تغییر نقش عمان در روابط ایران و اعراب

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ با وجود سرخوردگی احتمالی عمان از ایالات متحده به دلیل دخالت در جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل در سال جاری، مسقط در جنگ کانال‌های ارتباطی میان همتایان آمریکایی و ایرانی خود را حفظ کرد که در نهایت به آتش‌بس پایدار منجر شده و این کشور برای آزادی بازداشت‌شدگان در ایران نیز میانجیگری کرده است. 

به نظر می آید عمان قصد دارد دوباره در مذاکرات میان ایالات متحده و ایران، مشابه تلاش‌هایش پیش از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) ۲۰۱۵، نقش داشته باشد. این کشور به تازگی در میانجیگری برای آتش‌بس انصارالله یمن با ایالات متحده موفقیت چشمگیری داشت. 

جنگ ۱۲ روزه و سپس حمله اسرائیل به دوحه در ماه سپتامبر، تلاش شورای همکاری خلیج فارس برای ایجاد ساختار دفاعی مشترک را دوباره مطرح کرده است

تلاش برای آشتی جمعی 

انتظار می‌رود عمان نقش میانجیگری خود را گسترش دهد. اظهارات اخیر در نشست «گفت وگوی منامه ۲۰۲۵»، موضع عمان را نشان داد که به صراحت از سایر کشورهای حوزه خلیج فارس برای حرکت در این مسیر حمایت می‌کند، البته احتمالا با مقاومت‌هایی نیز روبرو می‌شود. با توجه به اینکه بحرین هنوز هیچ رابطه دیپلماتیکی با ایران ندارد و با توجه به چالش‌های متعدد، این اظهارات قابل توجه بود. 

بدر بن حمد البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان گفت، «زمان آن رسیده است سیاست مهار و انزوا کنار گذاشته شود و جای آن را گفت‌وگوی سازنده و مشارکت واقعی در امنیت منطقه بگیرد». گرچه این موضع برای کارشناسان تعجب‌آور نیست، اما در اظهارات عمومی رسمی نسبتاً جدید است. به عنوان نمونه و در مقاله گلف نیوز، استدلال محکمی در زمینه همپوشانی منافع خلیج فارس و ایران مطرح شد. 

روز بعد از نشست گفت وگوی منامه، شاهزاده ترکی الفیصل، سفیر سابق عربستان در واشنگتن و لندن و مدیر کل سابق سازمان اطلاعات عربستان پاسخی غیرمستقیم به وزیر امور خارجه عمان داد. وی تصویر «خوشبینانه‌ای» که از ایران ترسیم شده بود را زیر سؤال برد. البته اظهاراتش موضع رسمی دیپلماتیک عربستان سعودی به شمار نمی رود. 

در واقع، موضوعات فراتر از اظهارات رقابتی است. تحولات اخیر، مانند جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل که به حملات ایران به پایگاه العدید در ژوئن ۲۰۲۵ و سپس حمله اسرائیل به دوحه در ماه سپتامبر منجر شد، تلاش شورای همکاری خلیج فارس برای ایجاد ساختار دفاعی مشترک را دوباره مطرح کرده است. اندکی پس از حمله اسرائیل به دوحه، مقام های ارشد دفاعی در قطر گرد هم آمدند تا از تلاش برای افزایش تبادلات اطلاعاتی، توسعه سامانه های هشدار اولیه مشترک و انتقال داده‌های وضعیت هوایی به همه کشورهای عضو خبر دهند. چنین اقداماتی، تکرار ماده دوم توافقنامه دفاعی مشترک شورای همکاری خلیج فارس از سال ۲۰۰۰ است. 

هنوز شکاف‌هایی در تحکیم این روند وجود دارد و نبود عزم و اراده به عنوان مانعی مهم در درک تهدید واقعی برای خلیج فارس متبلور شده است. اگر باور عمان این باشد ایران تهدیدی برای امنیت منطقه نیست، تقویت ساختار دفاعی مشترک شورای همکاری خلیج فارس با مانع جدی مواجه است، مگر اینکه سایر کشورهای حوزه خلیج فارس نیز این باور را داشته باشند. 

افزایش ناامیدی عمان از صهیونیست‌ها

مهم‌تر از ایران، موضع عمان در قبال روابط با اسرائیل نیز در جلب حمایت کشورهای حوزه خلیج فارس برای روابط دوستانه‌تر با ایران اهمیت دارد. در عمان، ناامیدی فزاینده‌ای از اسرائیل وجود دارد که در جنگ غزه به اوج خود رسید. عبدالله بعبود، پژوهشگر برجسته عمانی گفت: با وجود تمام تلاش‌ها برای پذیرش اسرائیل و ادغام آن در منطقه، این رژیم و به ویژه کابینه بنیامین نتانیاهو تمام تلاش‌های صلح را نادیده گرفتند و از مشارکت در فرآیند راه‌حل دو کشوری خودداری کردند.

حتی پیش از هفتم اکتبر ۲۰۲۳، موضع عمان ضد اسرائیلی شده بود، به طوری که مجلس این کشور به گسترش قانون «تحریم اسرائیل» در سال ۱۹۷۲ رأی داد. براین اساس، آن‌ها خواستار گسترش تحریم‌ها به روابط فنی، فرهنگی، اقتصادی و ورزشی شدند و هرگونه تعامل فیزیکی و مجازی را ممنوع کردند. 

در واقع، هرچند بحث عادی‌سازی روابط عمان و اسرائیل گاهی مطرح می‌شود، اما تحقق چنین چشم‌اندازی در این شرایط بعید به نظر می آید. به عنوان نمونه، براساس اظهارات شیخ احمد بن حمد الخلیلی، مفتی اعظم عمان باید از چنین چشم‌اندازی اجتناب کرد، زیرا «معامله‌ای با نتیجه باخت» است. 

پیش از تحولات اخیر و در بحبوحه امضای توافق‌نامه ابراهیم برخی کارشناسان احتمال عادی‌سازی روابط دوجانبه را افزایش دادند. البته، ملاقات سطح بالای مقام های دو کشور سال‌های گذشته در طرح این ایده تأثیرگذار بود. برای نمونه، سلطان قابوس سال ۱۹۹۴ از اسحاق رابین، نخست‌وزیر اسرائیل استقبال کرد و سال بعد، یوسف بن علوی وزیر امور خارجه را به مراسم تشییع جنازه اش به بیت‌المقدس فرستاد. سال ۱۹۹۶ شیمون پرز، نخست‌وزیر وقت از صلاله بازدید و سال ۲۰۱۸ بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر به عنوان آخرین مقام اسرائیلی به این کشور سفر کرد. 

هرچند بحث عادی‌سازی روابط عمان و اسرائیل گاهی مطرح می‌شود، اما تحقق چنین چشم‌اندازی در این شرایط بعید به نظر می آید

تغییر سیاست خارجی عمان در قبال اسرائیل همزمان با عادی‌سازی روابط دو کشور حوزه خلیج فارس، بحرین و امارات متحده عربی با اسرائیل و حتی گزارش‌های بسیاری درباره احتمال پیوستن کشور سوم، عربستان سعودی، منتشر شده است. بدر البوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان در گفت وگوی منامه ۲۰۲۵ نیز گفت: می‌دانیم اسرائیل منبع اصلی بی‌ثباتی و ناامنی در منطقه است، نه ایران.

با وجود این، اگر عمان روابط دوستانه با ایران را در موازات روابط تند با اسرائیل در پیش بگیرد، احتمالاً مورد توجه قرار نگیرد. بنابراین، حمایت عمان از روابط گرم ایران و حوزه خلیج فارس در سیاست خارجی منطقه محبوبیت بیشتری می‌یابد، البته اگر این موضوع به قیمت روابط با اسرائیل تمام نشود. 

نتیجه‌گیری 

تلاش‌های اخیر عمان برای حمایت از تعامل دوستانه کشورهای حوزه خلیج فارس با ایران نشان‌دهنده تغییر قابل توجه از میانجیگری منفعلانه به سیاست خارجی اقناعی است که احتمالاً اجماع منطقه‌ای را به چالش بکشد. این موضوع مستلزم بازنگری در این گزاره است که کدام کشور منبع اصلی ناامنی منطقه خواهد بود. 

همچنین، سرخوردگی داخلی عمان از اسرائیل روبه گسترش و با دیدگاه اخلاقی آن‌ها همسوست، اما این موضوع سیاست خارجی عمان را از همتایان خلیج فارس خود که اسرائیل را شریک راهبردی می‌بینند، دور می‌کند. صرف نظر از این، روابط دوستانه عمان با ایران برای همه کشورهای حوزه خلیج فارس و جهان ارزشمند خواهد بود، اما متقاعد کردن همسایگان عمان برای الگوبرداری از این سیاست منطقه‌ای دشوار است.