پیامد ژئوپلیتیکی اخراج نیروهای آمریکایی از نیجر

به گزارش «راهبرد معاصر»‌؛ تصمیم دولت نیجر مبنی بر پایان قرارداد همکاری نظامی با آمریکا و اخراج  یک‌هزار نفر از نیروهای مسلح این کشور پس از گفت‌وگوی ژنرال عبدالرحمان تیچیانی، رئیس شورای نظامی و رئیس جدید دولت نیجر با هیئتی از واشنگتن، ازجمله معاون وزیر امور خارجه آمریکا در امور آفریقا و رئیس فرماندهی آمریکا در آفریقا (آفریکام) اتخاذ شد.

طبق اعلام دولت نظامی تیچیانی، هیئت آمریکایی به شیوه‌نامه های دیپلماتیک پایبند نبوده است و این موضوع نگرانی‌هایی را در زمینه شفافیت و احترام متقابل ایجاد می‌کند. دولت نیجریه هیئت آمریکایی را به اتخاذ نگرش تحقیرآمیز و تلاش برای دیکته کردن خواسته‌هایش در مدت مذاکرات متهم کرد. بی‌توجهی به آداب دیپلماتیک از سوی نیجر به‌شدت محکوم شد و روابط دوجانبه را پیچیده‌تر کرده است.

به‌دنبال کودتا ایالات متحده به سرعت با تعلیق همکاری امنیتی با نیروهای نظامی نیجر واکنش نشان داد

چشم انداز سیاسی نیجر در ژوئیه ۲۰۲۳ و پس از بازداشت محمد بازوم، رئیس جمهور این کشور به‌وسیله نیروهای هوادار تیچیانی تغییر چشمگیری پیدا کرد. بخشی از جامعه بین‌المللی ازجمله ایالات متحده به سرعت تسلط نظامیان در نیجر را محکوم کردند. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده در اظهاراتی بر اهمیت حمایت از فرآیندهای دموکراتیک تأکید کرد و خواستار آزادی فوری بازوم و حمایت از وی شد.

اهمیت راهبردی نیجر

به‌دنبال کودتا ایالات متحده به سرعت با تعلیق همکاری امنیتی با نیروهای نظامی نیجر واکنش نشان داد. با وجود این، مقام‌های ارشد پنتاگون بر اهمیت حفظ حضور خود در نیجر و نقش حیاتی آن در تلاش‌های منطقه‌ای مبارزه با تروریسم تأکید کردند. 

موقعیت راهبردی نیجر در منطقه ساحل آفریقا، آن را به عنوان متحدی کلیدی در مبارزه با تروریسم قرار می‌دهد. در این منطقه گروه‌هایی مانند القاعده و سایر سازمان‌های افراطی مشغول فعالیت هستند.

مرزهای وسیع و نفوذپذیر نیجر آن را به پناهگاهی جذاب برای گروه‌های تروریستی تبدیل کرده است که به دنبال مکانی امن و مسیرهای ترانزیتی برای فعالیت‌های غیرقانونی هستند. زمین‌های بیابانی وسیع و جمعیت کم آن چالش‌هایی را برای نظارت مؤثر و اجرای روندی قانونی ایجاد و فرصت‌های فراوانی را برای گروه‌های تروریستی فراهم می‌کند تا پایگاه‌های خود را ایجاد و حملاتی با مصونیت نسبی انجام دهند.

فرانسه، نخستین مغضوب

هم‌زمان با تحولاتی که در کشورهای همسایه نیجر مانند مالی و بورکینافاسو دیده می‌شود، این کشور نیز اقدامات قاطعی مانند اخراج نیروهای فرانسوی و سایر کشورهای غربی را در روابط خارجی خود انجام داده است. پیش‌تر و در دوره ریاست جمهوری بازوم، فرانسه شریک نظامی راهبردی تلقی می‌شد. 

در همین راستا بازوم همواره به دنبال استقرار نیروهای فرانسوی و سایر نیروهای ویژه اروپایی در مناطق مرزی غربی نیجر پس از عقب نشینی آن‌ها از مالی در سال ۲۰۲۲ بود. این مناطق در برابر حملات گروه‌های افراطی آسیب پذیر بودند و به نظر می‌آمد حضور نیروهای بین المللی تحت فرماندهی نیجریه برای تقویت امنیت و ثبات منطقه ضروری باشد.

با وجود این، پس از محکومیت صریح کودتای سال گذشته به‌وسیله امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه، دولت نظامی جدید نیجر تغییر تندروی سیاست خارجی خود را برگزید و در همین راستا خواستار خروج نیروهای فرانسوی از نیجر شدند.

افزایش نفوذ روسیه

با حذف حضور نیروهای نظامی خارجی غرب، اکنون نیجر به دنبال ایجاد روابط جدید در سیاست خارجی و در راستای منافع ملی و اهداف راهبردی خود است. در این زمینه، روسیه به عنوان بازیگری مهم در محاسبات سیاست خارجی نیجر قابل ردیابی است.

آمادو آبدرامانه، سخنگوی دولت نیجر دراین‌باره گفت، روسیه شریک دیرینه‌ای است و نیجر با این کشور موافقت‌نامه‌های همکاری نظامی دارد که در وهله نخست در راستای دستیابی به تجهیزات نظامی ضروری برای تقویت تلاش‌های ضد تروریسم این کشور شکل می‌گیرد.

رد دولت نیجر در زمینه اتهامات مطرح شده از سوی ایالات متحده مبنی بر توافقات مخفیانه با روسیه یا ایران، به ویژه درباره تجارت اورانیوم با روسیه نشان دهنده رویکرد مخالفت با دخالت خارجی در امور حاکمیتی این کشور است. در مقابل این رویکرد مستقل، موضع ایالات متحده در زمینه نیجر بر موضوعاتی مانند دموکراسی و همکاری آن با روسیه تمرکز دارد.

مخالفت با توافقنامه امنیتی

سخنگوی دولت نیجر تأکید کرد، توافقنامه همکاری نظامی میان نیجر و ایالات متحده که در سال ۲۰۱۲ امضا شد، محصول رضایت دوجانبه نیست؛ بلکه بر نیجر تحمیل شده است و حاکمیت و اصول دموکراتیک غرب آفریقا را تضعیف می‌کند.

آبدرامان تأکید کرد، این توافق در تضاد با هنجارهای قانون اساسی و دموکراتیک حاکم بر ساختارهای حکومتی نیجر است. وی افزود: چنین توافقاتی باید شفاف و مطابق با اراده مردم نیجریه مورد مذاکره قرار گیرد، نه اینکه به‌وسیله نیروهای خارجی بر آن‌ها تحمیل شود. 

این توافق با آرمان‌ها و منافع مردم نیجر مطابقت نداشت. بنابراین، نه تنها اساساً در ماهیت خود ناعادلانه است، بلکه نتوانسته نیازهای اجتماعی-اقتصادی و امنیتی این کشور را برآورده کند. 

البته مقام‌های آمریکایی و تحلیلگران غربی نسبت به نیات واقعی حکومت نظامی نیجر مبنی بر تصمیم برای لغو حضور نظامی آمریکا در این کشور ابراز تردید کرده‌اند. البته این موضوع، پرسش‌های بسیاری درباره هدف نیجر مطرح می کند؛ برای نمونه، آیا حکومت نظامی نیجر به دنبال حذف کامل نیروهای آمریکایی یا به‌دنبال استفاده ابزاری و افزایش قدرت چانه‌زنی در مذاکرات است؟