ قیمت دلار ۹۳۰۰ تومان بود و خرداد ۱۴۰۰ به حدود ۲۴ هزار تومان و در شهریور همان سال به ۲۷۵۰۰ تومان رسید؛ در این دوره سقف قیمتی نیز وجود داشته به گونه ای که از ابتدای سال ۱۳۹۹ تا مهر‌ همان سال یعنی ظرف مدت ۶ ماه نرخ دلار در بازار غیررسمی از ۱۵ هزار تومان به ۳۲ هزار تومان و نرخ حواله دلار هم از ۱۳.۵۰۰ تومان به ۲۷ هزار تومان در مهرماه رسید.

بررسی تغییرات نرخ ارز در دهه ۹۰ نشان می‌دهد، سیاست‌های بانک مرکزی وقت برای کنترل نرخ ارز چندان موفق نبوده است؛ نوسان ۳۰۰ درصدی نرخ ارز در ابتدای دهه ۹۰ بررسی قیمت دلار در ۱۰ سال گذشته نشان می دهد، در سال ۹۰ با تشدید شایعات در مورد محدودیت درآمدهای نفتی به دلیل گسترش تحرم ها، نرخ ارز افزایش یافت.

نرخ غیررسمی ارز در پایان سال ۱۳۸۹ معادل ۱۰۳۳ تومان بود، اما در پایان اسفند‌ ۹۰، قیمت ارز بازار آزاد ایران ۱۸۹۲ تومان تعیین شد. به این معنی که قیمت دلار سال ۹۰ و نرخ ارز غیررسمی، ۸۳ درصد افزایش یافت.

حداکثر افزایش قیمت مربوط به دی ماه این سال و افزایش ۱۸ درصدی نرخ ارز در یک ماه بوده است. شوکی که در سال ۹۰ به اقتصاد ایران وارد شد، در سال بعد نیز ادامه یافت و در تابستان ۹۱ نرخ ارز از حدود ۱۸۰۰ تومان در تیرماه به حدود ۲۳۰۰ تومان افزایش یافت.

افزایش ناگهانی بعدی نرخ ارز در مه‌ ۱۳۹۱ اتفاق افتاد که در این ماه نرخ ارز نزدیک به ۹۰۰ تومان بالا رفت و به ۳۱۸۲ تومان رسید. البته در سال ۱۳۹۱ دامنه نوسانات نرخ ارز بسیار بالا بود و ارزش دلار نیز به ۴۰۰۰ تومان رسید. اما پس از آن زمان کاهش یافت و در سال ۹۱ بین ۳۰۰۰ و ۳۱۰۰ تومان نوسان داشت.

تغییرات نرخ ارز در سال های میانی دهه ۹۰ در فروردین ۹۳ نرخ ارز ۳۰۹۹ تومان بود و در پایان آذر همان سال این رقم از ۳۵۰۰ تومان فراتر رفت. اما در بهمن و اسفند مجددا کاهش یافت و به ۳۳۹۳ تومان رسید. در سال ۹۴ نیز وضعیت به همین منوال بود و تا مرداد ماه قیمت دلار در محدوده ۳۳۰۰ تومان قرار داشت. اما در شهریور ‌ به ۳۴۰۰ تومان می ‌رسد و این روند در مهر، آبان، آذر و دی ادامه دارد و به ۳۶۷۳ تومان افزایش می یابد. این رقم همچنان ۱۲۹ تومان بیشتر از سال ۱۳۹۳ است. قیمت دلار در این سال ها به دلیل افزایش حجم اخبار مثبت در خصوص برجام در همین محدوده نوسان داشت و در ابتدای سال ۹۷ بین ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ تومان نوسان می‌کرد.

با خروج آمریکا از برجام رشد قیمت ارز به شدت صعودی شد و تا ۹ هزار تومان برای هر دلار در اواسط سال ۹۷ رسید. با تغییر رئیس کل بانک مرکزی، قیمت دلار با رشدهای عجیب همراه شد. نرخ ارز از حدود ۹هزار و ۱۵۵ تومان در ۳ مرداد ۹۷، طی ۲.۵ سال با رشد شگفت‌انگیز ۲۴۸درصدی به ۳۱ هزار و ۸۵۶ تومان تا اواخر مهر‌ سال ۱۳۹۹ رسیده است، گرچه در ماه‌‌های پایانی دولت دوازدهم نرخ دلار تا کانال ۲۷ هزار تومان کاهش یافت. به عبارت دیگر، در دولت دوم روحانی گرچه سطح قیمت دلار در سال ۱۳۹۸ بالا رفت، اما از نوسان آن کم شد.

میانگین قیمت اسکناس آمریکایی در سال ۹۸ نزدیک به ۱۳ هزار تومان رسید درحالی ‌که متوسط قیمت دلار در سال ۹۹، حدود ۲۳ هزار تومان بود؛ بنابراین قیمت دلار حدود ۸۰ درصد در سال ۹۹ بالا رفت.

* اغتشاشات از عوامل اصلی رشد نرخ ارز در ماه‌های اخیر

بررسی متوسط قیمت دلار ‌در سال ۱۴۰۰ در مقایسه با سال ۱۳۹۹ حکایت از رشد بیش از دو هزار تومانی قیمت دلار در سال ۱۴۰۰ دارد. متوسط نرخ ارز در سال گذشته در کانال ۲۷ هزار تومان بوده است. در سال ۱۴۰۱ و با تغییر رویکردها در بانک مرکزی نرخ ارز رشد اندکی داشته و در ۲ برهه زمانی مختلف به دلایلی همچون اغتشاشات در کشور و فشار آمریکا به کشور امارات برای تسویه نکردن حواله‌های ارزی، نرخ ارز با جهش مواجه شده است، اما بانک مرکزی در این دوره نیز با تدابیری توانسته است این نرخ را تا حدود زیادی کنترل کند.

* رکورددار افزایش قیمت ارز کدام رئیس کل بانک مرکزی است؟/ بررسی عملکرد روسای سابق و فعلی‌

قیمت دلار در بازار آزاد در مدت ۵۹ ماه ریاست محمود بهمنی در بانک مرکزی مجموعا ۲۲۷.۲ درصد گران شد که معادل متوسط ماهانه ۳.۸۵ درصد می ‌شود. دوره ریاست ولی الله سیف بر بانک مرکزی نیز همچون بهمنی، ۵۹ ماه بود، در این مدت قیمت دلار در بازار آزاد ۱۵۵.۲ درصد افزایش یافت که معادل متوسط ماهانه ۲.۶۳ درصد است.

عبدالناصر همتی ۳۴ ماه ریاست بانک مرکزی را بر عهده داشت که در دوره وی نرخ ارز ۱۷۷.۶ درصد گران شد که معادل ماهانه ۵.۲۲ درصد بود.

اکبر کمیجانی مدت کوتاهی رئیس بانک مرکزی بود. در چهار ماه دوره ریاست وی که هم ‌زمان با پایان دولت دوازدهم و انتقال دولت بود، نرخ ارز ۲۰.۴ درصد گران شد تا متوسط ماهانه ۵.۱ درصدی به نام وی ثبت شود.

علی صالح‌آبادی در ۱۵ ماه ریاست خود بر بانک مرکزی عملکرد موفق ‌تری داشته است. در این مدت نرخ ارز ۴۰ درصد رشد داشته است که به صورت متوسط می توان گفت ماهانه متوسط ۲.۶ درصد رشد نرخ ارز را شاهد بوده‌ایم.

* رکوردداران نرخ تورم و افزایش نرخ ارز مدعی معیشت مردم شده‌اند

کامران رحیمی، کارشناس اقتصاد ایران، در گفت‌‌‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، درباره عملکرد دولت های مختلف در زمینه افزایش نرخ ارز می‌گوید: امروز کسانی که رکورددار نرخ تورم در ۶۳ سال اخیر و رکورددار بزرگ ‌ترین جهش نرخ ارز در ۴۰ سال اخیر هستند، مدعی معیشت مردم شده‌اند.

وی ادامه داد: ادامه تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی بزرگترین اشتباه دولت گذشته بود که نه تنها موجب کاهش قیمت ها نشد، بلکه رانت عظیمی را نیز بین برخی افراد توزیع کرد، همین مساله باعث شد نه تنها معیشت مردم تقویت نشد، بلکه بخش عمده ای از موضوعات ریز و درشت نیز برای کشور ایجاد شود.

این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: در دوره‌های مختلف بانک مرکزی، افزایش نرخ ارز و تورم وجود داشته است. اما برخی با گره زدن معیشت مردم به موضوعات دیگر مانند FATF در پی فرافکنی بوده و همین مساله نیز موجب شده تا افزایش‌های بی‌رویه قیمت ارز در دوره مدیریت خود را نبینند./ فارس