بایسته‌های فراروی وزیر جدید آموزش‌وپرورش

به گزارش راهبرد معاصر: نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه علنی روز سه‌شنبه هفته جاری پارلمان، صلاحیت محسن حاجی میرزایی را برای تصدی وزارت آموزش‌وپرورش بررسی و نهایتاً با ۲۰۰ رأی موافق از ۲۵۵ نماینده حاضر با تصدی وی به‌عنوان وزیر آموزش‌وپرورش موافقت کردند.

فارغ از ضرورت تحقق برنامه‌هایی که وزیر آموزش‌وپرورش ارائه کردند و همچنین عملیاتی شدن افقی که وزیر جدید برای آن وزارتخانه کلیدی ترسیم کرده است، مرور و یادآوری موضوعاتی که چندین سال است به‌عنوان بایسته‌های نوین این دوره از حیات نظام اسلامی در حوزه آموزش‌وپرورش مطرح بوده، ضروری است.

اول: سیاست‌های کلی ایجاد تحول در نظام آموزش‌وپرورش کشور

رهبر معظم انقلاب اسلامی در 10 اردیبهشت 92 و در اجرای بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی سیاست‌های کلی «ایجاد تحول در نظام آموزش‌وپرورش کشور» را به رؤسای قوای سه‌گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ کردند که سرفصل‌های آن به شرح زیر بود:

1- تحول در نظام آموزش‌وپرورش مبتنی بر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی در جهت رسیدن به حیات طیبه (زندگی فردی و اجتماعی مطلوب اسلامی) و رشد و شکوفایی استعدادهای فطری و ارتقاء کیفی در حوزه‌های بینش، دانش، مهارت، تربیت و سلامت روحی و جسمی دانش آموزان با تأکید بر ریشه‌کن کردن بی‌سوادی و تربیت انسان‌های مؤمن، پرهیزکار، متخلق به اخلاق اسلامی، بلندهمت، امیدوار، خیرخواه، بانشاط، حقیقت‌جو، آزادمنش، مسؤولیت پذیر، قانون‌گرا، عدالت‌خواه، خردورز، خلاق، وطن‌دوست، ظلم‌ستیز، جمع‌گرا، خودباور و ایثارگر.

۲- ارتقاء جایگاه آموزش‌وپرورش به‌مثابه مهم‌ترین نهاد تربیت نیروی انسانی و مولد سرمایه اجتماعی و عهده‌دار اجرای سیاست‌های مصوب و هدایت و نظارت بر آن (از مهدکودک و پیش‌دبستانی تا دانشگاه) به‌عنوان امر حاکمیتی با توسعه همکاری دستگاه‌ها.

۳- بهسازی و اِعلای منابع آموزش‌وپرورش به‌عنوان محور تحول در نظام تعلیم و تربیت کشور و بهبود مدیریت منابع انسانی با تأکید بر...

۴- ایجاد تحول در نظام برنامه‌ریزی آموزشی و درسی با توجه به...

۵- اهتمام به تربیت و پرورش مبتنی بر فلسفه تعلیم و تربیت اسلامی به‌ویژه در....

۶- تحول در ساختار مالی، اداری و نظام مدیریتی با تأکید بر...

۷- بهینه‌سازی فضا، زیرساخت‌های کالبدی و تجهیزات مدارس در مسیر تحقق اهداف نظام تعلیم و تربیت اسلامی با تأکید بر...

۸- ارتقاء نقش و اختیارات مدرسه در تحقق اهداف و مأموریت‌های مندرج در بند یک سیاست‌های کلی و تقویت مناسبات صحیح و سازنده آموزش‌وپرورش با خانواده‌ها، رسانه‌ها و جامعه.

۹- تقویت آموزش‌وپرورش مناطق مرزی با تأکید بر توانمندسازی معلمان و دانش آموزان این مناطق.

۱۰- تأمین ثبات مدیریت در آموزش‌وپرورش با رویکرد ارزشی و انقلابی و دور نگه‌داشتن محیط آموزش‌وپرورش از دسته‌بندی‌های سیاسی.

۱۱- هماهنگی و انسجام بین اهداف، سیاست‌ها، برنامه‌ها و محتوای تعلیم و تربیت در آموزش‌وپرورش، آموزش عالی و سایر دستگاه‌های مرتبط.

۱۲- ارتقاء جایگاه آموزش‌وپرورش ازنظر شاخص‌های کمّی و کیفی در سطح منطقه و جهان به‌منظور تحقق اهداف سند چشم‌انداز بیست‌ساله جمهوری اسلامی ایران.

۱۳- استقرار نظام جامع رصد، نظارت، ارزیابی و تضمین کیفیت در نظام آموزش‌وپرورش.

ازاین‌رو بایسته و شایسته است به‌عنوان اولین گام، سیاست‌های ابلاغی رهبری در این دوره از وزارت محسن حاجی میرزایی در دستور کار وزارت آموزش‌وپرورش قرار گیرد.

دوم: تقویت حوزه پرورشی در نظام آموزشی کشور

آخرین باری که مسئله حوزه پرورشی؛ حذف یا تقویت آن در فضای رسانه‌ای کشور بار دیگر بر سر زبان‌ها افتاد و نقش وزارت آموزش‌وپرورش و به‌ویژه معاونت پرورشی آن در کانون توجهات قرار گرفت، اردیبهشت‌ماه سال جاری و در ماجرای انتشار ویدئوی جنجالی رقص دبستانی‌ها در مدارس بود.

بسیاری از کارشناسان معتقدند که یکی از دلایل بروز و ظهور چنین مخاطرات فرهنگی در مدارش کشور، ضعف و خلأ فعالیت‌ها و اقدامات پرورشی است. حتی عده یا زا رسانه‌ها از خطر جریان خزنده‌ای خبر دادند که در تلاش است تا به بهانه‌های مختلف مانند چابک سازی، کوچک‌سازی و فشرده کردن آموزش‌وپرورش و تعدیل نیروی معاونت پرورشی و ... حوزه معاونت پرورشی در مدارس و دبیرستان‌ها را به حاشیه و نهایتاً تعطیلی بکشاند.

لازم به ذکر است که اهمیت و وزن معاونت پرورشی در وزارت آموزش‌وپرورش و موضوع کودتای خزنده برای حذف آن، به حدی جدی است که مقام معظم رهبری در تاریخ 12/2/1385 در دیدار با معلمان فرمودند: «آن روزی که معاونت‌های پرورشی را از سطوح مختلف حذف کردند بنده صریحاً با این کار مخالفت کردم. مهم‌ترین کاری که باید امروز در کنار آن قاعده سازی انجام بگیرد این است که به مقوله پرورش- به هر شکلی- اهمیت داده شود نه چون ما مسلمانیم، مسئله فقط این نیست. امروز در دنیای غرب ازلحاظ دانش و فناوری پیشرفته، مسئله پرورش در بسیاری از کشورها جزو آن مبانی اصلی است و مسئول و مأمور پرورشی وجود دارد. به پرورش اهمیت می‌دهند».

به گفته محمود فرشیدی، وزیر اسبق آموزش‌وپرورش «جریانی از اول انقلاب با نظام تربیتی سالم آشنایی نداشت و با معاون پرورشی مخالف بود، همین جریان باعث حذف چندساله این معاونت شد.» و «همین نگاه حداقلی باعث می‌شود بعضی بگویند معاونت پرورشی حذف شود. اگر این معاونت حذف شود آموزش‌وپرورش دیگر کاری ندارد که انجام دهد. نمی‌شود به خاطر ضعف‌های موجود در معاونت آموزش‌وپرورش، صورت‌مسئله یعنی معاونت را حذف کرد. باید علاوه بر معلمان یک نفر دیگر هم به‌موازات، کارهای پرورشی را رشد دهد»

باید این نکته را به وزیر آموزش‌وپرورش یادآور شد که متأسفانه معاونت پرورشی در حد یک اسم و تابلو باقی‌مانده و عملاً کارکرد و ابتکار عمل گذشته خود را از دست داده است. از سویی نیز دولت در این حوزه اقدامات قابل‌توجهی انجام نداده بوده و ماحصل این کم‌کاری چیزی جز آسیب به دانش‌آموزان این مرزوبوم نبوده است.

به قول وزیر اسبق آموزش‌وپرورش «در مدارس مظلوم‌ترین درس، درس پرورشی است» و «هم‌چنین معلمانی که در این درس تدریس می‌کنند، آموزش‌های لازم را در این خصوص ندیده‌اند.» ازاین‌رو از وزیر جدید آموزش‌وپرورش انتظار می‌رود بخش مهمی از وقت و انرژی خود را مصروف اهتمام به تقویت حوزه پرورشی در نظام آموزشی کشور کند.

سوم: اهمیت و تکریم معلم

بر اساس منویات و مطالبات رهبر معظم انقلاب درباره آموزش‌وپرورش و تأکیدات ایشان بر لزوم نگاه تکریم آمیز به معلم، این گزاره بایستی در صدر برنامه‌ها و سیاست‌گذاری‌های وزیر جدید آموزش‌وپرورش قرار گیرد.

بنا به دیدگاه رهبر معظم انقلاب، آموزش‌وپرورش «زیرساخت اصلی علم و تحقیق در یک کشور»، «دستگاه درجه‌یک در پیشرفت کشور»، «دارنده فرصت بی‌نظیر برای انتقال ارزش‌ها و نهادینه کردن هویت ملّی» است و معلم، «پرورنده اخلاق»، «فعلیت‌بخش نیروی انسانی»، «یک شأن و مقام (و نه صرفاً کارمند یک اداره)» است که در «اثرگذاری فکری و روحی جامعه نقشی بی‌بدیل دارد».

رهبری در بیان ضرورت اهمیت و تکریم معلم و ویژگی‌های معلم، «کار دشوار جامعه معلمی با بازده مادی اندک» و «معلمی با ویژگی اخلاص» را مورداشاره قرار می‌دهند. معظم له ویژگی‌های معلمان آینده‌ساز را 1) احساس مسئولیت، 2) عشق و محبت، 3) قناعت، 4) نجابت، 5) صبر و 6) سکون می‌دانند و وظایف معلم را؛ الف) آموزش علم و دانش، ب) آموزش تفکر (نهادینه کردن فکر صحیح و منطقی) و ج) آموزش رفتار و اخلاق می‌دانند و بر تأثیر عمیق‌تر رفتار نسبت به گفتار، ترویج سبک زندگی و نوع رفتار درست، ترویج صبر و دین و تقوا و ترویج ابتکار و دوری از تنبلی تأکید می‌کنند.

بنا بر همین ضرورت‌ها و ویژگی‌ها است که مقام معظم رهبری بارها در مورد «معیشت معلمان و تکریم آن‌ها» به مسئولان درباره توجه به آن تذکر داده‌اند و بر لزوم سرمایه‌گذاری در این زمینه تأکید کرده و در خصوص سوءاستفاده برخی‌ها از مشکلات معیشتی جامعه معلمان هشدار داده‌اند.

چهارم: توقف کامل سند 2030

بااینکه وزیر قبلی آموزش‌وپرورش در نشست خبری در هفته گرامیداشت روز معلم (اردیبهشت‌ماه سال جاری) از توقف اجرای این سند ذلت‌بار که درواقع کاپیتولاسیون آموزشی- فرهنگی بوده، سخن گفت اما برخی اخبار و گزارش‌هایی مانند «رد پای سند 2030 این بار در سهمیه‌بندی جنسیتی مدیریت‌ها» و ...از اجرای بی‌سروصدای سند 2030 در برخی خبر می‌دهند.

جالب‌توجه آنکه گرچه بطحایی، وزیر قبلی آموزش‌وپرورش اعلام کرده بود که «آموزش‌وپرورش مصرانه برای توقف اجرای سند 2030 تأکید دارد و اگر در مواردی گزارش‌هایی مبنی بر اجرای این سند در مدارس و مناطق به ما برسد، تیم سه نفره‌ای فعال هستند که وظیفه آن‌ها فقط بررسی این موضوع است و با ورود به مسئله با خاطیان برخورد جدی خواهند کرد» اما گزارش‌هایی مانند گزارشی که کیهان در 15 اردیبهشت 98 منتشر کرد، حکایت از آن دارد که برخی افراد و مجموعه‌های خارج از آموزش‌وپرورش اجرای مواردی از این برنامه‌ها و دوره‌ها را در مدارس بر عهده دارند تا جایی­که این روزنامه نوشت: «هر از چند گاهی برخی از والدین در تماس با روزنامه کیهان و از طرق دیگر با اشاره به اجرای برخی برنامه‌ها و آموزش‌های مشکوک در مدارس که می‌توان آن‌ها را در قالب سند 2030 تعریف کرد، نگرانی خود را از اثرات سوء و مخرب این برنامه‌ها بر روی فرزندانشان ابراز می‌کنند. حال که وزیر آموزش‌وپرورش پس از تذکر اخیر رهبر انقلاب اعلام می‌کند که اجرای این سند باید متوقف شود به‌نوعی می‌تواند نقض‌کننده مواضع گذشته ایشان باشد که با قاطعیت از توقف کامل اجرای این سند خبر می‌داد.»

بر اساس این گزارش، پیش‌ازاین حجت‌الاسلام علیرضا سلیمی عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس درباره اجرای سند 2030 گفته بود: «سازمان‌های مردم‌نهاد تحت برخی مدیریت‌ها به‌صورت جدی این سند را اجرا می‌کنند و حتی در برخی موارد نامی از سند برده نمی‌شود، اما آموزش‌های آن ارائه می‌شود. در برخی استان‌ها کتاب‌هایی یا بروشورهایی چاپ شده است که تصاویر آن نیز به دست ما رسیده و محتوای آن‌ها این نگرانی را ایجاد کرده که چطور می‌شود با وجود دستور رهبر انقلاب مبنی بر عدم اجرای سند 2030 و تأکید وزیر آموزش‌وپرورش بر این مسئله در عمل با اجرای آن مواجه هستیم و در این رابطه نظارت کافی اعمال نمی‌شود».

حال سؤال این است که اگر برگزارکننده دوره‌ها و برنامه‌های مشکوک و منتسب به 2030 در مدارس مجموعه‌های خارج از آموزش‌وپرورش و یا سازمان‌های مردم‌نهاد بعضاً مسئله‌دار هستند، این افراد چگونه و با چه مجوزی توانسته‌اند وارد مدارس شوند؟ آیا مردم فرزندانشان را با اعتماد به آموزش‌وپرورش جمهوری اسلامی به مدارس می‌فرستند که پای درس مخرب هر فرد یا مجموعه مسئله‌دار بنشینند؟

گفتنی است که رهبر معظم انقلاب در دیدار با معلمان در سال 96 با انتقاد شدید از پذیرش سند 2030 از سوی دولت فرمودند: «این سند و امثال آن، مواردی نیستند که جمهوری اسلامی ایران تسلیم آن‌ها شود، و امضای این سند و اجرای بی‌سروصدای آن قطعاً مجاز نیست و به دستگاه‌های مسئول نیز اعلام شده است».

همچنین ایشان با تأکید بر اجرای هرچه سریع‌تر سند تحول و تنظیم زیرساخت‌های آن بیان داشتند: «من به‌طورجدی از وزیر محترم و مسئولان می‌خواهم که موضوع اجرایی شدن سند تحول را پیگیری کنند زیرا آموزش‌وپرورش نیازمند تحول عمقی و به‌دوراز تغییرات ظاهری است.» ایشان با انتقاد از اجرایی نشدن سند تحول آموزش‌وپرورش با وجود گذشت چندین سال از ابلاغ آن، گفتند: چرا سند تحول آموزش‌وپرورش تابه‌حال عملیاتی نشده است؟ تا چه زمانی باید منتظر آماده شدن نظام‌نامه‌های سند تحول بود؟»

رهبر انقلاب همچنین سال گذشته در دانشگاه فرهنگیان درباره سند تحول آموزش‌وپرورش گفتند: «آن‌طور که به من گزارش شده است، تاکنون کمتر از ده درصد از امکان تحقّق این سند و از محتوای این سند، تحقّق پیدا کرده؛ درحالی‌که چند سالی می‌گذرد از تصویب این سند. خیلی کم‌کار شده در این زمینه؛ باید کار بشود. سند یک نوشته روی کاغذ است؛ باید تحقّق پیدا کند».

ایشان در دیدار امسال با فرهنگیان هم گفتند: «سند تحوّل، یک ریل‌گذاری است؛ سند تحوّل می‌تواند آموزش‌وپرورش را به آن سرمنزل موردنظر برساند؛ ما باید کاری کنیم که این اتّفاق بیفتد. خب گفتند ابلاغ کردیم، درست هم هست ابلاغ شده لکن ابلاغ کافی نیست، ابلاغ قدم اوّل است؛ باید کاری کنیم که این سند محقق بشود. من پارسال گفتم جوری عمل کنید که بدنه آموزش‌وپرورش این سند را بخواند، بشناسد، بنیوشد، بفهمند که چه‌کار بنا است در آموزش‌وپرورش انجام بگیرد؛ سند، سند بسیار خوبی است؛ این دنبال‌گیری می‌خواهد، کار می‌خواهد. اولین چیزی که لازم است و نیاز اصلی این حرکت است، روحیه انقلابی است».

لذا لازم است که محسن حاجی میرزایی، وزیر جدید آموزش‌وپرورش سعی نماید با انتخاب و انتصاب مدیرانی متعهد و متخصص، علاوه بر تحقق برنامه‌هایی که برای بخش‌های مختلف و سازمان‌های تابعه آن اندیشیده، تلاش کند موضوعات مهمی که در فوق آمد را در دستور کار خود قرار داده و در این دو سالی که از عمر دولت باقی مانده است کارنامه قابل قبولی از خود به جا بگذارد.