شکستن تحریم‌های اقتصادی، مقابله هدفمند می‌طلبد
بخش فروش نفت شاید ساده‌ترین بخش تحریمی بوده و تحریم فروش تجهیزات و اقلام راهبردی صنعت نفت و گاز ایران، به دنبال وارد نمودنِ آثار مخرب‌تری بر اقتصاد کشور بوده است. اقدامی که با حمایت قانونی و ساختاری از «تولید بار اول» می‌تواند تا حد زیادی خنثی شود.
به گزارش راهبرد معاصر، دور جدید تحریم‌های اقتصادی که از آغاز دهه نود بر علیه کشور ما اعمال شد، در چندین مسیر به دنبال ضربه زدن به اقتصاد ایران به خصوص در حوزه انرژی بود که بخش پررنگ آن، فروش نفت خام بوده است. در حالی که با بررسی اثرگذاری تحریم‌ها بر بخش‌های مختلف صنعت نفت و گاز کشور، مشاهده می‌شود که بخش فروش نفت شاید ساده‌ترین بخش تحریمی بوده و تحریم فروش تجهیزات و اقلام راهبردی صنعت نفت و گاز ایران در کنار تحریم فروش بنزین به ایران، به مراتب به‌دنبال واردنمودنِ آثار مخرب‌تری بر اقتصاد کشور بوده است.
تحریم‌ها چه مسیری را دنبال می‌کردند؟
تحریم فروش تجهیزات و اقلام راهبردی صنایع مختلف از بخش‌های نفت و گاز تا بخش زنجیره ارزش فولاد، یکی از راهبردهای مهم غرب بر علیه ایران بود که به دنبال ضربه زدن به صنعت ایران و فشار آوردن برای قبول مذاکرات بود. این اقدام در نهایت هزینه تولید در کشور را به میزان زیادی افزایش داد و با اعمال تحریم‌های جدید، اقلام راهبردی فرآیند تولید صنایع حوزه نفت و گاز نظیر کمپرسورها، پمپ‌ها، شیرهای کنترلی، راکتورها و کاتالیست‌ها به ایران فروخته نمی‌شد و در هر جا بدون نظارت اوفک و خزانه‌داری آمریکا، جریان خرید این اقلام ردیابی می‌شد، کل زنجیره تامین این اقلام راهبردی تحریم و جریمه‌های سنگین می‌شدند.
تشکیل یک کارگروه حیاتی و مهم برای بومیسازی تجهیزات
حال در این وضعیت باید مدیران صنعتی و مسئولین کشور برای حل این مشکل بزرگ صنعت کشور، اقدامی خلاقانه و مقابله‌ای هدفمند می‌کردند. در این زمان بود که با تشدید تحریم‌ها در سال 1397 و خروج ترامپ از برجام، کارگروه تولید بار اول معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری شکل گرفت که برای بومیسازی و تولید برای بار اول اقلام راهبردی صنایع کشور با تکیه بر توان و دانش شناسایی شده از شرکت‌های دانش‌بنیان در سطح کشور و همچنین شناخت دقیق صنعت با استفاده از داده‌های تولیدی توسط خود صنایع، به سمت داخلی‌سازی این اقلام راهبردی برود.
از طرفی تولید بار اول ذیل شورای عالی امنیت ملی شکل گرفته بود و قانون پشتیبان نداشت. از این جهت با پیگیری معاونت علمی و فناوری رییس جمهوری و در قالب ماده ۱۰ قانون جهش تولید دانش بنیان آیین نامه اجرایی برنامه تولید بار اول توسط دولت ابلاغ شد و حالا دیگر دانش بنیان‌ها با یک پشتوانه بسیار قوی قانونی می‌توانند محصولات بومیسازی شده خود را به وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی عرضه کنند.
حمایت‌های کلیدی از بومیسازی
این کارگروه برای مدیران شجاعی که به بومیسازی علاقمند هستند، مجوز معافیت از تشریفات مناقصات را صادر می‌کند و وظیفه دیگر این کارگروه طراحی سناریو بومیسازی است به طوری که به مدیران کمک می‌کند جزئیات قرارداد بومیسازی را تعیین کنند. به عنوان مثال اینکه بومیسازی توسط چه شرکتی و قیمت قرارداد چقدر باشد و دیگر اینکه مراحل پرداخت چه باشد و اینکه چه تست‌هایی برای این بومیسازی باید انجام شود.
در نهایت مجوز معافیت از تشریفات قانون و مقررات مناقصات با امضای معاون علمی‌و فناوری ریاست جمهوری صادر می‌شود و به این ترتیب مشکل تولید بارِ اول اقلام راهبردی و محصولات فناورانه و استراتژیک به حداقل می‌رسد و می‌توانیم اثر تحریم‌ها در پیشرفت کشور را خنثی کنیم. خنثی‌سازی تحریم‌های فروش اقلام راهبردی به صنعت کشور از مسیر تولید بار اول و سناریو بومیسازی این تجهیزات استراتژیک گذر خواهد کرد.
فرصتی مهم برای صنایع
حال با توجه به اینکه قانون جهش تولید دانش‌بنیان و مسئله تولید بار اول در سال جاری توسط ریاست جهموری ابلاغ شده است؛ باید صنایع مختلف و مدیران صنعتی کشور نیازمندی خود در بخش‌های مختلف را از طریق این کارگروه پیگیری کنند.
با گذشت بیش از یک سال از شروع به کار دولت سیزدهم، در زمینه خنثی کردن تحریم‌های حوزه نفت و گاز کشور بیشترین اقدامات صورت گرفته است. مهم‌ترین بخشی که باید به سمت خنثی کردن تحریم فروش اقلام راهبردی برود، همین صنعت نفت و گاز کشور است که مسئولیت تولید انرژی و همچنین کالاهای مختلف شیمیایی را بر عهده دارد و بزرگترین بخش اقتصادی کشور را زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز کشور تشکیل می‌دهد.
نتایج درخشان یک اقدام به موقع
از همین رو با بررسی اقدامات یک ساله اخیر دولت سیزدهم، اهمیت به کارگیری تولید بار اول و بومیسازی اقلام راهبردی را در این صنعت مشاهده خواهیم کرد؛ جایی که ایران برای اولین بار بعد از انقلاب به کمک خودکفایی در فرآیند پالایشگاهی و تولید بار اول تجهیزات پالایشی، به سهامداری و سرمایه‌گذاری در پالایشگاه‌های فراسرزمینی اقدام کرد و فروش نفت خود را به میزان 40 درصد افزایش داد. در این مدل ایران با همکاری در زمینه صادرات تجهیزات و خدمات فنی و مهندسی به پالایشگاه‌های با ظرفیت نیمه فعال و بازسازی این پالایشگاه‌ها و تکمیل زنجیره فرآیندی پالایشگاه مذکور، ظرفیت پالایشگاه را به حداکثر میزان خود بازمی‌گرداند و میزان ظرفیت اضافه شده با خوراک نفت خام ایرانی به پالایش خواهد رسید و از همین رو تولید بار اول تجهیزات پالایشی نه تنها زمینه صادرات تجهیزات پالایشگاهی را فراهم کرد، بلکه بستر جدیدی برای فروش نفت خام ایران و تبدیل به فرآورده‌های نفتی غیرقابل تحریم نیز فراهم کرده است که موجب خنثی کردن تحریم‌ها در حوزه تجارت انرژی کشور شده است.
چرا تولید بار اول برای صنعت نفت حیاتی است؟
بخش بزرگی از اقتصاد ایران را زنجیره صنعت انرژی، نفت و گاز کشور تشکیل می‌دهد و بیشترین و مهم‌ترین زنجیره ارزش کشور نیز زیر نظر وزارتخانه تخصصی نفت است، بنابراین اهمیت تولید بار اول اقلام راهبردی و خنثی‌سازی تحریم‌ها در کل زنجیره ارزش این صنعت بسیار مهم است و این همکاری زمینه دانش‌بنیان شدن صنعت نفت کشور را فراهم خواهد کرد. مسئله‌ای که مقام معظم رهبری نیز در دیدار با تولیدکنندگان در بهمن 1400 به آن اشاره کردند و فرمودند: «...آنچه که موردغفلت قرار گرفته است دانش‌بنیان شدن صنایع بزرگ است و صنعت نفت و گاز کشور باید دانش‌بنیان شود و ما در این زمینه نسبت عقب‌ماندگی داریم که باید جبران شود.»
بنابراین این دست اقدامات راهبردی در زمینه همکاری قطب فناوری و قطب صنعت نفت و گاز کشور، یکی از مهم‌ترین اقدامات صورت گرفته در یکسال اخیر در دولت سیزدهم بوده است. معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری نیز در این زمینه از وزارت نفت تقدیر کرده است که با داشتن بیشترین همکاری به کسب رتبه نخست زنجیره ارزش نفت و گاز و وزارت نفت در دوره سوم اجرای برنامه «تولید بار اول اقلام راهبردی» منتج شد. بخشی از این اقدام مهم در راستای همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارتخانه نفت است که موجب تأمین تجهیزات و فناوری‌های کلیدی موردنیاز صنایع کشور با تکیه بر توان شرکت‌های دانش‌بنیان شده است که یکی از راهبردهای اصلی برای تحقق اقتصاد مقاومتی، مقابله با تحریم‌های ظالمانه غرب، رفع وابستگی و حفظ عزت و استقلال کشور است.
در همین راستا بقیه صنایع بزرگ کشور نیز باید به سمت این حرکت بزرگ و مهم آغاز شده در کشور حرکت کنند تا با بومیسازی و تولید بار اول تجهیزات راهبردی صنایع مختلف کشور، ابتدا در زمینه صرفه‌جویی ارزی و سپس خنثی‌سازی تحریم‌ها، اقدام کنند./ فارس