همه چیز درباره بیت چت (Bitchat) / پیام‌رسان غیرمتمرکز جک دورسی

به گزارش راهبرد معاصر؛ بیت چت یک اپلیکیشن همتابه‌همتاست که برای ارسال و دریافت پیام، به جای اینترنت، از فناوری بلوتوث و شبکه‌های مِش (Mesh) بهره می‌برد. این رویکرد نوآورانه، بیت چت را به ابزاری قدرتمند برای ارتباط در شرایطی تبدیل می‌کند که اینترنت در دسترس نیست، قطع شده یا به شدت تحت سانسور قرار دارد. جک دورسی با انتشار وایت پیپر و نسخه بتای این اپلیکیشن در جولای ۲۰۲۵، نشان داد که آخر هفته‌ی خود را صرف تحقیق درباره‌ی مفاهیمی، چون «شبکه‌های مش بلوتوث»، «رمزنگاری پیام» و «مدل‌های ذخیره و ارسال» کرده است. به گفته‌ی او، این سیستم حال و هوای چت‌روم‌های قدیمی مبتنی بر وب مانند IRC را زنده می‌کند و تجربه‌ای نزدیک به روز‌های آغازین اینترنت را ارائه می‌دهد.

بیت چت چگونه کار می‌کند؟ 

جادوی بیت چت در معماری کاملا غیرمتمرکز آن نهفته است. برخلاف پیام‌رسان‌های محبوبی مانند واتس‌اپ یا تلگرام که پیام‌های شما را از طریق سرور‌های مرکزی شرکت سازنده منتقل می‌کنند، بیت چت هیچ سرور مرکزی ندارد. در این شبکه، هر دستگاه موبایل به یک گره یا نود (Node) مستقل تبدیل می‌شود.

شبکه‌ مش خودسازمان‌ده

وقتی شما بیت چت را روی گوشی خود نصب می‌کنید، دستگاه شما به طور همزمان هم نقش یک کلاینت (درخواست‌کننده پیام) و هم نقش یک سرور جانبی (ارسال‌کننده پیام) را ایفا می‌کند. گوشی‌های نزدیک به هم که بیت چت روی آنها فعال است، از طریق بلوتوث کم‌مصرف (Bluetooth Low Energy) به یکدیگر متصل می‌شوند و یک «شبکه‌ی مش خودسازمان‌ده» (Self-organizing Mesh) ایجاد می‌کنند.

در این شبکه، پیام‌ها می‌توانند از یک دستگاه به دستگاه دیگر جهش (Hop) کنند تا به مقصد نهایی خود برسند. برد موثر بلوتوث حدود ۳۰ متر است، اما با وجود چندین کاربر در یک منطقه، پیام شما می‌تواند صد‌ها متر را طی کند. دستگاه‌هایی که در محدوده‌ی دو خوشه‌ی جداگانه از کاربران قرار دارند، نقش «گره‌های پل‌زن» (Bridge Nodes) را بازی کرده و این خوشه‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند و شبکه‌ای گسترده‌تر می‌سازند.

سیستم ذخیره و ارسال (Store-and-Forward)

یکی از چالش‌های شبکه‌های آفلاین این است که اگر گیرنده‌ی پیام در دسترس نباشد، پیام از بین می‌رود. بیت چت این مشکل را با سیستم «ذخیره و ارسال» حل کرده است. اگر کاربری آفلاین باشد، دستگاه‌های دیگر در شبکه پیام را برای مدت زمان مشخصی در حافظه‌ی موقت خود نگه می‌دارند و به محض آنلاین شدن کاربر، پیام را به او تحویل می‌دهند. این ویژگی تضمین می‌کند که ارتباطات حتی با وجود تاخیر نیز پایدار باقی بماند.

امنیت و حریم خصوصی: ستون فقرات بیت چت

تمرکز اصلی بیت چت روی حریم خصوصی و امنیت است. برای استفاده از این اپلیکیشن، شما به هیچ شماره تلفن، ایمیل یا حساب کاربری نیاز ندارید. هویت شما کاملا ناشناس باقی می‌ماند و هیچ داده‌ای در سرور‌های مرکزی ذخیره نمی‌شود، چون اساسا سروری وجود ندارد. پیام‌ها به صورت پیش‌فرض تنها در حافظه‌ی موقت دستگاه‌ها باقی می‌مانند و به محض تحویل، پاک می‌شوند. این ویژگی که «پیام‌رسانی زودگذر» (Ephemeral Messaging) نام دارد، از باقی ماندن ردپای دیجیتال جلوگیری می‌کند.

بیت چت برای تامین امنیت ارتباطات از چندین لایه‌ی رمزنگاری پیشرفته استفاده می‌کند:

رمزنگاری سرتاسری (End-to-End Encryption): تمام پیام‌های خصوصی با استفاده از الگوریتم قدرتمند AES-۲۵۶-GCM رمزنگاری می‌شوند. این یعنی فقط فرستنده و گیرنده قادر به خواندن محتوای پیام هستند.

تبادل کلید امن: برای برقراری ارتباط اولیه بین دو دستگاه، از پروتکل تبادل کلید X۲۵۵۱۹ استفاده می‌شود که یکی از امن‌ترین روش‌های موجود است.

اتاق‌های گفتگوی محافظت‌شده: کاربران می‌توانند چت‌روم‌های خصوصی با هشتگ‌های مشخص بسازند و برای آنها رمز عبور تعیین کنند. این رمز‌های عبور با استفاده از الگوریتم Argon۲id محافظت می‌شوند.

خرد کردن پیام‌ها: پیام‌های طولانی به قطعات کوچک‌تر ۵۰۰ بایتی تقسیم می‌شوند تا با محدودیت‌های انتقال داده در شبکه‌ی بلوتوث سازگار باشند.

پاک‌سازی اضطراری: یک قابلیت منحصر‌به‌فرد در بیت چت، امکان پاک کردن تمام داده‌ها و پیام‌ها با سه بار ضربه زدن سریع روی صفحه است. این ویژگی برای فعالان اجتماعی و روزنامه‌نگاران در شرایط خطر بسیار کاربردی است.

درس‌هایی از گذشته: بیت چت در مقایسه با پیشینیان

ایده‌ی پیام‌رسان‌های آفلاین و غیرمتمرکز جدید نیست. پیش از بیت چت، اپلیکیشن‌های دیگری نیز در این حوزه تلاش کرده‌اند که هرکدام با موفقیت‌ها و شکست‌هایی رو‌به‌رو بوده‌اند. بررسی این نمونه‌ها نشان می‌دهد که بیت چت چگونه از اشتباهات گذشته درس گرفته است.

FireChat (فعالیت از ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸)

فایرچت یکی از اولین پیام‌رسان‌های مش بود که با استفاده از بلوتوث و وای‌فای دایرکت کار می‌کرد. این اپلیکیشن در جریان اعتراضات هنگ کنگ در سال ۲۰۱۹ به محبوبیت فوق‌العاده‌ای رسید و بیش از ۵۰۰,۰۰۰ بار دانلود شد. با این حال، فایرچت یک ضعف بزرگ داشت: امنیت. در نسخه‌های اولیه‌ی آن هیچ رمزنگاری وجود نداشت و بعد‌ها نیز رمزنگاری ضعیفی برای پیام‌های خصوصی اضافه شد. در نهایت، این سرویس متوقف شد و دیگر در دسترس نیست.

Bridgefy (فعالیت از ۲۰۱۴ تا امروز)

بریج‌فای نیز در جریان اعتراضات در سراسر جهان محبوبیت پیدا کرد. اما این اپلیکیشن هم از نظر امنیتی بسیار آسیب‌پذیر بود. محققان امنیتی نشان دادند که در بریج‌فای امکان شناسایی هویت کاربران، خواندن پیام‌ها توسط هکر‌ها و حتی از کار انداختن کل شبکه با ارسال یک پیام مخرب وجود داشت. اگرچه این شرکت بعد‌ها از پروتکل امنیتی سیگنال استفاده کرد، اما پیاده‌سازی ضعیف آن همچنان حفره‌های امنیتی متعددی را باقی گذاشت.

Briar (فعالیت از ۲۰۱۸ تا امروز)

در میان پیام‌رسان‌های غیرمتمرکز، Briar امن‌ترین گزینه محسوب می‌شود. این اپلیکیشن که با تمرکز ویژه بر نیاز‌های روزنامه‌نگاران و فعالان مدنی ساخته شده است، از رمزنگاری قدرتمندی بهره می‌برد و برای ارتباطات آنلاین از شبکه Tor نیز استفاده می‌کند. با این حال، تمرکز شدید Briar بر امنیت، به قیمت کاهش سادگی و کاربرپسند بودن آن تمام شده و همین موضوع مانع از استفاده‌ی گسترده‌ی آن توسط عموم مردم شده است.

کاربرد‌های عملی بیت چت: فراتر از یک پیام‌رسان ساده

معماری منحصر‌به‌فرد بیت چت، آن را به ابزاری ایده‌آل برای سناریو‌های خاص تبدیل می‌کند:

مناطق بحران‌زده و بلایای طبیعی: پس از وقوع زلزله، سیل یا طوفان، زیرساخت‌های ارتباطی مانند دکل‌های مخابراتی و اینترنت اغلب از کار می‌افتند. در چنین شرایطی، امدادگران و مردم می‌توانند با استفاده از بیت چت برای هماهنگی عملیات نجات و اطلاع از وضعیت یکدیگر استفاده کنند.

رویداد‌ها و کنفرانس‌های بزرگ: در استادیوم‌های ورزشی، کنسرت‌ها یا نمایشگاه‌های بزرگ، شبکه‌های موبایل به دلیل ازدحام جمعیت دچار اختلال می‌شوند. بیت چت راهی برای ارتباط مستقیم و بدون دردسر میان شرکت‌کنندگان فراهم می‌کند.

مناطق دورافتاده و طبیعت‌گردی: برای کوهنوردان، طبیعت‌گردان یا ساکنان مناطق روستایی که دسترسی پایداری به اینترنت ندارند، بیت چت یک راهکار ارتباطی ارزان و موثر است.

چالش‌ها و آینده‌ی پیش رو

با تمام مزایایی که بیت چت ارائه می‌دهد، این پروژه با محدودیت‌های ذاتی نیز روبروست. مهم‌ترین چالش، «اثر شبکه‌ای» (Network Effect) است؛ یک پیام‌رسان تنها زمانی مفید است که افراد زیادی از آن استفاده کنند. بیت چت برای کارآمد بودن نیازمند جذب تعداد کافی کاربر در یک منطقه‌ی جغرافیایی است. علاوه بر این، محدودیت برد ۳۰ متری بلوتوث و مصرف باتری ناشی از فعالیت مداوم آن، از دیگر چالش‌ها هستند.

با این حال، تیم توسعه‌دهنده‌ی بیت چت برنامه‌هایی برای بهبود آن در آینده دارد. پشتیبانی از Wi-Fi Direct برای افزایش سرعت و برد ارتباطات، و همچنین بهبود قابلیت‌های پل‌زنی برای اتصال خوشه‌های دور از هم، از جمله این برنامه‌هاست.

جمع‌بندی

بیت چت چیزی فراتر از یک اپلیکیشن پیام‌رسان جدید است؛ این پروژه یک بیانیه در دفاع از ارتباطات آزاد، خصوصی و مقاوم در برابر سانسور است. با ترکیب شبکه‌های مش بلوتوث، رمزنگاری پیشرفته و پروتکل‌های حافظ حریم خصوصی، جک دورسی و تیمش ابزاری را خلق کرده‌اند که می‌تواند قدرت ارتباط را مستقیما به دست خود کاربران بازگرداند. بیت چت نشان می‌دهد که حتی در غیاب اینترنت، ارتباط انسانی همچنان می‌تواند آزاد و بدون محدودیت جریان داشته باشد. این پروژه با درس گرفتن از شکست‌های گذشته و نگاهی به آینده، پتانسیل آن را دارد که به اولین پیام‌رسان غیرمتمرکز موفق در مقیاس جهانی تبدیل شود. / cointelegraph