خطر قدرت‌طلبی مجدد داعش در سوریه

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ در سه ماه‌ گذشته گمانه‌زنی‌های متعددی درباره بازتولید و قدرت‌گیری مجدد داعش در سوریه مطرح شده است. ماریا زاخاروا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه به تازگی اعلام کرد، افزایش فعالیت هسته‌های خفته داعش در شرق و مرکز سوریه به ویژه مناطق تحت کنترل نیروهای کُرد در شرق فرات به‌شدت مایه نگرانی است.

جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید نیز در این زمینه گفت، حملات هوایی ترکیه به مناطق شمال و شرق سوریه، توجه نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) را از مأموریت اصلی یعنی مبارزه با داعش منصرف می‌کند. تحرکات و اقدامات تروریستی داعش در سوریه نیز مؤید این اظهارات است. آمار حملات تروریستی داعش در سوریه در ماه‌ فوریه رشد چشمگیری داشت که نشان از قدرت‌گیری مجدد  داعش در سوریه است.

در سال‌های 2020 تا 2022، فعالیت‌های داعش بیشتر شد که شاید مهم‌ترین‌ آن حمله غافلگیرانه عناصر داعش در 20 ژانویه 2022 به زندان حسکه در شمال شرق سوریه بود

قدرت‌گیری نخست گروه نوسلفی داعش در سوریه به سال‌های آغازین شکل‌گیری بحران سوریه، تأسیس جبهه النصره و نبرد این دو گروه نوسلفی بازمی‌گردد. داعش در سال‌های 2014 و 2015 توانست حدود نیمی از مساحت جغرافیایی سوریه را اشغال کند؛ کنترل داعش بر مناطقی از حلب، رقه، دیرالزور و الحسکه و نیمی از صحرای سوریه در نهایت به دمشق نیز رسید، به صورتی که عناصر داعش برخی از مناطق جنوبی آن را تحت کنترل خود در آوردند، اما نیروهای داعش در سال 2017 خسارت‌های فراوانی متحمل شدند؛ به طوری که در سال 2019 شکست داعش در سوریه اعلام شد.

سال‌های 2020 تا 2022 قدرت‌گیری دوم داعش در سوریه بود. در واقع، اگر سال 2019 تاریخ اعلام نابودی گروه تروریستی داعش در سوریه پس از ویرانی آخرین پناهگاهش در شهر الباغوز در شرق سوریه باشد، سال2020 را باید سال بازگشت فعالیت این سازمان تروریستی و هسته‌های خفته آن در صحرای سوریه که به میدانی گسترده برای تحرکات آنها تبدیل شده است، دانست.

در سال‌های 2020 تا 2022، فعالیت‌های داعش بیشتر شد که شاید مهم‌ترین‌ آن حمله غافلگیرانه عناصر داعش در 20 ژانویه 2022 به زندان حسکه در شمال شرق سوریه بود؛ حمله‌ای که با هدف آزاد کردن حدود 3 هزار و 500 شبه‌نظامی زندانی داعش که در زندان نیروهای دفاعی سوریه نگهداری می‌شدند، انجام شد. این اقدام به جهان نشان داد، سازمان داعش برای آغاز دوباره حملات خود به اندازه کافی احساس قدرت می‌کند و همچنان می‌تواند روی نیرو‌هایش حساب باز کند. با وجود این، حمله موجب شد فشارها و حملات نظامی بر عناصر داعش بیش از پیش مضاعف شود، موضوعی که موجب تضعیف نسبی این سازمان تروریستی در اواسط سال 2022 شد.

قدرت‌گیری مجدد داعش را می‌توان آغاز سال جاری میلادی دانست. هسته‌های داعش در روزهای نخست ماه فوریه شهروندانی را در ناحیه السخنه در شرق حمص هدف قرار دادند که در نتیجه این حمله 61 شهروند و هفت نفر از نیروهای دولتی سوریه جان باختند. از ابتدای سال جاری میلادی، این خونین‌ترین حمله انجام شده است. اعضای داعش از زمان وقوع زلزله تاکنون بیش از سه حمله بزرگ در سوریه انجام داده‌اند و در نتیجه این حملات ده‌ها نفر از شهروندان و نیروهای دولتی سوریه شهید و زخمی شده‌اند. در فاصله 10 روز میان 10 تا 20 فوریه در سوریه نزدیک به 100 نفر به وسیله داعش کشته شدند که این آمار شامل غیرنظامیان و نیروهای دولتی سوریه است. علاوه بر این، به دنبال زلزله مهیبی که شمال غربی سوریه را لرزاند، زندانیان در شهرک راجو که بیشترشان عضو داعش هستند، شورش کردند و حدود ۲۰ نفرشان از زندان گریختند.

این زندان تقریبا 2 هزار زندانی دارد که حدود یک هزار و 300 نفرشان مظنون به عضویت در گروه تروریستی داعش هستند. طبق برآوردهای اولیه زندان، حدود ۲۰ نفر که زندانی داعشی‌اند از زندان فرار کردند.

درباره دلایل قدرت‌یابی نخست داعش در سوریه عوامل متعددی نقش دارند که ازجمله آنها می‌توان به شکل‌گیری خلاء امنیتی در سوریه ناشی از جنگ داخلی و حمایت‌های همه‌جانبه کشورهای غربی و عربی از گروه‌های تروریستی فعال در سوریه پرداخت. درباره دلایل اصلی قدرت‌گیری دوم و شدت یافتن حملات داعش در سوریه می‌توان شهادت سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سابق نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را عنوان کرد؛ زیرا سردار سلیمانی به دلیل برخورداری از ویژگی‌های خاص فردی نظیر تجربه و مهارت بالا، نقش مهمی در شکست داعش در منطقه داشت.

کارشناسان غربی و عربی همواره بر نقش فردی شهید  سلیمانی در متوقف کردن و در نهایت شکست داعش در منطقه اعتراف کرده‌اند. عرابی عبدالحی، پژوهشگر امور گروه‌های اسلامی معتقد است «شهادت سردار  سلیمانی و برخی از تغییرات به وجود آمده در شرق فرات از دلایل اصلی بازگشت و قدرت‌گیری داعش در سوریه است». استفان لندمن، دانش‌آموخته دانشگاه هاروارد در این زمینه می‌گوید «سردار سلیمانی نقش برجسته‌ای در مبارزه با تروریست‌های مورد حمایت واشنگتن داشته و علت حذف وی از سوی آمریکا همین دلیل بوده است».

درباره دلایل اصلی قدرت‌گیری دوم و شدت یافتن حملات داعش در سوریه می‌توان شهادت سردار قاسم سلیمانی، فرمانده سابق نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را عنوان کرد

دومین عامل قدرت‌گیری دوم داعش شیوع ویروس کرونا بود؛ گرچه پاندمی کرونا سراسر جهان را با بحرانی کم‌سابقه مواجه کرد؛ اما این وضعیت شرایط را برای گروه تروریستی داعش ایده‌آل کرده بود. داعش بعد از شیوع کرونا به افزایش عملیات خود در سوریه روی آورد، به‌طوری که افزایش حملات تروریستی  در مناطق مختلف سوریه ملموس و مشهود بود. 

داعش برخلاف جامعه جهانی، از شیوع کرونا استقبال کرد. کالین پ.کلارک، پژوهشگر مرکز سوفان در نیویورک می‌گوید «شیوع کرونا به ناچار همه توجه‌ها و منابع را به خود جلب کرد و به همین دلیل تمرکز، دیگر روی مبارزه با داعش نبود».

ارتش سوریه به کمک متحدان خود به ویژه جمهوری اسلامی ایران و روسیه توانست از پیشروی و قدرت‌یابی نیروهای داعش برای بازتولید مجدد، اشغال سرزمین و تأسیس خلافت دوم جلوگیری کند. با وجود این، از ابتدای سال جاری میلادی داعش که همواره به دنبال بهره‌گیری از هر فرصت برای ظهور مجدد در سوریه بود، تلاش کرد از تهدیدات ترکیه برای لشکرکشی به داخل سوریه، حملات ادواری موشکی و جنگنده‌های رژیم صهیونیستی و زلزله ویرانگر سوریه برای سازماندهی مجدد و بازیابی روحیه حامیان خود در منطقه استفاده کند.

به همین دلیل همزمان با اینکه جهان مشغول زلزله ویرانگر سوریه و ترکیه است، که هزاران کشته، زخمی و خسارت مالی برجای گذاشت، داعش حملات خود را در سوریه افزایش داد و این بار غیرنظامیان را هدف قرار داده است. در واقع، داعش پس از شکست‌های سال گذشته و به دلیل ناتوانی در کنترل کامل زندان الصناعه در الحسکه و نجات اعضای خود از آن زندان، در تلاش است تا روحیه حامیان خود را دوباره احیا کند.

داعش از همه فرصت‌ها ازجمله تهدیدات مداوم دولت ترکیه علیه شمال و شرق سوریه، مشغولیت روسیه در جنگ اوکراین، حملات رژیم صهیونیستی و به تازگی زلزله رخ‌داده در سوریه و ترکیه برای تثبیت استقرار و سازماندهی مجدد خود در سوریه و قدرت‌گیری مجدد استفاده می‌کند. به همین علت حملات خونینی را در سوریه انجام داد.

داعش با تبلیغات سیاسی-رسانه‌ای و حملات تروریستی بزرگ در سوریه می‌خواهد عضوگیری و بحران کمبود نیروی خود را جبران کند. در این میان افزایش سطح عملیات تروریستی، مکانیسم اساسی داعش در عضوگیری و جذب عناصر تروریستی جدید است. این راه کنش با توجه به خسارت‌های شدیدی که داعش در سال‌های گذشته در نتیجه عملیات نظامی علیه رهبران و مواضع خود متحمل، برای این سازمان به اولویت مهم تبدیل شده است.

افزایش عملیات تروریستی داعش در سوریه با هدف جذب نیروهای جدید، روحیه بخشیدن به نیروهای خودی و ایجاد انگیزه در آنان، افزایش روحیه هواداران و راه‌اندازی جنگ روانی، یافتن پایگاه‌های جدید، و ایجاد ناآرامی و تشدید بحران در منطقه اتخاذ شده است.

هدف داعش از این حملات ترساندن غیرنظامیان برای کوچاندن مردم این مناطق به سایر شهرهای سوریه است تا داعش بتواند مرزهای خود را تعریف و مشخص کند؛ یعنی منطقه خالی السکنه را در اختیار بگیرد، آزادانه فعالیت کند و حوزه‌های تحت کنترل خود را گسترش دهد. حضور داعش در مناطق غیرمسکونی، سازگار شدن با صحرای سوریه و توانایی آن در انطباق و سازگاری با تحولات جدید می‌تواند به بازگشت و قدرت‌گیری مجدد داعش در سوریه منجر شود.

بقایای داعش به طور خاص در مناطق وسیع صحرایی سوریه از جنوب دیرالزور تا اطراف رقه و ادلب در شمال و حماة و حمص در غرب و حومه دمشق و سویدا در جنوب را دربر می‌گیرد و به منطقه صحرایی مشترک میان این کشور با عراق و اردن می‌رسد. این منطقه پهناور تقریباً خالی از سکنه است و پستی و بلندهایی دارد که به پناهگاهی برای تروریست‌ها تبدیل شده است. نیروهای داعش از این منطقه برای حملات لحظه‌ای در شهرها و روستاهای اطراف این صحرا استفاده می‌کنند.

هدف داعش از این حملات ترساندن غیرنظامیان برای کوچاندن مردم این مناطق به سایر شهرهای سوریه است تا داعش بتواند مرزهای خود را تعریف و مشخص کند

این منطقه خود مبدأ اصلی فعالیت داعش برای گرفتن بخش‌ها و مناطق بسیاری از جمله تدمر بوده است. با وجود تلاش دولت سوریه برای تسلیح عشایر منطقه، ساکنان این مناطق در فقر شدیدی به سر می‌برند و حاضر به جنگ با داعش نیستند.

به هرترتیب، قدرت‌گیری مجدد داعش در سوریه با تغییر تاکتیک عملیات و استفاده از جنگ‌های چریکی و حملات ضربتی، پیچیدگی بیشتر بحران سوریه را به دنبال خواهد داشت؛ زیرا از ‌سویی ارتش این کشور را درگیر جبهه جدیدی خواهد کرد و از سوی دیگر باعث‌ بهانه ترکیه و کشورهای غربی برای ادامه حضور نظامی خواهد شد.

رژیم صهیونیستی ازجمله بازیگران منطقه‌ای است که از ادامه بحران سوریه و فرسایشی شدن آن سود می‌برد؛ زیرا منافع تل‌آویو در سوریه، تداوم بحران بدون پیروزی هریک از طرف‌های درگیر است. منفعت رژیم صهیونیستی در تضعیف ارتش سوریه و گروه‌های افراطی درگیر در بحران است.

ارتش سوریه یکی از ارتش‌های قدرتمند منطقه است و تهدیدی اساسی برای تل‌آویو به‌شمار می‌رود. به همین دلیل تداوم بحران از ‌سویی به تضعیف گروه‌های تروریستی نظیر داعش و از سوی ‌دیگر به تضعیف ارتش سوریه منجر می‌شود که پیروزی بزرگ برای تل‌آویو به‌شمار می‌رود؛ زیرا نوسازی ارتش سوریه و بازسازی زیرساخت‌های این کشور، دمشق را برای مدتی طولانی درگیر خواهد کرد و به این ترتیب، سوریه برای مدتی طولانی نمی­تواند تهدید نظامی برای رژیم صهیونیستی باشد.

در این میان یکی از سازوکارهای اتخاذ شده از سوی رژیم صهیونیستی برای تداوم و تشدید بحران در سوریه، حملات ادواری هوایی و توپخانه‌ای به مقرهای ارتش سوریه با هدف تضعیف روحیه ارتش سوریه و تقویت روحیه گروه‌های تروریستی است.