دلایل لغو سفر محمد بن سلمان به بغداد چه بود؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ سیاست ریاض در قبال بغداد پساداعش مبتنی بر تحبیب با کمک های مالی و سیاسی بوده است. به نظر می رسد مسئولین سعودی، پس از تشکیل حشدالشعبی با فرمان آیت الله سیستانی و همکاری ایران، به این جمع بندی رسیدند که سناریوی مطلوب آن ها، یعنی به قدرت رسیدن مجدد اهل تسنن، در آینده میانمدت، بعید است در نتیجه، بر طرح دوم متمرکز شده اند. در این طرح، تلاش شد تا با ورق زدن برگ جدیدی در تاریخ روابط دو کشور، ریاض حامی بغداد در دوره پساداعش معرفی شود و مقصر اصلی سیاست های خصمانه عربستان ضد عراق از 2003 به بعد ، شخص نوری المالکی و سیاست های "ایرانی " او، عنوان شود. در همین راستا شاهد بودیم که اقدامات گسترده ای شامل سفر عادل الجبیر به بغداد، معرفی سفیر جدید در پایتخت عراق، سفر العبادی به ریاض و تعهد عربستان به اعطای نزدیک به 2 میلیارد دلار وام و کمک بلاعوض انجام گرفت. بازخورد این اقدامات در میان مردم عراق تا حد زیادی مثبت بود و شواهد آن در استقبال تماشاگران عراقی از تیم عربستان در بصره، قدم زدن قاسم الاعرجی (وزیر کشور عراق و عضو حزب بدر) دست در دست سفیر عربستان در خیابان های بغداد و گرایش مقتدی صدر به عربستان به نمایش در آمد. با مشاهده این پالس های مثبت به مرور خبر سفر قریب الوقوع محمد بن سلمان به عراق در رسانه های منطقه ای منتشر شد. چنین سفری اگر انجام می شد مسلما گامی بلند در راستای کشاندن بیش از پیش عراق به دامن محور ریاض محسوب می شد ولی اینک وزارت خارجه سعودی به کلی چنین سفری را منتفی دانسته و آن چه که مسلم است، این سفر حداقل تا چند ماه به تعویق افتاده است.

سفر بن سلمان به عراق؛ شایعه یا واقعیت؟

این که اولین بار کدام رسانه خبر سفر بن سلمان به عراق را منتشر ساخته روشن نیست. انور عشقی، رئیس مرکز مطالعات استراتژیک آل سعود که سابقه حضور در هیئت مستشاری این خاندان را در پرونده دارد و یک ژنرال بازنشسته است، در گفتگو با اسپوتنیک تاکید داشته که خبر انجام چنین سفری از ابتدا بی پایه و اساس بوده و اولین بار در فیسبوک منتشر شده است. این آخرین اظهار نظر مقامات سعودی تا این لحظه در رابطه با سفر احتمالی ولیعهد این کشور به عراق بوده است. اما نشانه هایی وجود دارد که حقیقت جدی بودن سفر بن سلمان به عراق را هویدا می کند.

در واقع، خبر سفر بن سلمان به عراق، نزدیک به یک ماه پس از انتشار آن در سطح رسانه ها تکذیب شده که این تاخیر در تکذیب، خود شک برانگیز است. چرا وزارت خارجه عربستان پس از گذشت بیش از یک ماه از انتشار خبر سفر ولیعهد به عراق، آن را تکذیب کرده است؟

از سویی دیگر، تحلیل روند اظهارات مقامات عراقی حاکی از آن است که در میان آن ها، بحث سفر بن سلمان کاملا جدی گرفته می شده و به هیچ عنوان در سطح یک شایعه رسانه ای به آن نمی نگریستند. به عبارت دقیق تر، اظهارات مقامات بلندپایه عراقی از این نشان دارد که آن ها از طرف ریاض پیغام های رسمی در مورد سفر محمد بن سلمان دریافت کرده اند. برای اثبات این مدعا می توان به بیانیه رئیس دفتر حیدرالعبادی، سعد الحدیثی اشاره کرد. نامبرده با تائید ضمنی سفر ولیعهد ریاض به بغداد گفت: « العبادی تاکید دارد دلیل سفر ولیعهد عربستان به عراق پرهیز از تنش های منطقه ای و نزدیک کردن اطراف دعوا است که اصل اساسی سیاست خارجی عراق به حساب می آید». حال سوال اینجاست، آیا عالی ترین نهاد دولتی عراق، صرفا نسبت به یک شایعه رسانه ای واکنش نشان داده است؟

بر این اساس نمی توان ادعای شایعه بودن سفر بن سلمان به عراق را پذیرفت. لازم به ذکر است که خبر این سفر در رسانه های رسمی سعودی بازتاب داده نشده بود که می توان این اقدام را گامی حساب شده در راستای سنجش افکار مردم عراق سنجید تا برای سعودی ها روشن شود آیا سفر بن سلمان می تواند با موفقیت کامل همراه باشد یا خیر.

هنگامی که سفر بن سلمان تکذیب شد

خبر سفر ولیعهد سعودی به عراق تقریبا در 27 فوریه (8 اسفند) در رسانه ها درز پیدا کرد و در 14 فرودین از سوی تریبون های رسمی مورد تکذیب قرار گرفت. رصد رسانه ها نشان از این دارد که تکذیب خبر سفر پس از مسجل شدن دو موضوع اتفاق افتاده است. اول آن که آیت الله سیستانی درخواست دیدار بن سلمان را رد کرد. روزنامه لبنانی الاخبار طی گزارشی نوشت که آیت الله سیستانی در پاسخ به درخواست دیدار ولیعهد سعودی تاکید کرده که "با قاتلان کودکان یمن" دیدار نمی کند. هرچند چنین پاسخ تندی از مشی سیاسی معمول آیت الله فاصله دارد ولی این موضع قطعی است که ایشان تاکید داشته که بن سلمان را به حضور نمی پذیرد.

موضوع دوم که باعث شد تا بن سلمان از سفر به عراق منصرف شود، مربوط به بازتاب های منفی بخشی از جامعه شیعی عراق نسبت به این سفر است. در شبکه های اجتماعی تصاویر متعددی به ویژه از نجف منتشر شد که نشان می داد مردم و قبایل عراق، مخالف سفر بن سلمان به کشورشان هستند.

با مشاهده این واکنش ها، خبر سفر ولیعهد آل سعود به بغداد، در توئیتر وزارت خارجه عربستان، تکذیب شد.

چرا دیدار از نجف برای عربستان این قدر اهمیت داشت؟

عامل اصلی افتراق عراق از عربستان، شکاف شیعی-وهابی بوده است. این شکاف باعث شد با وجود اشتراکات قومیتی میان بغداد و ریاض، این دو هرگز به یکدیگر نزدیک نشوند. دولت سعودی تحت زعامت سلمان بن عبدالعزیز و با برنامه های بن سلمان، به منظور تحبیب مردم عراق کوشید مشکل اصلی با عراق را در دخالت های ایران معرفی کند و نه شیعی بودن عراق. اظهارات تازه بن سلمان در خصوص این که «دشمنی عربستان با ایرانی هاست نه شیعیان»، گامی است در راستای خوشبین کردن عراق شیعی نسبت به عربستان وهابی. با این پیش زمینه می توان فهمید که زیارت بن سلمان از نجف و دیدار با بزرگترین مرجع تقلید عراق تا چه حد می توانست حائز اهمیت باشد. اگر ولیعهد عربستان به بغداد سفر می کرد و به دیدار آیت الله سیستانی می رفت، مسلما از وجهه شیعه ستیز عربستان تا حد زیادی کاسته می شد و راه برای نزدیکی بیش از پیش بغداد به محور ریاض هموار تر می شد.

جمع بندی

با رد درخواست دیدار بن سلمان از سوی آیت الله سیستانی و مخالفت های مردمی با ورود بیشتر آل سعود به عراق، مسئولین ریاض به این نتیجه رسیدند که سفر ولیعهد در مقطع کنونی نمی تواند اهداف مطلوب (از بین بردن وجهه شیعه ستیز عربستان در افکار عمومی عراق)، را بدست آورد بنابراین از این اقدام دست شستند. تکذیب خبر سفر با توجه به شواهد موجود، تاکتیکی است تا شکست بن سلمان در این حرکت سیاسی منطقه ای نمایان نشود. این قضیه نشان می دهد که عراق امروز پذیرای نزدیکی بیش از حد به آل سعود نیست.