دیپلماسی عزتمند ایران، ثمره تبعیت از مکتب امام خمینی (ره)

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ سال‌ها تحقیر در برابر بیگانگان و دوره‌ای از افول تمدن ایرانی اسلامی که پس از دوره نادر شاه افشار تا پایان پهلوی دوم رخ داد، موجب شد شأن و منزلت ایرانیان در نظام بین‌الملل خدشه دار شود و یکی از خواسته‌های اصلی مردم و نخبگان احیای جایگاه قدرتمند ایران در جهان باشد. 

در دوره قاجاریه مجموعه عواملی از قبیل سوء مدیریت سیاسی کشور، استبداد مطلق، ضعف فرهنگی، بی سوادی و زوال اقتصاد باعث شد نقاط تاریک زیادی از سوی بیگانگان به کشور تحمیل شود. 

در دوران پهلوی‌ها خودباختگی فرهنگی و هویتی و غربگرایی مخربی که بر اندیشه حاکمان استیلا یافت و ایران را به کشوری وابسته تبدیل کرد

گرچه ایران در زمره معدود کشورهایی بود که در دوره استعمار به طور رسمی مستعمره نشد، اما با از میان رفتن بخش‌های مهمی از تمامیت ارضی و تحمیل قراردادهای استعماری که غارت منابع ملی و گسترش فقر و نگون بختی را به همراه داشت، موجب شد ایران دست کمی از کشوری مستعمره نداشته باشد. 

در دوران پهلوی‌ها خودباختگی فرهنگی و هویتی و غربگرایی مخربی که بر اندیشه حاکمان استیلا یافت، به معضلات پیشین اضافه شد و ایران را به کشوری وابسته تبدیل کرد. خشم و تحقیر تجمیع شده مردم ایران، جایی می‌بایست سر باز کند. 

در نهضت ملی شدن صنعت نفت جلوه‌ای از موضع گیری علیه استیلای بیگانگان ظهور یافت، اما دیری نپایید که  دوباره با کودتای 28 مرداد، استعمار و استبداد احیا و تا مدتی سرخوردگی و یأس حاکم شد. در عین حال ملی شدن صنعت نفت درس‌هایی برای مردم ایران داشت که در سال‌های بعد مورد استفاده قرار گرفت؛ ازجمله اینکه شکست این نهضت نشان داد برای مقابله با استعمار در ایران، به نیرویی بیشتر از ملی گرایی نیاز است. 

اسلام به عنوان عنصری پر قدرت در تاریخ معاصر، پیش‌تر تأثیرگذاری خود را در بزنگاه‌هایی مانند نهضت تنباکو نشان داده بود. در ابتدای دهه 40، امام خمینی(ره) با اتکا به قدرت تأثیرگذاری و نفوذ اسلام، وادادگی‌های رژیم پهلوی را در برابر بیگانگان مورد انتقاد آشکار قرار داد. نقد کاپیتولاسیون، رابطه با رژیم صهیونیستی و انقیاد در برابر آمریکا مواردی بودند که حضرت امام(ره) آنها را به طور جدی محکوم کردند. 

با پیروزی انقلاب اسلامی و تأسیس جمهوری اسلامی ایران بعد از سال‌ها این فرصت پدید آمد سیاست خارجی در مدار عزت و استقلال قرار گیرد و ایستادگی و مقاومت جای سلطه پذیری را بگیرد. جهت گیری امام خمینی(ره) در برابر بلوک بندی های قدرت، با اتکا به اصول و آموزه‌های اسلامی بر مبنای استقلال عمل شکل گرفت؛ بر همین اساس در دوران اوج جنگ سرد، انقلاب اسلامی سیاست خارجی خود را با شعار «نه شرقی و نه غربی» معرفی کرد. 

مواضع قاطع و سلطه‌ناپذیر حضرت امام (ره) در برابر آمریکا نیازی به بازگو کردن ندارد؛ اما بیان نمونه‌ای از بی اعتنایی بنیان‌گذار انقلاب نسبت به ابرقدرت‌ها خالی از لطف نیست. 

با پیروزی انقلاب اسلامی و تأسیس جمهوری اسلامی ایران بعد از سال‌ها این فرصت پدید آمد سیاست خارجی در مدار عزت و استقلال قرار گیرد و ایستادگی و مقاومت جای سلطه پذیری را بگیرد

ادوارد شواردنادزه، وزیر امور خارجه وقت اتحاد جماهیر شوروی برای ابلاغ پاسخ نامه ایشان به گورباچف به تهران سفر کرد. به نظر می‌آید این دیدار امام خمینی(ره)، صرفاً برای ثبت در تاریخ انجام شد، زیرا احتمالاً هیچ زمان دیگری نماینده دولت یک قدرت جهانی حاضر نشود به مناسباتی که در دیدار با امام خمینی(ره) وجود داشت، تن دهد. 

در این دیدار شواردنادزه و همراهانش مدتی منتظر امام می مانند. به محض رسیدن ایشان، امام خمینی(ره) بدون اینکه با کسی دست بدهند یا حتی نگاهی به آنان بیندازند، به همراه مرحوم سیداحمد خمینی در جایگاه خود می نشینند. 

شواردنادزه با حالت دستپاچگی و صدای لرزان شروع به قرائت متن جوابیه گورباچف که در دست دارد می کند، در همین حال حضرت امام با قطع صحبت وی می فرمایند: «به ایشان (گورباچف) بگویید من می خواستم جلوی شما فضای بزرگ تری باز کنم، می‏ خواستم دریچه ای به دنیای بزرگ، یعنی دنیای بعد از مرگ که دنیای جاوید است باز کنم و محور اصلی پیام من آن بود. امیدوارم بار دیگر ایشان در این زمینه تلاش کند». 

سپس جلسه را ترک می کنند. شواردنادزه درباره این جلسه می گوید: «در حالی که خیلی سردم شده بود، شروع کردم به بیان محتوای نامه و دیدم امام چند مرتبه در برخی نقاط سر تکان دادند و بعد فرمودند، این نامه پاسخ نامه ایشان نبود. هدف اصلی‌شان این بود گورباچف را ببرند به دنیای جاوید، دنیای پس از مرگ و با عالمی دیگر آشنا کنند و این جوابشان نبود. خلاصه با حالتی ایشان از این جلسه بلند شدند و پس از آن من احساس نارضایتی کردم. احساس کردم خیلی تحویل گرفته نشدم».

شواردنادزه در جای دیگر می گوید: «خلاف انتظارم تصور می کردم می خواهند من را در جماران به سبک پادشاهان تحقیر کنند، دیدم نه آن روحیه اصلاً در امام نیست. امام چنین روحیه ای ندارند». 

امام خمینی (ره) اساسا به رابطه با قدرت های جهانی اعتقادی نداشت و شأن ایران را اجل از آن می دانست که با قدرت های خود برتربین وارد مذاکره شود. به همین دلیل این تنها ملاقات ایشان با نماینده یک قدرت بین المللی به‌شمار می‌رود. 

چنانچه مشاهده شد، نحوه دیدار و رفتار حضرت امام(ره) به گونه ای است که علاوه بر حفظ مقام معنوی و انسانی در ارتباط با مهمان، حفظ شأن و عزت نفس در تمکین نکردن برابر قدرت فائقه و گوشزد کردن غیر مستقیم مقام اسلام و ایران لحاظ شود.

پس از رحلت امام خمینی (ره) روند سیاست خارجی مدنظر ایشان ادامه یافت و در نتیجه، پس از دفع فشارها و توطئه‌های بسیار، اینک به کشوری قدرتمند، مستقل و تأثیرگذار در صحنه بین‌المللی بدل شده است.