فرو ریختن تزئینات سقف عمارت باغ زرشک اصفهان
به گزارش راهبرد معاصر؛ محمدعلی ایزخواستی توضیح داد: حدود ۳ سال پیش متوجه یک شکم‌دادگی در نمای داخلی سقف باغ زرشک شدیم و مطالعات را روی سقف انجام دادیم. سازۀ خرپایی که روی پشت‌بام هست به شدت آسیب دیده بود و شاه‌تیر‌های آن به مرمت جدی نیاز داشت؛ لذا طراحی مقاوم سازی آن توسط اساتید مقاوم‌سازی سازه‌های سنتی در سازمان نوسازی و بهسازی صورت گرفت و به طرح مقاوم‌سازی سقف رسیدیم.
مدیر عامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان افزود: از حدود ۴ ماه قبل عملیات مقاوم‌سازی سقف را شروع کرده و سازهای چوبی را به وسیله سازه‌های فلزی و بوکسل و پیچ مقاوم کردیم و عملیات مقاوم‌سازی انجام شد. سبک‌سازی سقف قدم بعدی بود که برداشتیم، چون سقف بسیارسنگین شده بود و در حال سبک‌سازی سقف هستیم.
ایزدخواستی با بیان اینکه اتفاقی که افتاده مربوط به ریزش سقف نیست، بلکه تزئینات چسبیده به سقف فروریخته است، گفت: این تزئیناتِ گچبری بر روی یک لایه گچ اجراشده شده و آن لایه گچ روی یک لایه کاهگل قرار دارد و آن لایه کاهگل روی سقف چوبی مستقر شده است. با توجه به شکم‌دادگی که از ۳ سال قبل دیدیم طبیعی بود که چسبندگی بین تزئینات و سقف ازبین رفته باشد و در واقع مهم‌ترین خطر هم در گام اول ریختن تزئینات بود. بعد از اینکه تزئینات بریزد سقف ممکن است ریزش کند.
او اضافه کرد: ما الآن سقف را به پایداری رسانده‌ایم، یعنی در این عملیاتی که در ۴ ماه گذشته صورت گرفته سقف به یک پایداری رسید و خیالمان از سقف راحت شده است؛ اما تزئیناتی که چسبندگی‌شان را از روی لایه سقف از دست داده بودند طبیعی بود که در طول مرمت از بین بروند و ریزش پیدا کنند. من از همان روز اولی که عملیات مرمت را شروع کردیم این انتظار را داشتم، چون این تزئینات از سقف جدا شده و حدود ۵ سانتی‌متر در بخش‌هایی از سقف فاصله گرفته بود که اگر تا پایان دوران مقاوم سازی هم ریزش پیدا نمی‌کردند ما مجبور بودیم که آن‌ها را جدا کرده و مجدداً اجرا کنیم، چون هر لحظه خطر ریزش آن‌ها به دلیل تنش‌های سازهای وجود دارد.
ایزدخواستی بیان کرد: الآن هم در حینِ کاری که همکاران ما روی سقف انجام می‌دادند و به دلیل تنش‌هایی که وارد شده، تزئینات چسبندگی خود را کاملاً از دست داد و قسمتی از تزئینات ریخت. حتی اگر ما تا پایان مرمت ببینیم که قسمت‌های دیگری هم این شکم‌دادگی را دارند باید آن قسمت را از سقف جدا کرده و مجدداً بعد از پایداری از زیر، تزئینات را مجدداً اجرا کنیم.
او با تأکید بر اینکه ریزش تزئینات یک موضوع کاملاً پیش‌بینی شده بود و گریزی هم از آن نبود، ادامه داد: اتفاق‌هایی که در طول زمان برای سازۀ این بنا افتاده و خم‌شدن شاه‌تیر‌های چوبیِ اصلی عامل اصلی ریزش تزئینات بود، چون به آن‌ها تنش وارد شده و چسبندگی خردی با سقف داشتند که آن‌ها را نگه داشته بود و قطعاً باید اصلاح شوند.
مدیر عامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان با اشاره به اینکه تزئینات عمارت باغ زرشک مربوط دوره پهلوی نیستند و حدود ۱۰ سال پیش بعد از ریزش، مجدداً اجرا شده بودند، گفت: البته آن زمان مقاوم‌سازی سقف صورت نگرفته بود، ولی الآن ما مقاوم‌سازی سقف را هم داشتیم. در نتیجه، ریزش تزئینات یک حادثه نبود و ما انتظار این اتفاق را داشتیم و اگر هم تا روز آخر که مقاوم‌سازی سقف صورت می‌گرفت و این تزئینات ریزش نمی‌کرد باید خودمان این تزئینات را جدا و زیرسازی آن را درست کرده و مجدداً تزئینات را از نو اجرا می‌کردیم.
ایزدخواستی همچنین به آئین‌نامه‌های مرمتی اشاره کرد و گفت: تصویربرداری دقیق از این تزئینات انجام شده و همان‌طور که آئین‌نامه مرمت می‌گوید ما باید در مورد سازۀ اصلی بنا به یک پایداری برسیم یعنی مطمئن باشیم که مثلاً از رطوبت در امان است و مشکل سازهای و نشست ندارد، بعد از آن تزئینات با موادی مشابه و نعل به نعلِ همان مواد اجرا و نقاشی شده و عین روز اولش می‌شود. کما اینکه وقتی تصاویر عمارت باغ زرشک قبل از ریزش این تزئینات را ببینید، نمی‌توانید تشخیص دهید چقدر از این تزئینات از نو اجرا شده است. این در حالی است که ۱۰ سال پیش نزدیک به نیمی از تزئینات سقف عمارت باغ زرشک ریخت و از نو اجرا شد، ولی واقعاً چشم غیر مسلح و فرد غیر تخصصی نمی‌تواند تشخیص دهد، چون آنقدر خوب و نعل به نعل اجرا می‌شود که قابل تشخیص نیست.
او درخصوص نوع کاربریِ موزه‌ای و مقدار تحمل سازۀ این عمارت در مقابل حجم بازدید کننده نیز توضیح داد: سازه بنا مقاوم است، اما در برای هر امری که بخواهد مورد بهره‌برداری قرار گیرد باید به اصول حفظ و نگهدرای بنای تاریخی توجه شود؛ مثلا یکی از اصلی‌ترین کار‌هایی که ما روی سقف این بنا انجام می‌دهیم، اصلاح کل سیستم زهکش است. روزی که عملیات مرمت تمام شد سیستم زهکش هم اصلاح شده است، اما از فردای روز بهره‌برداری، بهره‌بردار باید دقت کند. چرا که این عمارت یک بنای تاریخی و سنتی است که با رطوبت رابطه خوبی ندارد و آسیب‌پذیر است، به همین دلیل به‌طور دائم و منظم باید سقف‌ها کنترل شده و ناودان‌ها بررسی شود.
ایزدخواستی افزود: یکی از مشکلاتی که همیشه در باغ زرشک داشتیم، حضور کبوتر‌ها در اطراف بود که باعث می‌شدند ناودان‌های این بنا آسیب ببینید، لذا بعد از بهره‌برداری نیز بنا باید دائم مورد توجه قرار گیرد. اما این بنا به لحاظ سازهای مشکلی ندارد و سازۀ مستحکم و پایداری است، به ویژه اینکه ما الان عملیات خیلی پیچیده‌ای هم در بحث مقاوم‌سازی آن انجام دادیم و ان‌شاءالله هیچ مشکلی برای بنا پیش نمی‌آید، به شرط اینکه در دوره بهره‌برداری دقت کنند و اصول مرمت را رعایت کنند. / ایسنا