قطع رابطه با کانادا با هدف نمایش اقتدار بن سلمان
فارغ از تحلیل های موجود پیرامون چرایی قطع روابط دیپلماتیک و تجاری میان اوتاوا و ریاض، بسیاری، علت اصلی پشت پرده این ماجرا را، انگیزه های شخصی ولیعهد سعودی می دانند.
به گزارش راهبرد معاصر؛ روابط عربستان و کانادا در سه هفته اخیر متشنج شده است. در پی درخواست دولت کانادا برای "آزادی فوری" فعالان مدنی بازداشت‌شده در عربستان، ریاض سفیر خود را در روز 15 مرداد از اتاوا فراخواند و به سفیر کانادا نیز ۲۴ ساعت فرصت داد خاک عربستان را ترک کند. در خبری که خبرگزاری رسمی عربستان آن را منتشر کرده، از سفیر کانادا در ریاض به عنوان "عنصر نامطلوب" یاد شده است. عربستان همچنین اعلام کرده کلیه تبادلات مالی و تجاری خود با کانادا را نیز متوقف می‌کند. این در حالی است که این کشور هم‌اکنون یکی از بزرگترین بازارهای صادراتی کانادا در جهان به شمار می‌رود. وزارت خارجه عربستان در بیانیه‌ای ضمن محکوم کردن مداخله کانادا در امور داخلی خود اعلام کرده ریاض این حق را برای خود محفوظ می‌داند که اقدامات تلافی‌جویانه بیشتری را در این خصوص انجام دهد. در این بیانیه همچنین آمده است: «هرگونه اقدام مداخله‌جویانه دیگر از جانب اتاوا این اجازه را به عربستان می‌دهد که در امور داخلی کانادا مداخله کند.» اما دلیل اصلی این تنش چه بوده و چرا محمد بن سلمان به دلیل یک انتقاد ساده موضعی افراطی اتخاذ کرده است؟
دلایل تنش در روابط عربستان و کانادا
سیاست تهاجمی بن سلمان
واقعیت این است که اقدام بن سلمان در مورد کانادا جزیی از سیاست های تهاجمی ولیعهد عربستان را تشکیل می دهد. نگاهی به سه سال حضور بن سلمان در سیاست خارجی به خوبی تهاجمی بودن آن را اثبات می کند. مرگ ملک عبدالله و به قدرت رسیدن ملک سلمان موجب برخی تغییرات در سیاست خارجی عربستان شده است؛ تغییراتی که حاکی از درک متفاوت این دو پادشاه و مجریان سیاست خارجی آن ها از تهدیدات و فرصت های عربستان و ارزیابی خاص هر کدام در مورد جهت گیری های سیاست خارجی این کشور است. موضوعی که از آن به عنوان عبور سیاست خارجی عربستان از محافظه کاری نسبی به سیاست تهاجمی تعبیر می شود. در واقع تغییر پادشاه عربستان باعث تغییراتی گسترده در ترکیب نخبگان سیاسی حاکم شد و نگرش هایی متفاوت را در عرصه سیاست خارجی حاکم ساخت. در حالی که نخبگان سیاسی و تصمیم گیرندگان سیاست خارجی در دوره عبدالله عمدتا ازنسل دوم فرزندان عبدالعزیز بودند که احتیاط، محافظه کاری وشکیبایی را در سیاست خارجی مهم می دانستند، نسل جدید نخبگان سیاسی عربستان عمدتا از نسل سوم بوده و به در پیش گرفتن سیاست های تهاجمی اعتقاد دارند. در واقع نخبگان جدید سعودی بر این باورند که رویکردهای گذشته در شرایط جدید قادر به تامین منافع و امنیت آل سعود نیست و این کشور چاره ای جز در پیش گرفتن رویکردهای جدید تهاجمی و معطوف به بکارگیری تمامی عناصر قدرت در سطح منطقه ندارد. بن سلمان ولیعهد سعودی با اتخاذ سیاست تهاجمی سیاست خارجی عربستان را دچار تغییراتی اساسی کرده است.
- حمله به یمن در سال 2015: محمد بن سلمان در سال 2015 وارد کارزار قدرت در عربستان شد. حضور در لایه های بالای قدرت باعث شد تا دیدگاه های وی نیز بر سیاست خارجی عربستان حاکم شود. از این رو وی در یکی از نخستین اقداماتش از فروردین 94 حمله به یمن را آغاز کرد که تاکنون این نبرد ادامه دارد. نبردی که بنا به گفته واشنگتن پست بیش از 50 هزار کشته برجای گذاشته است.
- فراخواندن سفیر عربستان از سوئد: وزیر خارجه سوئد در سال 2015 در پی اعلام حکم شلاق «رائف بداوی» وبلاگ نویس منتقد دولت عربستان ضمن انتقاد از این اقدام آن را سرکوب آزادی بیان توصیف کرده بود. این مسئله باعث شد تا محمد بن سلمان سفیر عربستان را از سوئد فرا بخواند.
- محاصره قطر در سال 2017: عربستان به همراه سه کشور امارات، بحرین و مصر از خرداد ماه 96 روابط خود را با قطر قطع کرد. اخیرا پایگاه خبری اینترسپت فاش کرد، عربستان و امارات تابستان گذشته به دنبال حمله به قطر بودند. براساس اظهارات منابع مطلع، عربستان و امارات در حال آماده شدن برای انجام عملیات نظامی علیه قطر بودند. در این عملیات نیروهای زمینی سعودی با حمایت هوایی نیروهای امارات متحده به دنبال محاصره این کشور بودند. این طرح توسط سازمان اطلاعات قطر در اوایل تابستان ۲۰۱۷ افشا شد و چند ماه بعد نهادهای اطلاعاتی آمریکا و انگلیس آن را تایید کردند. قطر در آن زمان تیلرسون را از این تهاجم برنامه‌ریزی شده و احتمالی مطلع کرد و این دیپلمات آمریکایی به سرعت تماس تلفنی‌هایی با مقامات برای متوقف کردن آن داشت.
- احضار و بازداشت سعد الحریری در سال 2017: سعد حریری نخست وزیر لبنان آبان ماه 96 به صورت کاملا ناگهانی و از ریاض از سمت خود استعفا کرد. استعفای حریری دقیقا بلافاصله بعد از دو سفر متوالی وی به عربستان سعودی و دیدار با مسئولان این کشور اعلام شد. نشریه بریتانیایی ایندیپندنت با انتشار مقاله‌ای به قلم رابرت فیسک اعلام کرد که استعفای سعد حریری از نخست وزیری لبنان نه به میل خود بلکه با اجبار عربستان بود. در واقع محمد بن سلمان با حصر خانگی سعد الحریری زمینه را برای استعفای وی فراهم کرد که در نهایت با مداخله فرانسه این مسئله موفقیت آمیز نبود.
فرافکنی بن سلمان
اقدام بن سلمان در مورد کانادا ممکن است که بخشی از استراتژی وی برای مقابله با کشورهایی باشند که طرفدار تحقیق در مورد جنایت عربستان در یمن هستند؛ شامل حملات هوایی علیه شهروندان غیرنظامی.در واقع عربستان با استفاده از فشار بر کانادا به دنبال این است که دولت های غربی را از ادامه تحقیقات سازمان ملل در ماه آینده میلادی در مورد یمن باز دارد؛ تحقیقاتی که در مورد جنایت جنگی عربستان در یمن است. عربستان در چند ماه اخیر حجم حملات خود را به غیر نظامیان یمنی افزایش داده است. به عنوان مثال در حمله به اتوبوس حامل دانش آموزان در استان صعده 96 دانش آموز کشته یا زخمی شدند. علاوه بر این در حمله به آوارگان الحدیده 31 زن و کودک کشته شدند. این دو جنایت با واکنش قاطع نهادهای بین المللی مواجه شد و همین مسئله احتمال برخورد قاطع سازمان ملل با عربستان را بیشتر کرده به همین دلیل ریاض به دنبال فشار بر کشورهای مختلف در جهت ممانعت از این تحقیق و بررسی است.
نشان دادن اقتدار
بن سلمان پس از اصلاحات سال گذشته سعی دارد تا به همگان نشان دهد که بر همه امور داخلی و بین المللی مسلط است و این اقدام اخیر در این راستا قابل ارزیابی است. بنابراین محمد بن سلمان احتمالا از این طریق به دنبال نشان دادن اقتدارو قاطعیت خود و همچنین نشان دادن کنترل خود بر امور را دارد.
پیام به کشورهای غربی
احتمال دیگر این است که بن سلمان در واقع این اقدام را به عنوان پیامی به دیگر کشورهای غربی انجام داده است تا آن ها نیز در مورد حقوق بشر در عربستان انتقاد نکنند. در واقع این اقدام پیامی کمتر به کانادا و بیشتر به اروپایی ها است. ناظران می گویند اخراج سفیر کانادا توسط ریاض پیام قوی ای به دیگر دولت های غربی منتقد عربستان می فرستد. «بسمه مومنی» استاد دانشگاه «واترلو» در کانادا به خبرگزاری فرانسه گفت: «قطع رابطه با کانادا در مقایسه با دیگر کشورها کار آسان تری است. روابط تجاری دو کشور تا آن حد مستحکم نیست بنابراین احتمال دارد دولت ترودو با انتقاد متحدان تندروی عربستان هم مواجه شود. اما در این میان سرنوشت ده ها هزار دانشجوی سعودی در کانادا به خطر می افتد.»
شخصیت بیمارگونه بن سلمان
از سوی دیگر سلطان العبدلی، فعال سیاسی و حقوقی عربستانی، در پاسخ به این پرسش که آیا واکنش سعودی در حد رفتار کانادا در ارتباط با حقوق بشر در عربستان بود یا خیر گفت:« محمد بن سلمان شخصیت بی ثبات و دمدمی مزاج و تقریبا بیمارگونه‌ای دارد و این از پرونده‌های مختلف مانند یمن و لبنان مشخص می‌شود.» العبدلی با اشاره به بازداشت سعد الحریری نخست وزیر لبنان در سفر به ریاض گفت: «نخست وزیر یک کشوری بیاید به کشور تو و او را بازداشت کنی این نشان می‌دهد که او بیماری دارد. در قضیه یمن او تصمیم گرفت حمله کند و الان نمی‌داند از آن چگونه خارج شود.» وی افزود:« این بیمارگونگی به قضیه کانادا نیز سرایت کرده است. وزارت خارجه آمریکا سه ماه پیش گزارش ۵۰ صفحه‌ای صادر و رژیم سعودی را با شدت و حدّت تمام و شدیدتر از سخنان وزیر خارجه کانادا محکوم کرد اما بن سلمان به خاطر تمایل خود برای راضی کردن دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا- که با نخست وزیر کانادا مشکل دارد - واکنشی نشان نداد.» این فعال سیاسی در ادامه گفت:« ترامپ هر روز در توئیت هایش توهین می‌کند و دشنام می‌دهد، اما بن سلمان واکنشی نشان نمی‌دهد.»
تاثیر سیاست های تهاجمی بن سلمان بر سرمایه گذاری خارجی در عربستان
از سال ۲۰۱۵ و رسیدن سلمان بن عبدالعزیز به پادشاهی ، عربستان وارد تنش های گسترده ای با کشورهای مختلف شده است که یمن، قطر و کانادا نمونه هایی از این دست هستند. اکنون فعالان اقتصادی خارجی با شرایط متفاوتی از دوره ملک عبدالله مواجه شده‌اند و دیدگاه متفاوت تری به عربستان دارند. این تغییر نظر به دنبال سیاست‌های اخیر محمد بن سلمان شدیدتر نیز شده است. اقدامات تهاجمی بن سلمان باعث شده تا نگاه سرمایه گذاران خارجی نیز به این کشور تغییر کند. بررسی روند سرمایه گذاری خارجی در عربستان به خوبی این گزاره را تایید می کند، که اقدامات محمد بن سلمان نه تنها موجب جذب سرمایه گذاری های بیشتر در اقتصاد عربستان نشده؛ بلکه بخشی از سرمایه های قبلی نیز از اقتصاد عربستان خارج شده اند. نگاهی به وضعیت سرمایه‌گذاری خارجی در عربستان نشان می‌دهد که در زمان رهبری ملک سلمان و به عبارت دقیق‌تر محمد بن سلمان، حجم سرمایه‌گذاری خارجی در این کشور کاهش داشته است. در ژانویه سال 2015 میزان سرمایه گذاری خارجی در عربستان یک میلیارد و 853 میلیون دلار بوده و تا پایان سال 2015 به بیش از دو میلیارد دلار رسید، رقمی که در سال‌های بعد تکرار نشده است. در ژانویه سال 2016 میزان سرمایه گذاری خارجی در عربستان، یک میلیارد و 899 میلیون دلار، و در اواخر جولای 2016 این رقم به یک میلیارد و711 میلون دلار رسیده است. البته میزان سرمایه گذاری خارجی در عربستان در اوایل سال 2017 به رقم 2میلیارد و 7 میلون دلار رسیده اما اقدامات محمد بن سلمان در این سال باعث شده است تا این رقم روندی نزولی داشته باشد، به طوری که اواخر سال 2017 این رقم به یک میلیارد و 662 میلیون دلار رسیده است.
در این ارتباط اقدامات محمد بن سلمان در راستای سند چشم انداز 2030 را می توان مهمترین دلیل این مسئله دانست . بن سلمان در راستای برنامه مبارزه با فساد و ایجاد شفافیت در اقتصاد عربستان بسیاری از سرمایه‌دارهای اصلی عربستان را دستگیر کرد. ولید به طلال، متعب بن عبدالله و مقامات دیگر همگی از ارکان اصلی اقتصاد و سیاست عربستان هستند که جزو بازداشت‌شدگان بودند. در نهایت نیز این شاهزاده ها با پرداخت باج های سنگین آزاد شدند و دادستانی عربستان اعلام کردند که از این طریق 106 میلیارد دلار به حساب دولت سعودی واریز شده است. حتی رویترز اعلام کرد که ولید بن طلال دومین سهامدار توییتر با پرداخت 6 میلیارد دلار آزاد شده است. این مسئله باعث ایجاد ناامنی اقتصادی در عربستان شده است. سرمایه‌گذارهای خارجی تنها زمانی سرمایه خود را در خاورمیانه وارد خواهند کرد که از بازگشت سرمایه و سود خود مطمئن باشند اما در این شرایط اقدامات بن سلمان نشان دهنده ناامنی در اقتصاد عربستان است و همین مسئله می تواند مانع از هرگونه سرمایه گذاری در عربستان شود
.
گرگوری گاس، رئیس دپارتمان امور بین الملل دانشگاه ای اند ام تگزاس در این باره اعلام کرده، موج بازداشت‌ها به موضوع سرمایه‌گذاری در عربستان آسیب می زند. پیش از این نیز بسیاری از کارشناسان سعودی که معتقدند عرضه سهام آرامکو سرپوشی برای پرداخت‌های بزرگ به خانواده سلطنتی است تردید داشتند که پادشاه و ولیعهد این کشور بتوانند سرمایه گذاران بین المللی را برای خرید سهام این شرکت متقاعد کنند. اکنون با تصفیه سیاسی صورت گرفته، سرمایه گذاران احتیاط بیشتری نیز به خرج خواهند داد. تنش در روابط کانادا و عربستان نیز این ذهنیت و تصور در مورد عربستان را تشدید خواهد کرد که امنیت لازم برای سرمایه گذاری خارجی در عربستان وجود ندارد.
پایان سخن
حاکم شدن نگاه افراطی بن سلمان بر سیاست خارجی عربستان باعث شده است تا در سه سال گذشته سیاست خارجی این کشور بسیار تهاجمی باشد. تتنش به وجود آمده بین ریاض و اوتاوا تنها یکی از پیامدهای این نوع نگاه است. این مسئله به شخصیت بن سلمان نیز برمی گردد. روزنامه وال‌استریت ژورنال در تحلیلی در این مورد نوشت که عربستان در دوره بن سلمان کم‌تحمل‌تر شده است.