سه سناریوی احتمالی مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا در آبان ۱۴۰۴
به گزارش راهبرد معاصر؛ با افزایش گمانه‌زنی‌ها درباره ازسرگیری گفت‌وگوهای هسته‌ای، تهران و واشنگتن بار دیگر در میانه بازی پیچیده‌ای از پیام‌های متناقض و تماس‌های باواسطه قرار گرفته‌اند. مقام‌های ایرانی از جمله سعید خطیب‌زاده و سیدعباس عراقچی ضمن تاکید بر آمادگی برای مذاکره «در چارچوب منافع ملی و فرمایشات رهبری»، از بی‌اعتمادی عمیق نسبت به نیت واقعی آمریکا سخن گفته‌اند. درحالی‌که واشنگتن مدعی تمایل تهران به توافق است، ایران تاکید می‌کند بدون رفع تحریم‌ها و تضمین احترام به حقوق هسته‌ای خود، هیچ گفت‌وگویی شکل نخواهد گرفت.
در همین چارچوب روز گذشته سعید خطیب‌زاده، معاون وزیر امور خارجه ایران، در نشست راهبردی ابوظبی تاکید کرد که «دولت آمریکا از طریق طرف‌های سوم پیام‌های متناقضی درباره مذاکرات هسته‌ای مخابره می‌کند». خطیب‌زاده تاکید کرد که «تنها در چارچوب فرمایشات رهبری، دستیابی به یک توافق ممکن است.» اخیرا نیز فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، تایید کرده که پیام‌هایی برای مذاکره رد و بدل شده، هرچند جزئیات را به آینده موکول کرده است. نیمه نخست آبان نیز وزیر خارجه ایران در گفت‌وگو با الجزیره با بیان اینکه ایران آماده مذاکره برای رفع نگرانی درباره برنامه هسته‌ای است و نسبت به مسالمت‌آمیز بودن این برنامه اطمینان دارد، تاکید کرد امکان رسیدن به یک توافق عادلانه وجود دارد. عراقچی البته این امکان را منوط به عدم پیش‌شرط از سوی آمریکا اعلام کرده است.
در عین حال اسماعیل بقایی در نشست خبری روز ۲۸مهرماه با خبرنگاران در پاسخ به رسانه اکو ایران، ضمن تایید برخی تماس‌ها بین ایران و طرف‌های مقابل تاکید کرد که این به معنای آن نیست که وارد مذاکره شده‌ایم. وی از انجام تماس‌های باواسطه با آمریکا در روزهای اخیر خبر داده و گفته بود: «مادامی که انتظارات و مطالبات زیاده‌خواهانه وجود داشته باشد، زمینه‌ای برای مذاکره و تفاهم شکل نخواهد گرفت.» این در حالی است که استیو ویتکاف در همان زمان با حضور در برنامه «۶۰ دقیقه» شبکه تلویزیونی سی‌بی‌اس آمریکا مدعی شد که ایرانی‌ها با ما تماس می‌گیرند و ما آماده‌ایم تا با ایران به یک راه‌حل درازمدت دیپلماتیک دست یابیم. وی گفت آمریکا در حال گفت‌وگو با ایران در مورد این موضوع است. ایران بارها تاکید کرده که تحت فشار هیچ مذاکره و گفت‌وگویی با آمریکا نخواهد داشت و هرگز از حقوق مصرح خود تحت معاهده عدم اشاعه (NPT) دست نخواهد کشید.
رفع تحریم؛ مطالبه مشروع
در این بین صحبت‌هایی درباره بحث رفع تحریم‌ها از سوی دو طرف شنیده می‌شود. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، روز جمعه گذشته در کاخ سفید به خبرنگاران گفت: «ایران پرسیده که آیا می‌توان تحریم‌ها را لغو کرد. ایران تحت تحریم‌های بسیار سخت آمریکا قرار دارد و این باعث می‌شود انجام دادن کارهایی که آنها مایلند قادر به انجامش باشند، بسیار دشوار شود. من برای شنیدن آن آماده‌ام و خواهیم دید که چه اتفاقی خواهد افتاد، اما برای آن آماده‌ام.»
در این رابطه بقایی روز دوشنبه در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرده که ایران درخواست رفع تحریم‌ها را دارد، با توجه به این سخنان، ایران چگونه این درخواست را به آمریکایی‌ها منتقل کرده است؟ گفت: «رفع تحریم‌ها یک مطالبه مشروع ملت ایران است، نه لطفی که آمریکا و دیگران بخواهند در مورد ایران اعمال کنند. تضییع حقی صورت گرفته و در این چند دهه به‌ناحق مردم ایران و در واقع تک‌تک ایرانیان، مورد تحریم قرار گرفته‌اند. این تحریم‌ها جنایت علیه بشریت است، به دلیل تبعات و آثاری که بر شهروندان ایرانی و بهره‌مندی آنان از حقوق بنیادین بشر ایجاد کرده است.»
پافشاری ایران بر حق مسلم
طبق گزارش رویترز، معاون وزیر خارجه ایران همچنین تاکید کرد که جمهوری اسلامی ایران بر سر مسائل امنیت ملی مصالحه نخواهد کرد. او بر موضع تهران مبنی بر اینکه ایران به دنبال تسلیحات اتمی نیست، تاکید کرد و گفت که ایران به برنامه هسته‌ای مبتنی بر توان داخلی خود افتخار می‌کند.
آمریکا برعکس عمل می‌کند
همچنین در روزهای اخیر رئیس‌جمهور آمریکا بعد از اینکه به فرماندهی خود در حمله به ایران اذعان کرد، در ادامه گفته است که ایران می‌خواهد توافق کند و اینها معامله‌گران خوبی هستند که بیان نمی‌کنند می‌خواهند توافق کنند، ولی واقعا به دنبال توافق هستند. سخنگوی دستگاه دیپلماسی در نشست خبری روز دوشنبه در این خصوص گفت: «نظر من در این زمینه این است که آنها برعکس هستند، آمریکایی‌ها بیان می‌کنند که می‌خواهند توافق کنند، ولی در واقع نمی‌خواهند و هیچ اقدامی عملی برای توافق انجام نمی‌دهند و برعکس عمل می‌کنند». او تاکید کرد: «آنها در عمل نشان دادند که هیچ حسن‌نیت و جدیتی در این زمینه ندارند.»
ایران به‌رغم مشارکت فعالانه در روند دیپلماتیک غیرمستقیم با دولت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، برای دست یافتن به راهکاری مذاکره‌شده به منظور محدودسازی برنامه هسته‌ای ایران در ازای لغو تحریم‌های آن با خیانت آمریکا به دیپلماسی مواجه شد. رئیس‌جمهور آمریکا که با مشارکت مستقیم در تجاوزگری رژیم صهیونیستی علیه ایران در اول تیرماه تاسیسات اتمی ایران در اصفهان، نطنز و فردو را بمباران کرد، مدعی از بین رفتن برنامه هسته‌ای ایران در این حملات است و با گزافه‌گویی خواستار غنی‌سازی صفر در ایران شده است.
سیگنال مثبت به همسایگان
خطیب‌زاده همچنین در نشست راهبردی ابوظبی گفت که تهران می‌خواهد به سمت بهبود روابط با کشورهای همسایه در منطقه پیش برود. این گفته خطیب‌زاده در شرایطی بیان شد که ایران و کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس روابط رو به رشدی را پیگیری می‌کنند. ایران و عربستان بعد از آشتی دیپلماتیک با واسطه‌گری چین، تقریبا روزهای بدون تنشی را پشت سر می‌گذرانند و کشورهای دیگر همچون بحرین، عمان و قطر نیز اخیرا خواستار آن شده‌اند که گفت‌وگوها بین ایران و آمریکا از سر گرفته شود.
سناریوها
در چنین وضعیتی از خطوط قرمز و سیگنال‌ها و پیام‌های متناقض می‌توان سه سناریو با توجه به فضای موجود به دست داد، اگر این سیگنال‌ها منجر به بازگشت به میز مذاکره شود
سناریوی اول: بازگشت کنترل‌شده به میز مذاکره: در این حالت، تماس‌های باواسطه محتملا با میانجی‌گری عمان، قطر یا امارات به مذاکرات غیرمستقیم رسمی منجر می‌شود. در این چارچوب تهران حاضر می‌شود درباره چارچوب محدود رفع بخشی از تحریم‌ها در ازای محدودسازی سطح غنی‌سازی و ازسرگیری بازرسی‌های آژانس وارد گفت‌وگو شود. نشانه‌های این سناریو را می‌توان در اظهارات اخیر خطیب‌زاده و عراقچی مبنی بر «امکان توافق عادلانه» دنبال کرد. همچنین تحلیلگران تمایل واشنگتن برای کاهش فشار نفتی در بازار جهانی را یکی دیگر از نشانه‌های این سناریو می‌دانند. پیامد این سناریو، احیای تدریجی اعتماد و شکل‌گیری یک توافق موقت یا تفاهم اجرایی خواهد بود.
سناریوی دوم: سیگنال‌دهی مذاکراتی با تداوم وضع موجود: در سناریوی دوم، دو طرف در مسیر سیگنال‌دهی سیاسی باقی می‌مانند، اما هیچ گفت‌وگوی واقعی شکل نمی‌گیرد. تهران همچنان از تماس‌های غیرمستقیم استفاده می‌کند و واشنگتن از ابزار تحریم برای فشار بهره می‌برد. نشانه‌های این سناریو را می‌توان اظهارات متناقض مقامات آمریکایی درباره نیت ایران و تاکید تهران بر خطوط قرمز و رد پیش‌شرط‌ها ارزیابی کرد. پیامد این سناریو، تداوم فضای بی‌اعتمادی، فرسایش دیپلماسی و در نتیجه، افزایش نقش بازیگران ثالث (عربستان، روسیه و چین) در مدیریت بحران است.
سناریوی سوم: تشدید تقابل و عقب‌نشینی از مسیر دیپلماسی: در سناریوی سوم هم که در پی ناکامی تماس‌ها و فشار بیشتر واشنگتن یا اقدامات تحریک‌آمیز اسرائیل صورت می‌گیرد، ایران تصمیم می‌گیرد از روند گفت‌وگو فاصله بگیرد و فعالیت‌های هسته‌ای خود را با سرعت بیشتری پیش ببرد. نشانه‌های این سناریو را می‌توان حملات دوباره به تاسیسات هسته‌ای به بهانه بازگشت تهران به غنی‌سازی و بیانیه‌های تند درباره عدم مصالحه ارزیابی کرد. پیامد این سناریو افزایش تنش نظامی در خلیج فارس و احتمال ارجاع دوباره پرونده ایران به شورای امنیت، کاهش همکاری با آژانس و تقویت همگرایی با شرق (چین و روسیه) خواهد بود./دنیای اقتصاد