تحرکات اخیر ناتو و لزوم پایان دادن به جنگ اوکراین

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ 26 ژانویه سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) آغاز مانور نظامی گسترده به نام «دفاع پایدار 2024» را اعلام کرد که تا پایان ماه می ادامه خواهد داشت. بیش از 90 هزار نظامی کشورهای عضو ناتو و نیز سوئد، شامل 50 یگان دریایی و بیش از 80 مقر هوایی در 13 کشور مستقر خواهند شد تا ظرفیت ائتلاف را به نمایش بگذارند و پیامی جدی در زمینه آمادگی خود برای محافظت از همه متحدان در برابر تهدیدات نوظهور ارسال کنند.
 
از 31  کشور عضو ناتو شش کشور فنلاند، استونی، لتونی، لیتوانی، لهستان، و نروژ با روسیه مرز مشترک دارند. رزمایش ناتو زمانی برگزار می‌شود که اتحادیه اروپا اعلام کرد، از هم‌اکنون تا سال 2027 به اوکراین 50 میلیارد یورو کمک مالی می‌کند که در مقایسه با حمایت‌های پیمان آتلانتیک شمالی در دو سال گذشته کاهش یافته است. با کاهش حمایت عمومی از جنگ اوکراین در  کشورهای شمال جهانی، دولت‌ها تصمیم گرفته‌اند به وسیله ناتو تنش‌ها را در امتداد مرزهای روسیه افزایش دهند.
 
به دنبال اعلام رزمایش «دفاع پایدار 2024»، ینس استولتنبرگ دبیرکل ناتو به آمریکا سفر و با لوید آستین، وزیر دفاع آمریکا در پنتاگون دیدار کرد. جالب است دیدگاه‌های منتشر شده آن‌ها ذره‌ای از نگرانی‌های مردم اوکراین را بازتاب نداد. استولتنبرگ در عوض گفت، اوکراینی‌ها و آسایش آن‌ها نیست که اهمیت دارد، بلکه ضرورت ژئواستراتژیکی برای شمال جهانی با هدف تضعیف روسیه مهم است.
 

درگیری به‌سرعت گسترش یافت و شبه جزیره کریمه به‌صورت دوفاکتو بار دیگر بخشی از روسیه شد و منطقه دونباس اوکراین به خط مقدم درگیری میان ملی‌گرایان راست افراطی اوکراینی و روسی‌زبانان تبدیل شد

دو سال پیش عملیات نظامی ویژه روسیه در اوکراین آغاز شد. این اقدام آغاز جنگ در آن کشور نبود؛ درعوض، باعث سرعت بخشیدن به روند درگیری‌ای بود که دست‌کم به سال 2014 برمی‌گشت. در آن سال به دستور ایالات متحده، دولت جدیدی بر اوکراین تحمیل شد که هدفش نزدیک‌تر کردن این کشور به اتحادیه اروپا بود. این موضوع باعث آزار و اذیت مداوم جمعیت روسی‌زبان اوکراین شد.
 

درگیری به‌سرعت گسترش یافت و شبه جزیره کریمه به‌صورت دوفاکتو بار دیگر بخشی از روسیه شد و منطقه دونباس اوکراین به خط مقدم درگیری میان ملی‌گرایان راست افراطی اوکراینی و روسی‌زبانان تبدیل شد. در می 2019 ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین روی کار آمد و متعهد شد به نبرد در دونباس پایان دهد. درعوض، به دلیل فشار ناتو درگیری شدت گرفت و درنهایت سه سال بعد به مداخله روسیه منجر شد. برای مردم اوکراین، روسیه و جهان ضروری است که جنگ متوقف و چالش ها از میدان جنگ به میز مذاکره منتقل شوند.

 
جنگ چه تأثیری داشت؟

در هر درگیری آمار جان باختگان به محل اختلاف تبدیل می‌شود. با وجود این، اختلاف کمی بر سر این وجود دارد که بیش از 500 هزار سرباز اوکراینی و روس در جنگ کشته یا مجروح شده‌اند، بیش از 6 ‌میلیون اوکراینی از کشور فرار کرده‌اند و بیش از 7 ‌میلیون اوکراینی (از حدود ۴۴ میلیون جمعیت قبل از جنگ) آواره هستند. اگر جنگ متوقف نشود، ده‌ها هزار نفر دیگر کشته خواهند شد و میلیون‌ها نفر دیگر آسیب خواهند دید.
 
طبق گزارش بانک جهانی، اقتصاد اوکراین ویران و تنها در سال 2022، 29 درصد کوچک شده است. تأثیر جنگ به سراسر جهان تسری یافت و باعث شد در ماه نخست جنگ قیمت گندم 21 درصد و برخی کودها تا 40 درصد افزایش یابد. کشورهای جنوب جهانی به‌ویژه از افزایش شدید قیمت مواد غذایی و انرژی در بسیاری از مناطق آسیب دیدند، درحالی‌که اقتصاد اروپا به سمت رکود می‌رود.
 
در کشورهای دیگر مقادیر نجومی منابع به جنگ تخصیص یافته است که درعوض می‌توانست صرف هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی شود. ایالات متحده و اروپا تاکنون بیش از 200 میلیارد دلار برای جنگ هزینه کرده‌اند. در دسامبر 2023 فرمانده نیروهای مسلح اوکراین از وزیر دفاع ایالات متحده 350 تا 400 میلیارد دلار دیگر برای دستیابی به پیروزی درخواست کرد.
 
درواقع، هیچ پولی باعث پیروزی نظامی نخواهد شد. مشخص است به‌ویژه پس از شکست ضد حمله اوکراین که هیچ تغییر شایان توجهی در آرایش نظامی رخ نداده است و چشم‌انداز قابل اعتنایی نیز برای چنین تغییری وجود ندارد. ادامه پرداخت چنین هزینه‌های انسانی و اقتصادی هنگفتی بی‌هدف خواهد بود.

 
چه موضوعاتی باید حل شوند؟

1. موضع اوکراین در قبال بلوک‌های نظامی: در پایان جنگ سرد، اروپا فرصتی برای توسعه اقتصادی مسالمت‌آمیز داشت. اقتصادی منسجم و متعادل با توان بالقوه بسیار می‌توانست به وسیله کاهش هزینه‌های نظامی و درعین‌حال ترکیب صنایع تولیدی و خدماتی دارای ارزش افزوده بالای اروپای غربی با انرژی، مواد خام، کشاورزی، و صنایع مجهز به فناوری بالا مانند صنایع فضایی در اتحاد جماهیر شوروی سابق شکل بگیرد.
   در شرق آسیا که بر دوره‌ای از دسته‌بندی‌ها و درگیری‌های جنگ سرد غلبه کرد، تمرکز بر توسعه اقتصادی سودآور متقابل و پرهیز از بلوک‌های نظامی و سیاسی باعث شد این منطقه به منطقه‌ای با سریع‌ترین رشد اقتصادی در جهان تبدیل شود. گواه آن این واقعیت است که از سال 1990 تولید ناخالص داخلی اتحادیه کشورهای جنوب شرقی آسیا بیش از 400 درصد رشد کرده است.
   

   در دسامبر 2021 روسیه توافقنامه‌ای پیشنهاد کرد که ضمانت می‌کرد اوکراین به عضویت ناتو درنمی‌آید

   
   با وجود این، ایالات متحده اصرار داشت چنین سیاست‌هایی در اروپا دنبال نشود و درعوض، منطقه باید بلوک نظامی ناتو را به اروپای شرقی گسترش دهد و تعهدی را که در زمان اتحاد مجدد آلمان مبنی بر پیشرفت نکردن ناتو  حتی یک بند انگشت به سمت شرق و به سمت روسیه داده بود، زیر پا بگذارد. ایالات متحده کاملاً آگاه بود گسترش ناتو به‌شدت به تنش با روسیه و سراسر اروپا دامن می‌زند.
   ازجمله حساسیت‌های ویژه احتمال ورود اوکراین به ناتو این بود که بلوک اتمی را در محدوده تهاجم فوری به مسکو قرار می‌داد. بسیاری از کارشناسان اروپای شرقی و روسیه به شدت و بارها توصیه کردند گسترش ناتو متوقف شود. معروف‌ترین آن‌ها، جورج کنان، معمار اصلی سیاست‌های جنگ سرد ایالات متحده است که در سال 1997 پیش‌بینی کرد، گسترش ناتو سرنوشت‌سازترین خطای سیاست آمریکا در کل دوران پس از جنگ سرد خواهد بود.
   در دسامبر 2021 روسیه توافقنامه‌ای پیشنهاد کرد که ضمانت می‌کرد اوکراین به عضویت ناتو درنمی‌آید. در مذاکرات مارس 2022 اوکراین با الهام از بند دفاع جمعی ناتو که می‌توانست لهستان، اسرائیل، ترکیه، و کانادا را به‌عنوان ضامن درگیر کند، در ازای ضمانت‌های امنیتی، موضع بی‌طرف اتخاذ کرد. ناتو به طور مستقیم مانع از این شد و به‌واسطه سفر فوری بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا به اوکراین در می 2022 از پایان سریع جنگ جلوگیری کرد.
    
   2. موقعیت روس‌زبان ها در قلمرو اوکراین: سرشماری سال 2001 نشان داد نزدیک به 30 درصد جمعیت اوکراین زبان روسی را زبان مادری خود می‌دانند. کشورهایی که دارای جمعیت های زبانی و قومی هستند، تنها درصورتی می‌توانند وحدت خود را حفظ کنند که حقوقشان رعایت شود. سیاست‌های دولت اوکراین پس از سال 2014 که شامل سرکوب کاربرد رسمی زبان روسی در حوزه‌های متعدد بود، ‌ناگزیر به بحران انفجاری در داخل اوکراین منجر می‌شد.
   همان‌گونه که کمیسیون ونیز شورای اروپا که مطمئناً نمی‌توان آن را به طرفداری از روسیه متهم کرد، گفت، قانون فعلی جمعیت‌های ملی از ارائه تضمین‌های کافی برای حمایت از آن‌ها فاصله بسیار دارد. بسیاری مقررات دیگر از 16 ژوئیه 2019 وضع و اجرا شده است که استفاده از زبان‌های روس‌ها را محدود می‌کند.

تنها دو راه برای حل این موضوع وجود دارد؛ احیای حقوق کامل زبانی و سایر حقوق روس‌زبان ها در داخل مرزهای دولت قدیمی اوکراین یا جدایی این مناطق. اینکه کدام نتیجه محقق شود، موضوع کلیدی مذاکرات خواهد بود.

با وجود این، واضح است هرگونه تلاش برای حفظ اقلیت روسی‌زبان در داخل اوکراین و درعین‌حال محروم کردن آن‌ها از حقوقشان به نتیجه نخواهد رسید.
 
تمام تلاش‌ها برای حل این موضوعات با ابزار نظامی بیهوده خواهد بود و تنها به درد و رنج شدید بیشتر، بیش از همه برای مردم اوکراین منجر خواهد شد. درصورت ادامه جنگ واقعیت‌ها به‌طور فزاینده‌ای آشکار می‌شوند، به همین دلیل است جنگ باید هرچه سریع‌تر متوقف و مذاکرات آغاز شود.