سلطه دلار پایان می یابد

به گزارش راهبرد معاصر ؛ ایران از ابتدای سال ۹۷ تحت تأثیر عوامل مختلف خارجی و داخلی با بحران ارزی (و به تبع آن معضلات اقتصادی) مواجه بوده‌است. بحرانی که اگرچه در دو سه ماه گذشته اندکی فروکش کرده، اما اثرات ناشی از نوسانات گذشته و نگرانی از وضعیت آینده، همچنان بر بازارها سایه افکنده‌است.

در چنین شرایطی بعید است سیاست‌گذاری اقتصادی دولت بدون همکاری بخش‌های مختلف نظام و نیز همراهی و همدلی مردم، توان مقابله کارآمد با مشکلات پیش رو را داشته باشد. امری که لازمه آن عزم جدی برای تعامل و همکاری نهادها و جناح‌های مختلف از یک سو، و اعتمادسازی بین مردم و دولت از سوی دیگر است. بخشی از سخنان روز گذشته (سه‌شنبه) رئیس‌جمهوری در جلسه شورای اداری استان گلستان، ناظر بر همین امر بود.

حسن روحانی با اشاره به مشکلات ناشی از تحریم‌ها و راه عبور از شرایط فعلی گفت: دولت به تنهایی توان این کار را ندارد و همه باید در مسیر رفع مشکلات مشارکت و همراهی داشته باشند.

وی با تأکید بر اهمیت مشارکت و همکاری مردم با دولت در همه عرصه‌ها بویژه عرصه اقتصادی، افزود: زمانی که گندم در ژاپن کم شد نخست وزیر این کشور از مردم خواست تا برای کمک به مردم 3 ماه گندم مصرف نکنند و بعد از آن مغازه‌هایی که نان و گندم عرضه می‌کردند بدون مشتری ماندند. در یکی از کشورهای همسایه (ترکیه) زمانی که قیمت دلار در حال افزایش بود، از مردم خود خواستند تا دلار نخرند و دلارهای خود را به بازار عرضه کنند و همه با این خواسته همراهی کردند.

در همین راستا و در حالی‌که تب‌وتاب قیمت دلار هنوز از بازار ایران رخت برنبسته، بد نیست به سیاست‌گذاری اقتصادی کشورهایی نظیر چین و روسیه برای به زیر کشیدن سلطه دلار اشاره کنیم.

جنگ نرم بلوک شرق علیه «سلطه دلار»
نزدیک به ۳۰ سال از اعلام پایان جنگ سرد می‌گذرد. با این وجود تقابل‌هایی که در درون این جنگ جریان داشت همچنان بر روابط قدرت‌های شرق و غرب سایه افکنده‌است.

نشانه بارز تداوم این تقابل تشکیل ائتلاف نظامی ناتو میان قدرت‌های بلوک غرب علیه تهدیدی به‌نام بلوک شرق است که پس از پایان جنگ سرد نه تنها محدود نشد که گسترش یافت. هنوز هم با وجود تزلزل‌هایی که از زمان قدرت گرفتن ترامپ بر ائتلاف ناتو وارد آمده این اتحاد همچنان پابرجاست. اختلاف نظر اتحادیه اروپا و آمریکا در مسائلی مانند برجام، اگرچه خدشه‌ای به روابط نزدیک این دو وارد نکرده‌است، اما بحث‌هایی درباره حفظ حاکمیت اروپا و ضرورت استقلال اقتصادی‌اش مطرح کرده‌است. بحث‌هایی که بروز آن در سخنان مقامات مختلف اروپایی در مدت اخیر مشهود بوده و آنان را بر این داشته تا خود را از وابستگی صرف به سیاست‌های آمریکا تا حدی برهانند. اروپا حالا به فکر استقلال مالی و تقویت یورو در برابر دلار افتاده‌است.

آمریکا و اتحادیه اروپا

تنش سیاسی میان ترکیه و آمریکا نیز به مسائل اقتصادی کشیده شد. چه در ماجرای اندرو برانسون (کشیش آمریکایی که در بازداشت ترکیه بود) و چه در ماجرای خروج آمریکا از سوریه (اختلاف درباره کردهای سوری)، جنگ اقتصادی ابزار ترامپ برای مقابله با آنکارا بوده‌است.

در شرایطی که نزدیک‌ترین متحدان آمریکا در چنین وضعیتی قرار گرفته‌اند، وضعیت دشمنان (رقبای) دیرین قابل حدس است.

با وجود شبهاتی که درباره کمک روس‌ها به ترامپ در انتخابات ۲۰۱۶ وجود دارد (و با میدان‌داری رسانه‌های مخالف روز به روز قوت می‌گیرد) آمریکایی‌ها و روس‌ها همچنان یکدیگر را دشمنان درجه یک همدیگر قلمداد می‌کنند. حتی اگر با دیدارهای ترامپ و پوتین، ظاهراً گشایش‌هایی در روابط دو کشور صورت گرفته باشد، در عمق اختلافات (دشمنی‌های) سیاسی آن‌ها تغییر محسوسی حاصل نشده‌است. ترامپ از یک سو به تعریف و تمجید از پوتین می‌پردازد و از سوی دیگر برای اقناع افکار عمومی و مقامات آمریکا مدعی می‌شود که هیچ‌کس به اندازه او با روسیه مقابله نکرده‌است.

هدیه پوتین به ترامپ

رقابت اقتصادی چین و آمریکا نیز پس از سیاست‌های تعرفه‌ای ترامپ، وارد فاز جنگ تجاری شد. اگرچه مذاکرات تجاری میان دو کشور از هفته پیش در جریان است و کارشناسان احتمال توافق تجاری قریب‌الوقوع سخن می‌گویند، اما رقابت این دو قدرت اقتصادی با جنگ تجاری آغاز نشده که با توافق تجاری پایان یابد.

جنگ تجاری چین و آمریکا

با این حال سابقه ترامپ نشان می‌دهد که روش او زدن زیر میز بازی و تشدید تنش در مرحله اول، اعمال فشار سیاسی-اقتصادی در مرحله دوم و نهایتاً تلاش در راستای حصول توافق در مرحله آخر است. توافق جدیدی که تفاوت چندانی با شرایط پیشین ندارد و نمونه آن در ماجرای کره‌شمالی، نفتا و حتی برجام قابل رؤیت است. همین دو روز پیش ترامپ ضمن ابراز امیدواری درباره حصول توافق، چین را تهدید کرد که در صورت عدم توافق تعرفه‌ها را دوبرابر می‌کند. چین هم بعید است که در مقابل تهدید و زیاده‌خواهی ترامپ عقب‌نشینی کند. توافق حاصل شود یا خیر، رقابت پابرجاست و بعید است با سیاست‌ها و رفتارهای ترامپ، همکاری و تعامل جایگزین رقابت و تقابل شود.

در همین راستا چین و روسیه در حال کاهش وابستگی ذخایر ارزی خود به دلار آمریکا هستند و با خرید ترکیبی طلا با سایر ارزهای معتبر به‌خصوص یورو و یوآن سهم دلار را در اقتصاد خود کاهش داده‌اند.

چین و روسیه

چین یک گام فراتر نیز برداشته است. براساس آخرین برآوردها، سهم یوآن به‌عنوان ارز ذخیره در سیستم پولی بین‌المللی با ۱۰ درصد رشد به ۱۵ درصد رسیده است. در واقع، سهم یوآن از کل ذخایر ارزی بانک‌های مرکزی جهان به کمک ارز مخصوص صندوق بین‌المللی پول (SDR) به ۱۵ درصد رسیده است. بررسی سهم پول ملی چین در ذخایر بانکی از رشد ۱۰ درصدی ورود یوآن به ذخایر ارزی در مقایسه با سه ماه نخست سال ۲۰۱۸ میلادی حکایت دارد.

همچنین بانک مرکزی روسیه ذخایر یوآن خود را نسبت به سایر بانک‌های مرکزی جهان تقریبا ۱۰ برابر افزایش داده که حدود یک چهارم مجموع ذخایر یوآن جهانی را در اختیار دارد. در حال حاضر استراتژی روسیه تنوع بخشی ذخایر ارزی تلقی می‌شود. از سویی، مجموع ذخایر ارزی بانک مرکزی روسیه و دارایی‌های طلا در فاصله زمانی ژوئن ۲۰۱۷ تا ژوئن ۲۰۱۸ میلادی با ۴/ ۴۰ میلیارد دلار افزایش به رقم ۴۵۹ میلیارد دلار رسیده است که سپر کارآمدی برای اقتصاد روسیه در برابر تحریم‌های واشنگتن و نوسانات شدید بهای نفت تلقی می‌شود.

به نظر می‌رسد که روسیه قصد دارد به‌منظور کاهش تاثیرات منفی تحریم‌های آمریکا علیه این کشور به سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال رمزپایه همچون بیت‌کوین و جایگزین کردن ذخایر دلاری خود روی بیاورد. با اینکه تحریم‌های اقتصادی و بانکی ایالات‌متحده آمریکا علیه روسیه تبعات منفی بسیاری را برای اقتصاد این کشور به همراه داشت و موجب کاهش ارزش واحد پولی این کشور شده بود، اما تازه‌ترین اخبار و گزارش‌های منتشرشده از سوی منابع آگاه حاکی از آن است که مسکو به منظور دور زدن و کاهش تاثیرات منفی تحریم‌های اقتصادی و بانکی آمریکا علیه روسیه تصمیم گرفته است که سیستم‌های مبادلات پولی و ارزی خود را تبدیل به ارزهای مجازی رمزپایه کند تا به این ترتیب صدمه‌ای به تجارت این کشور با سایر کشورهای جهان وارد نکند.

«ولادیسلاو گینکو»، به‌عنوان کارشناس ارشد اقتصادی نزدیک به کاخ کرملین، در این خصوص خاطرنشان کرده است که سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال رمزنگاری شده همچون بیت‌کوین می‌تواند کاهش قابل‌توجهی از میزان ذخایر دلاری این کشور را جبران کند و علاوه بر تسهیل تبادلات تجاری این کشور با سایر کشورهای جهان، به افزایش ذخایر ارزی و پولی این کشور نیز کمک بسزایی خواهد کرد.