انتقال آب به تهران، راهکار اضطراری

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ تهران با جمعیتی بالغ بر ۹ میلیون نفر و توسعه شهری گسترده، سال‌هاست با بحران کم‌آبی دست‌وپنجه نرم می‌کند. در پاسخ به این بحران، طرح‌های انتقال آب از منابع دوردست در دستور کار قرار گرفته است. تازه‌ترین اقدام، تکمیل پروژه انتقال آب از سد طالقان به تهران است؛ پروژه‌ای که به گفته استاندار تهران، در سه مرحله اجرا شد و اکنون به بهره‌برداری رسیده است.

استاندار البرز نیز در آیین بهره‌برداری از طرح‌های صنعت آب و برق که با حضور رئیس‌جمهور و وزیر نیرو برگزار شد، گفت: پروژه انتقال آب از سد طالقان به استان‌های البرز و تهران به طول ۶۲ کیلومتر، یکی از مهم‌ترین طرح‌های کشور است که با بهره‌برداری از آن، مشکل تأمین آب شرب پایدار برای استان های تهران، البرز و قزوین برطرف می‌شود.

گرچه انتقال آب از منابع دوردست می‌تواند بحران کم‌آبی را به‌طور موقت کاهش دهد، اما این موضوع بدون چالش نیست

 بحران کم‌آبی در تهران؛ دلایل و پیامدها

تهران در دهه‌های اخیر با چالش‌های جدی در حوزه منابع آبی مواجه بوده و افزایش مصرف خانگی و صنعتی، رشد جمعیت، توسعه صنایع و گسترش فضای سبز شهری، مصرف آب را به‌طور چشمگیری افزایش داده است. افت سطح سفره‌های زیرزمینی به دلیل برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی نیز باعث فرونشست زمین در مناطق جنوبی و شرقی تهران شده است.

علاوه بر این، مناطق شمالی تهران به منابع سطحی و کوهستانی دسترسی دارند، در حالی که جنوب و شرق شهر با کمبود شدید مواجه‌اند. سد طالقان در استان البرز یکی از منابع آبی مهم کشور به‌شمار می‌رود. پروژه انتقال آب از این سد به تهران شامل مراحل زیر بود؛ لوله‌گذاری و تونل‌سازی برای انتقال آب به تصفیه‌خانه‌های تهران، نصب ایستگاه‌های پمپاژ، ارتقای تصفیه‌خانه‌ها برای پذیرش حجم جدید آب و بهره‌برداری نهایی که طبق اعلام استاندار تهران، این پروژه اکنون تکمیل شده است و سالانه بیش از ۱۶۰ میلیون متر مکعب آب به شبکه آبرسانی تهران تزریق می‌کند.

سد لار در شرق تهران قرار دارد و پروژه انتقال آب از آن شامل احداث تونل ۲۸ کیلومتری است. این طرح با هدف تأمین آب پایدار برای مناطق شرقی تهران آغاز شده است و طبق برنامه‌ریزی، تا سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید.

 چالش‌ها و پیامدهای زیست‌محیطی

گرچه انتقال آب از منابع دوردست می‌تواند بحران کم‌آبی را به‌طور موقت کاهش دهد، اما این موضوع بدون چالش نیست و می تواند تأثیرات مخربی داشته باشد. چنانچه برداشت آب از سدهایی مانند طالقان و لار امکان دارد منابع طبیعی و کشاورزی مناطق مبدأ را زیر فشار قرار دهد یا هزینه‌های سنگین مالی به دنبال داشته باشد که نیازمند مدیریت دقیق منابع مالی است.

با وجود این، انتقال آب به‌تنهایی راه‌حل پایدار نیست و می بایست با مدیریت مصرف، بازچرخانی آب و آموزش عمومی همراه باشد تا هزینه های میلیاردی با نتیجه مثبتی همراه باشد.

 تجربیات جهانی

کشورهای مختلف جهان با بحران‌های مشابه مواجه بوده‌اند و راهکارهایی متفاوت اتخاذ کرده‌اند:

• طرح بازچرخانی آب در ملبورن استرالیا: به‌جای انتقال آب از منابع دور تجربه جالب و پایداری است که دولت استرالیا با سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در تصفیه و استفاده مجدد از آب خاکستری و فاضلاب انجام داد. این عمل با  آموزش عمومی و کاهش مصرف و کمپین‌های گسترده‌ای برای کاهش مصرف خانگی و صنعتی همراه بود.
• بحران «روز صفر» در کیپ‌تاون آفریقای جنوبی: سال ۲۰۱۸ میلادی کیپ‌تاون با خطر قطع کامل آب مواجه شد. دولت با اعمال محدودیت‌های شدید مصرف، نصب کنتورهای هوشمند و استفاده از آب باران توانست بحران را کنترل کند.
• عربستان سعودی: با توجه به کمبود منابع آب شیرین، سرمایه‌گذاری عظیمی در احداث نیروگاه‌های شیرین‌سازی آب دریا انجام داده است و اکنون بخش عمده‌ای از آب مصرفی شهرهای بزرگ به این وسیله تأمین می‌شود.
• مدیریت منابع محلی هم در مناطق خشک مانند آندلس اسپانیا با استفاده از فناوری‌های نوین آبیاری قطره‌ای و کنترل مصرف کشاورزی توانسته است منابع آب را حفظ کند.

سرمایه‌گذاری در بازچرخانی آب، تصفیه و استفاده مجدد از آب خاکستری و فاضلاب می‌تواند منابع جدیدی ایجاد کند

تجربیات جهانی نشان می دهد راه های بلندمدت و کم هزینه تری هم برای مدیریت بحران آبی پایتخت وجود دارد و طرح‌های انتقال آب به تهران، گرچه در کوتاه‌مدت می‌توانند بحران را کاهش دهند، اما برای پایداری بلندمدت باید با اقدامات مکمل همراه شوند. لذا سرمایه‌گذاری در بازچرخانی آب، تصفیه و استفاده مجدد از آب خاکستری و فاضلاب می‌تواند منابع جدیدی ایجاد کند و در کنار آن آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی و کاهش مصرف خانگی و صنعتی به وسیله آموزش و مشوق‌های اقتصادی و توسعه فناوری‌های نوین و استفاده از کنتورهای هوشمند، آبیاری قطره‌ای و سامانه های هشدار مصرف می تواند عدالت آبی فراهم کند.

مزایای طرح‌های انتقال آب به تهران

در هر صورت تأمین فوری آب برای مناطق بحرانی پایتخت می‌تواند در کوتاه‌مدت، بحران کم‌آبی در مناطق جنوبی و شرقی تهران را کاهش دهد و زمینه ساز کاهش وابستگی به منابع زیرزمینی شود. با تأمین آب سطحی، فشار بر سفره‌های زیرزمینی کاهش می‌یابد و خطر فرونشست زمین هم کم‌تر می‌شود.

علاوه بر این، افزایش امنیت آبی پایتخت را به دنبال دارد و با تنوع‌بخشی به منابع تأمین آب، تاب‌آوری تهران در برابر خشکسالی و بحران‌های اقلیمی افزایش می‌یابد و با توزیع عادلانه‌تر همراه است؛ چنانچه انتقال آب از مناطق پرآب به مناطق کم‌آب می‌تواند عدالت آبی را تقویت کند.