پشت پرده رفت و آمدهای مشکوک شیوخ خلیج فارس در شمال سوریه چیست؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ رفتار شناسی آمریکا و سایر بازیگران منطقه‌ای در قبال تحولات شمال سوریه نشان دهنده تغییر‌های متعدد طرح و برنامه آمریکا، برای این منطقه راهبردی است. گرچه اعلام دونالد ترامپ مبنی بر عقب نشینی نیرو‌های این کشور با استقبال ترکیه و موضع هشدار آمیز و مبهم کشور‌هایی نظیر ایران و روسیه همراه بود و در عین حال کرد‌های سوریه موضع منفی در قبال این اقدامات اتخاذ کردند، اما هنوز یک ماه از طرح ادعای ترامپ نگذشته بود که تحولات اخیر در منطقه نشان داد که اصلاحیه‌هایی بر راهبرد آمریکایی‌ها در خروج نیرو‌های این کشور از سوریه وارد شده است.

یکی از بند‌های اصلاحات جدید این بود که مقامات آمریکایی اعلام کردند که نیرو‌های خود را از مثلث مرزی التنف خارج نخواهند کرد.

از سوی دیگر ترکیه که بعد از اعلام طرح ترامپ مبنی بر خروج نیروهایش از شمال سوریه، خود را تنها پیشتاز روند مبارزه با دشمنان سنتی خود یعنی کرد‌ها معرفی می‌کرد، طی هفته اخیر موضع‌گیری‌های مبهمی را در خصوص آمریکا اتخاذ کرده و این کشور را به کارشکنی در پیشبرد برنامه‌های مشترک در سوریه متهم کرده است.

مقامات آمریکایی نیز با نادیده گرفتن مواضع سابق رئیس‌جمهور و برخی مقامات امنیتی ارشد خود، قید و بند‌هایی را در مورد خروج نیرو‌های آمریکا از سوریه مطرح کرده و اعلام کرده اند که اجازه کشتار کرد‌ها توسط دولت ترکیه را نمی‌دهند. جان بولتون، مشاور ارشد ترامپ در امور امنیت ملی آمریکا در سفر خود به سرزمین‌های اشغالی در حالی که مشخص بود تحت فشار لابی‌های اسرائیلی قرار دارد، با مشروط کردن وعده ترامپ مبنی بر خروج از سوریه اعلام کرد که پیش شرط خروج آمریکا از سوریه حفظ جان نیرو‌های کرد متحد آمریکا و شکست کامل داعش است. این در حالی است که ترامپ پیشتر مدعی شده بود داعش را در سوریه شکست داده است.

این هشدار ناخشنودی شدید مقامات ارشد ترکیه را به همراه داشت و در این راستا رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، از دیدار با بولتون خودداری کرد. در واقع اردوغان با این اقدام می‌خواست نارضایتی خود را از موضع جانبدارانه واشنگتن از کرد‌ها نشان داد. وی با شرایط مطرح شده از سوی بولتون در باره خروج نیرو‌های آمریکایی از سوریه از جمله تعرض نکردن به کرد‌ها مخالفت و خاطرنشان کرد که بولتون اشتباه بزرگی را مرتکب شده است.

ترامپ روز ۲۴ دی (۱۴ ژانویه) در پیامی توئیتری با اشاره به تهدید آنکارا مبنی بر حمله به گروه‌های کرد در شمال سوریه اظهار داشت که ترکیه نباید به کرد‌ها حمله کند. رئیس جمهوری آمریکا تهدید کرد در صورتی که ترکیه به گروه‌های کرد در سوریه حمله کند، واشنگتن اقتصاد ترکیه را نابود می‌کند.

به این ترتیب مشاهده می‌شود که با وجود خرسندی اولیه ترکیه از طرح آمریکا برای عقب نشینی از سوریه، اصلاحات آمریکایی‌ها بر این طرح بحران تازه‌ای را در روابط آنکارا واشنگتن ایجاد کرده است.

در واقع، ترک‌ها با یک ابهام استراتژیک در تعامل با خروج آمریکا از سوریه روبه‌رو شده‌اند و به این درک رسیده‌اند که اعلام خروج آمریکا از سوریه صرفاً یک بازی سیاسی جدید است که خطوط قرمز امنیتی ترکیه در مناطق تحت کنترل شبه‌نظامیان در شمال سوریه را هر چه بیشتر تهدید خواهد کرد، چرا که آن‌ها می‌دانند در صورت خروج احتمالی آمریکا، هرگز نمی‌توانند خلأ قدرت به وجود آمده در این منطقه را پر کنند.

سوالی که در اینجا مطرح است، اینکه چه تغییراتی در راهبرد آمریکا ایجاد شده که باعث تغییر مواضع بازیگران منطقه‌ای شده است؟ و اساساً گزینه مورد نظر آمریکا برای پر کردن خلأ ناشی از خروج نیرو‌های خود از شمال سوریه چیست؟

همانطور که پیش‌بینی می‌شد که آمریکا در خروج نیرو‌های خود از شمال سوریه - ولو به صورت نسبی و نه کامل- جدی است، اما اهداف و برنامه‌هایی برای این منطقه و همچنین ادامه موجودیت خود در منطقه غرب آسیا دارد.

آمریکایی‌ها علاوه بر اینکه تلاش دارند موجودیت خود را در برخی مناطق راهبردی سوریه از جمله التنف حفظ کنند، اصرار دارند که برای جبران موجودیت پر هزینه نیرو‌های خود در سایر مناطق، یک پایگاه منطقه‌ای در عراق ایجاد کنند.

این پایگاه از این نظر برای واشنگتن اهمیت دارد که علاوه بر قطع احتمالی خطوط زمینی محور مقاومت در مجاورت مرز‌های ایران قرار داد و تلاش‌های واشنگتن برای ایجاد ناامنی در مرز‌های غربی ایران نیز با جدیت بیشتری در این پروژه دنبال می‌شود.

راهبرد آمریکا در شمال سوریه این است که ضمن خروج نیرو‌های خود، روندی را دنبال کند که طی ماه‌های اخیر آن را بار‌ها آزموده است. این کشور تلاش دارد نیرو‌های مشترک عربی را که با دلار‌های نفتی کشور‌های حاشیه خلیج فارس تامین مالی می‌شوند، در جنگ‌های نیابتی جانشین خود کند.

واشنگتن به این ترتیب از یک طرف می‌خواهد ترکیه را تحت فشار قرار دهد و از طرف دیگر با وعده حمایت متحدان خود از نیرو‌های کرد، برگه برنده آن‌ها را در دست خود نگه دارد.

به همین علت در حال حاضر سیگنال‌هایی از منطقه مخابره می‌شود مبنی بر اینکه تعدادی از مقامات امنیتی کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس سفر‌هایی به منطقه عین العرب انجام داده و مذاکراتی را با کرد‌های سوریه انجام داده اند. این مذاکرات علاوه بر طرح مشوق‌های مالی شامل بازسازی مناطق کردنشین در سوریه و حمایت‌های سیاسی از اقلیم کردستان سوریه، متضمن برخی ابعاد نظامی در حمایت از کرد‌ها در برابر هجمه احتمالی ترکیه نیز هست.

به این ترتیب به نظر می‌رسد عربستان که در پرونده ترور جمال خاشقچی روزنامه نگار منتقد سعودی در کنسولگری استانبول در ترکیه زخم عمیقی از رجب طیب اردوغان رئیس جمهور این کشور خورد، تلاش دارد به این ترتیب انتقام خود را از آنکارا بگیرد.

ریاض انگیزه قوی از ورود در این پرونده دارد. این اقدام علاوه بر اینکه می‌تواند انتقامی سریع از ترکیه در موضوع خاشقجی باشد، در مسیر رقابت‌های سنتی آنکارا و ریاض جهت بر عهده گرفتن رهبری کشور‌های اسلامی اهل تسنن نیز موازنه‌ها را به نفع عربستان جابه‌جا می‌کند. علاوه بر اینکه سعودی‌ها با در اختیار گرفتن پرونده کرد‌ها در سوریه می‌خواهند خود را از شکست در عرصه امنیتی حمایت از تروریسم در سوریه فراری بدهند و به نوعی خروجی آبرومندانه از باتلاق سوریه برای خود دست و پا کنند. این اقدام همچنین می‌تواند به روند تجزیه سوریه کمک شایانی کند.

خبرگزاری اسپوتنیک ماه گذشته از حضور هیئت نظامی عربستان در شهر منبج و عین العرب و بخش‌های دیگری از شمال سوریه که تحت سلطه نیرو‌های کرد قرار دارد، خبر داده بود.

گرچه سفارت عربستان در ترکیه گزارش‌ها مبتنی بر وجود نیرو‌های اماراتی و سعودی در شمال شرق سوریه را تکذیب کرد، اما خبرگزاری کردی باسنیوز که مقر آن در اربیل قرار دارد، نیز وجود نیرو‌های عربی مربوط به کشور‌های حاشیه خلیج فارس را در روند درگیری‌های کرد‌های سوریه تایید کرد.

انتشار این اخبار در آن زمان اینگونه نشان می‌داد که نیرو‌های مذکور تنها در آموزش نیرو‌های مرزبانی کرد در شرق رود فرات نقش دارند و به دنبال حمایت‌های لجستیک از این نیرو‌ها هستند. اما با اعلام دونالد ترامپ مبنی بر عقب‌نشینی از شمال شرق سوریه مشخص شد که این کشور‌ها احتمالاً برای پر کردن خلاء ناشی از وجود نیرو‌های آمریکایی در این مناطق برنامه‌ریزی می‌کنند.

یحیی سلیمان کارشناس نظامی و استراتژیک در گفتگو با خبرگزاری اسپوتنیک اعلام کرد که آمریکا با فریبکاری به دنبال طولانی‌تر کردن موجودیت غیرمستقیم خود در سوریه است و در این زمینه بهانه‌های واهی می‌تراشد. این در حالی است که پروژه واشنگتن در سوریه با شکست مواجه شده، اما آن‌ها تا لحظه پایان می‌خواهند به کار خود ادامه دهند. البته موضوع کشاندن کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس و رژیم صهیونیستی نیز با شکست مواجه شده است.

البته عربستان و امارات شرایط مناسبی در عرصه تحولات امنیتی و نظامی منطقه ندارند. گرچه این کشور‌ها انگیزه کافی برای ورود به عرصه امنیتی و نظامی شمال شرق سوریه دارند، اما به نظر نمی‌رسد که موقعیت آن‌ها برای این ریسک بزرگ مناسب باشد، لذا در صورت درست بودن این اخبار و اطلاعات، تصمیم آن‌ها عاقلانه به نظر نمی‌رسد. نیرو‌های نظامی ابوظبی و ریاض در حال حاضر درگیر باتلاق یمن هستند و عقل سلیم حکم می‌کند که در ابتدا راه خروجی از این بحران تعریف کنند تا در ادامه به دنبال نقشه‌های جدید باشند.

البته احتمالاً توقف تحرکات آمریکایی‌ها برای مقابله با ادامه جنگ نظامی و جنایات سعودی‌ها در یمن نیز مرتبط با پذیرش نقش جدید عربستان و امارات در شمال شرق سوریه باشد. فارغ از اینکه به نظر می‌رسد سعودی‌ها و اماراتی‌ها با تحریک آمریکا از چاله رسوایی بین‌المللی در یمن در آمده و در چاه سوریه سقوط کرده‌اند.

منبع: باشگاه خبرنگاران