رمزگشایی از پروژه امارات برای تجزیه یمن

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ رویدادهای اخیر استان‌های حضرموت و المهره در یمن دیگر اختلاف محلی به نظر نمی‌آید. بلکه نشان‌دهنده فصل جدیدی در جنگ قدرت بلندمدت بین ریاض و ابوظبی است که خطوط گسل آن از سودان تا یمن امتداد دارد و این تحولات شکاف بین این دو متحد را به تصویر می‌کشد. 

حضرموت بزرگترین استان یمن است که تقریباً ۳۶ درصد از خاک این کشور را تشکیل می‌دهد

طبق اطلاعات منتشرشده، امارات درپی ایجاد نیرویی موازی خارج از ساختارهای رسمی یمن مشابه مدل شبه‌نظامیان نیروهای پشتیبانی سریع سودان (RSF) است. تقویت نیروهای ویژه حضرمی به رهبری «ابوعلی الحضرمی» نیز در این راستاست که احتمالاً مسیر جدایی جنوب یمن را مانند دارفور سودان هموار کند. 

در مقابل، عربستان از ائتلاف قبیله‌ای حضرموت به رهبری «شیخ عمرو بن حبریش» برای حفظ امنیت فلات نفت‌خیز و مسیرهای حیاتی آن حمایت می‌کند. اما عقب‌نشینی و خروج این نیروها از مواضع کلیدی جنوب، وضعیت را در معرض سناریوهای متعددی قرار داده است. 

به باور کارشناسان جاه‌طلبی‌های امارات فراتر از کنترل ثروت نفتی و بنادر راهبردی جنوب یمن، یعنی سناریوی که در سودان و لیبی نیز آن را دنبال کرده، و طبق اظهارات چهره‌های سیاسی یمن، نگران‌کننده‌ترین پروژه جدایی جنوب است. 

حضرموت بزرگترین استان یمن است که تقریباً ۳۶ درصد از خاک این کشور را تشکیل می‌دهد. این استان شامل مهم‌ترین ذخایر نفتی و همچنین بنادر کلیدی مانند مکلا و شحر و پایانه صادراتی الضبه است. 

به دلیل اینکه حدود ۸۰ درصد تولید نفت یمن از این مناطق انجام می شود، کنترل حضرموت اهرم اقتصادی تعیین‌کننده و توانایی نفوذ بر مسیرهای دریایی منتهی به دریای عرب می‌دهد. 

 جنوب جدا می‌شود؟ 

پس از درگیری‌های مسلحانه پراکنده، شورای انتقالی جنوب با حمایت سیاسی و نظامی امارات، کنترل خود را بر استان‌های حضرموت و المهره اعمال کرد. همچنین در اقدامی غیرمنتظره، نیروهای متحد عربستان هشتم دسامبر ۲۰۲۵ بدون مقاومت از حضرموت عقب‌نشینی کردند که این موضوع پرسش‌های بسیاری در مورد آینده جنوب یمن ایجاد کرد. 

شورای انتقالی جنوب در ابتدا جزو ائتلاف به سرکردگی عربستان برای مقابله با حوثی‌ها بود که بعداً علیه دولت یمن موضع گرفت و به دنبال تحمیل خودمختاری در جنوب از جمله عدن شد. همزمان با افزایش اظهارات جدایی‌طلبانه در درون شورا و طرح «دولت عربستان جنوبی» پس از تصرف حضرموت و المهره، ریاض از تفاهم‌نامه‌های کاهش تنش عقب‌نشینی و نیروهای خود را در مناطق در کنترل دولت در عدن مستقر کرد. 

وضعیت جنوب اکنون در انتظار اقدام بعدی عربستان است. شورای انتقالی جنوب هیچ تمایلی به از دست دادن دستاوردهای اخیر خود ندارد. طبق گزارش روزنامه گاردین هشتم دسامبر ۲۰۲۵، نیروهای مورد حمایت امارات احتمالاً پس از کنترل حضرموت و شبوه، به سمت درخواست استقلال جنوب حرکت کنند. 

در این گزارش آمده است، شورای انتقالی جنوب اکنون بر هر هشت استان جنوبی تسلط دارد که به عنوان شکست بزرگ برای عربستان به شمار می رود. این روزنامه افزود، تسلط نظامی امارات بر کل جنوب، در را برای اعلام احتمالی کشور مستقل جنوبی می‌گشاید و یمن را به قبل از اتحاد سال ۱۹۹۰ بازمی‌گرداند. 

گاردین نوشت، پس از خشم ابوظبی از درخواست ریاض از دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا برای مداخله در جنگ سودان که امارات متهم به حمایت از شبه‌نظامیان نیروهای پشتیبانی سریع است، احتمالاً چراغ سبز خود را برای پیشبرد تجزیه یمن نشان داده باشد. 

وضعیت جنوب اکنون در انتظار اقدام بعدی عربستان است. شورای انتقالی جنوب هیچ تمایلی به از دست دادن دستاوردهای اخیر خود ندارد

به باور کارشناسان، افزایش تنش‌ها به وسیله شورای انتقالی جنوب پیامدهای منطقه‌ای مستقیمی برای عربستان خواهد داشت. تغییر موازنه قدرت داخلی یمن، ریاض را در برابر پرسش اساسی در مورد نوع واکنش آن قرار می‌دهد. تاکنون، عربستان خود را به اقدامات تحریمی محدود کرده که مهمترین شان تعلیق صدور مجوز پرواز به/از فرودگاه عدن، به ویژه برای هواپیماهای اماراتی است. یک مقام دولتی یمن این اقدام را «پیام سیاسی روشنی» خطاب به جدایی‌طلبان مورد حمایت ابوظبی توصیف کرد. 

امارات چه می‌خواهد؟ 

تنش‌ها در جنوب یمن پس از آن افزایش یافت که امارات نیروهای نظامی بسیاری را از عدن و شبوه به این کشور اعزام و سپس نیروهای خود را برای تصرف حضرموت و شبوه مستقر کرد. این پیشروی باعث شد قبایل محلی بسیج عمومی اعلام و هرگونه حضور غیریمنی را در این استان «اشغال مستقیم» تلقی کنند. 

به گفته منابع نزدیک به ائتلاف قبایل، ابوظبی به دنبال کنترل فلات نفت‌خیز و قطع مسیرهای بیابانی منتهی به مرز عربستان است. این اقدام عملاً نفوذ ریاض را قطع و کنترل امارات را بر شرق یمن تثبیت می‌کند. 

سکوی «دارک باکس» که در افشای راهبردهای امارات تخصص دارد، نبرد حضرموت را عامل گسترش شکاف بین ریاض و ابوظبی توصیف و تأکید کرد، یمن به عرصه رویارویی مستقیم دو کشور تبدیل شده است. 

این سکو در گزارش تحقیقی اعلام کرد، اطلاعات فاش شده نشان می‌دهد جاه‌طلبی‌های اماراتی فراتر از حفظ منابع نفتی است و به ایجاد نیروی نظامی موازی خارج از نهادهای دولتی با الگوبرداری از شبه‌نظامیان نیروهای پشتیبانی سریع سودان گسترش یافته است. 

این گزارش می‌افزاید، نبرد حضرموت فروپاشی تفاهمات سعودی-اماراتی را آشکار کرد و اختلافاتی که ابتدا در سودان پدیدار شد، اکنون به یمن سرایت و راه را برای تغییر شکل موازنه قدرت منطقه‌ای هموار کرده است. 

با وجود تلاش‌های دولت یمن برای مهار بحران به وسیله برکناری فرماندار همسو با امارات، به نظر می‌آید این تصمیم با توجه به حضور قوی امنیتی و نظامی ابوظبی در داخل این استان، تأثیر عملی چندانی نداشته است. 

در مقابل، کمیته‌های همسو با عربستان در المهره هشدار دادند، امارات در حال حرکت به سمت ایجاد «نیروی اقتصادی و نظامی مستقل» در شرق یمن است که سناریویی به سبک دارفور را بازتولید می‌کند و منطقه را به سمت درگیری طولانی مدت سوق می‌دهد. 

منابع یمنی می‌گویند، امارات متحده عربی عملاً به دنبال تکرار مدل شبه‌نظامیان RSF در حضرموت است و در این راستا نیروی موازی ایجاد که فراتر از اختیارات دولت عمل می‌کند. 

رقابت عربستان و امارات در یمن موضوع جدیدی نیست. با وجود این، اقدامات اخیر نیروهای نخبه حضرمی مورد حمایت امارات، به ریاست ابوعلی الحضرمی، علیه ائتلاف قبیله‌ای حضرموت مورد حمایت عربستان، این دیدگاه را تقویت می‌کند که ابوظبی در تلاش است تا نیرویی جداگانه خارج از نهادهای دولتی یمن ایجاد کند و به آن امکان دهد کنترل نظامی، سیاسی و اقتصادی بر منطقه اعمال کند. 

پروژه ابوظبی 

پرسش‌ها در مورد طرح امارات با نام «یال شیر» رو به افزایش است. این طرح گسترده عمیق‌ترین و پنهانی‌ترین مرحله نفوذ امارات در جنوب و شرق یمن را نشان می‌دهد. هرچند هنوز اظهارنظر رسمی در مورد این طرح نشده است، اما رسانه‌های محلی و خارجی و گزارش‌های اطلاعاتی بخش‌هایی از این طرح را فاش کرده‌اند که عمدتاً دور از دید عموم در حال اجراست. 

این نام از فیلم مهیج با خشونت بالا و خطوط داستانی پیچیده گرفته است که تحلیلگران آن را استعاره‌ای عمدی از ماهیت پروژه اماراتی در یمن می‌دانند، یعنی عملی کشنده در ظاهری آرام. 

طبق گزارش تحلیلی سکوی «دارک باکس»، امارات در تلاش است تا نیروهای محلی حضرموت، به ویژه نیروهای ویژه حضرمی را به تشکیلات متحد تبدیل کند که در فرماندهی مستقیم افسران اماراتی فعالیت کنند و نهادهای دولتی یمن را دور می‌زنند. این نیرو وظیفه کنترل کریدورهای نفتی و مسیرهای ترانزیتی دارد تا بر دارایی‌های کلیدی مانند خطوط لوله نفت، گذرگاه‌های صحرایی و کریدور زمینی تسلط یابد. طبق برخی داده‌ها، فرماندهی میدانی این نیرو بر عهده ابوعلی الحضرمی، فرمانده نظامی، است که ارتباط مستقیمی با افسر اماراتی به نام طارق المزروعی دارد. 

گزارش‌ها حاکی از آن است که او در چارچوب برنامه پنهانی امارات در یمن فعالیت می‌کند که هدف آن ایجاد نفوذ راهبردی بلندمدت است. 

طبق گزارش تحلیلی سکوی «دارک باکس»، امارات در تلاش است تا نیروهای محلی حضرموت، به ویژه نیروهای ویژه حضرمی را به تشکیلات متحد تبدیل کند

در اصل، طرح «یال شیر» به دنبال تثبیت جایگاه امارات در جنوب و شرق یمن با ایجاد نیرویی موازی ارتش این کشور است که واقعیت جدیدی را در صحنه میدانی تحمیل می‌کند. این موضوع به ابوظبی اجازه می‌دهد تا بر منابع و مکان های حساس کنترل داشته باشد. البته این پروژه محدود به حضرموت نیست و طبق گزارش آسوشیتدپرس، تا پایگاه‌های هوایی و باندهای فرودگاه در جزایر راهبردی یمن گسترش می‌یابد.  همچنین حضور امارات در دریای سرخ و تنگه باب المندب را به عنوان یکی از حیاتی‌ترین کریدورهای دریایی جهان افزایش می‌دهد.

هرچند امارات تاکنون اظهار نظر رسمی در تأیید یا رد طرح نداشته است، اما تحولات میدانی نشان دهنده اهداف راهبردی با تأکید بر چند عنصر مهم است:

نخست، کنترل بر انرژی و کریدورهای حیاتی: حضرموت نفت‌خیزترین استان یمن است و تسلط بر مسیرهای صادراتی و دروازه‌های بیابانی، اهرم اقتصادی راهبردی و مهمی به امارات متحده عربی می‌دهد. 

دوم، گسترش کنترل دریایی: مناطق ساحلی و جزایر یمن، دسترسی امارات را در سراسر دریای سرخ و خلیج عدن فرآهم می‌کند که برای تجارت جهانی و زنجیره‌های تأمین مهم هستند. 

سوم، دور زدن دولت یمن و فروپاشی نهادهای دولتی: تغییر شکل نیروهای محلی به تشکیلاتی با بودجه و حمایت خارجی، نفوذ امارات را تقویت کرده و وابستگی به دولت را کاهش داده است. 

چهارم، حفظ نفوذ در توافق آینده: کنترل قلمرو و منابع به معنای نفوذ تعیین‌کننده بر مذاکرات آینده یمن بر سر وضعیت جنوب، ساختار حکومت یا مدیریت خط ساحلی است. 

گزارش‌های محلی یمن هشدار می‌دهند پیامدهای این طرح می‌تواند شدید باشد، کشور را دچار تفرقه و رقابت بر سر نفوذ را شعله‌ور کند که به درگیری‌های داخلی منجر می‌شود. این گزارش‌ها استدلال می‌کنند جدی‌ترین پیامد، تضعیف دولت و تقویت غیرمستقیم کنترل حوثی‌ها در شمال است، زیرا ائتلاف به جنگ داخلی بین ریاض و ابوظبی مشغول خواهد شد. 

مناقشه عربستان و امارات

رقابت بین ریاض و ابوظبی در حضرموت، استانی با اهمیت راهبردی و سرشار از نفت و منابع طبیعی، کاملاً مشهود است. این رقابت به وسیله دو نیروی محلی، اتحاد قبیله‌ای حضرموت نزدیک به عربستان و شورای انتقالی جنوب با حمایت امارات تجسم می‌یابد. هر دو کشور به دنبال تثبیت نفوذ خود در منطقه به وسیله نیابتی‌های محلی هستند. 

با وجود این، درگیری‌های اخیر بین دو نیرو، عمق تنش دو کشور حوزه خلیج فارس را آشکار کرده و به عرصه عمومی کشانده است. طبق گزارش نیویورک تایمز، این درگیری‌ها نشان‌دهنده‌ شکاف رو به گسترش است. 

هرچند دو کشور زمانی ائتلاف نظامی مشترکی را علیه حوثی‌ها رهبری می‌کردند، اما سال‌های اخیر، سیاست‌های خارجی آن‌ها از هم فاصله گرفته است و از بازیگران رقیب در یمن و سودان حمایت می‌کنند. به گزارش فایننشال تایمز، هدایت گروه‌های جنوبی به وسیله امارات «بخشی از جنگ سرد بین عربستان و امارات» است.