رمزگشایی از سخنان اردوغان درباره خاشقچی در مجلس ترکیه

به گزارش راهبرد معاصر؛ رئیس جمهور ترکیه، پیشتر وعده داد بود که روز سه شنبه، اول آبان، در مجلس کشورش، پیرامون قتل خاشقچی، همه چیز را خواهد گفت. او طبق وعده در موعد مقرر پیرامون قتل خاشقچی صحبت کرد ولی برخلاف وعده، "همه چیز" را نگفت. وی به نتیجه بررسی های انجام شده با ایکس ری، در ساختمان کنسولگری اشاره نکرد و برخلاف انتظارات، نگفت که سرنوشت جسد چه شده است؟ او تاکید داشت که این قتل، خودسرانه نبوده و "برنامه ریزی شده" بوده ولی هیچ نامی از طراح احتمالی اصلی صحنه نبرد؛ اردوغان همچنین (احتمالا برای این که ناقض کنواسیون حقوق کنسولی 1963 شناخته نشود)، از جزئیات شنود مکالمات انجام شده در کنسولگری پرده بر نداشت.

قتل خاشقچی مورد تازه ای نیست؛ حتی تکه تکه شدن وی هم اولین نمونه از قتل از سوی مامورین امنیتی سعودی نیست. اما توجه بسیاری را به خود جلب کرد تا آن جا که حتی ترامپ هم که به هر قیمتی در صدد تطهیر همه برای بدنام کردن ایران بود، لب به سخن گشود و الفاظ تندی علیه مسئولین ریاض به کار برد. مسلما آن چه که باعث شده قتل روزنامه نگار سعودی تا این حد بازتاب پیدا کند، رسانه بوده است. اما کدام طیف از رسانه ها؟! رسانه های محور آنکارا (به خصوص الجزیره و آناتولی) در کنار رسانه های امریکایی دموکرات (در راس آنها سی ان ان).

تمرکز اصلی این نوشتار بر روی نقش ترکیه در این ماجراست. رسانه های ترکیه، بیشترین بازتاب را از این ماجرا دادند نه به این دلیل که خاشقچی، نامزدی ترک داشت یا آن که در خاک این کشور به قتل رسید بلکه بیشتر به این خاطر که پوشش گسترده از قضیه و راه اندازی موج منفی در افکار عمومی جهانی بر ضد عربستان، می تواند تا حدی از فشارهای محور ریاض بر محور آنکارا بکاهد.

نقاط گسل میان محور آنکارا و ریاض

عربستان، در قطر، سومالی، فلسطین و مصر مشکلات عمده ای برای نفوذ ترکیه ایجاد کرده است. چنین تقابلی پیش از قدرت گرفتن بن سلمان بسیار ملایم تر دنبال می شد. به عنوان مثال، با وجود آن که قطر پیرو مکتب فکری اخوانی بود و عربستان هم با آن مخالفت داشت، ولی هرگز کار دوحه با ریاض به قطع روابط و تهدید غیر رسمی نظامی کشیده نشد. در ماجرای فلسطین، هرچند آل سعود تقابل جدی با اسرائیل نشان نمی داد ولی هرگز شجاعت برداشتن گام های غیر رسمی برای نزدیک شدن به تل آویو را هم نداشت. در مصر، گرچه سعودی ها به سقوط دولت مرسی کمک کردند ولی حمایت های مالی آنها هرگز به آن حد بالا نرفت که اخوانی ها به صورت دسته جمعی اعدام شوند.

بر این اساس، می توان گفت اردوغان، بن سلمان، ولیعهد تندرو و خشن سعودی را، یکی از چالش های بزرگ منطقه ای خود می بیند اما در از میان برداشتن آن، نمی خواهد به تندروی دچار شود؛ زیرا در این صورت، یک متحد طبیعی در رقابت با محور مقاومت را از دست می دهد. در هر حال، محور آنکارا، زمینه های مشترک بسیار بیشتری با محور ریاض دارد تا محور مقاومت. پس می توان چنین نتیجه گیری کرد که "مهار و کنترل" محور ریاض و نه حذف کامل آن، برنامه اصلی اردوغان است.

قتل خاشقچی؛ اهرمی برای "مهار" و نه نابودسازی محور ریاض

شانتاژ رسانه ای وسیع از قتل خاشقچی توسط رسانه های محور آنکارا به این خاطر انجام شده تا عنصر تندرو در ریاض، حذف شود. تاکید مجدد می شود که مقصود اصلی نابودسازی محور ریاض نبوده بلکه مهار آن بوده است. این را می شود از سخنان اردوغان در مجلس کشورش فهمید.

رئیس جمهور ترکیه درباره نقش عربستان در ماجرا، مطالب زیر را گفته که به تفکیک، تحلیل می کنیم:

«پذیرش قتل یک گام بزرگ است»: بایستی پرسید چرا اردوغان، چنین ادعایی کرده است؟ قتل، آن هم به فجیع ترین شکل ممکن انجام شده و حالا پذیرش قتل چه گام بزرگی است که سعودی ها برداشته اند و چه چیزی را حل می کند؟

«دوباره با سلمان بن عبدالعزیز تماس گرفتم»: اردوغان، در سخنرانی خود هیچ اشاره ای به محمد بن سلمان، ولیعهد و صحنه گردان اصلی سیاست خارجی این کشور نکرد. حتی ترامپ در مصاحبه با وال استریت ژورنال، تصریح کرد که بن سلمان را طراح اصلی سیاست خارجی عربستان می داند و عدم دست داشتن وی در قتل خاشقچی را نمی پذیرد؛ این که در سخنان اردوغان به بن سلمان هیچ اشاره ای نشده و دائما بر مذاکره با پادشاه عربستان تاکید می شود مسلما سهوی نیست. اردوغان می خواهد این پیام را برساند که ولیعهد را در حد مذاکره نمی بیند و ملک سلمان را تصمیم گیر اصلی ریاض می داند.

«مقامات عربستان تنها به مقصر نشان دادن تعدادی از شخصیت امنیتی و اطلاعاتی کشور اکتفا کرده اند که نمی‌تواند پاسخگوی ما و جامعه جهانی باشد» وی در ادامه افزود «قتل برنامه ریزی شده است»: مداقه در عبارت "مقصر نشان دادن" روشن می سازد که اردوغان بر بازی بودن بازداشت چند تن از مسئولین سعودی واقف است و نمی پذیرد که آنها خودسرانه عمل کرده باشند. به احتمال زیاد، این اشاره ای تلویحی به بن سلمان است و رئیس جمهور ترکیه می خواسته بگوید که ولیعهد را مقصر اصلی می داند. دلیل نام نبردن از بن سلمان هم احتمالا به خاطر پرهیز از تقابل زودرس و همه جانبه با محور ریاض بوده است. اردوغان می خواسته فرصتی دهد تا بن سلمان در انزوای سیاسی قرار گیرد.

آنکارا از ماجرای قتل خاشقچی به دنبال چیست؟

اردوغان به منظور حفظ یک متحد طبیعی در رقابت با محور مقاومت، حتی اگر می توانست، نمی خواست خاندان سعودی حاکم را بر سر قتل یک ژورنالیست از بین ببرد. اکنون، ترکیه می خواهد با استفاده از فرصت بدست آمده، اولا ولیعهد را به حاشیه براند و وی را به عنوان عنصر تندرو در ریاض معرفی کند که بایستی کنار زده شود. البته اگر ولیعهد بخواهد بماند و ترکیه هم دست از شانتاژ گسترده رسانه ای بر دارد، مسلما آل سعود باید امتیازات زیادی به اردوغان بدهد که شاید تعدیل در سیاست عربستان در قبال قطر یکی از آنها باشد.

ثانیا، رئیس جمهور ترکیه امیدوار است تا با بالا بردن شأن پادشاه، نقش سمبلیک وی را به نقش موثر تبدیل نماید تا نماد اعتدال (ملک سلمان که البته به خاطر سن بالایش به اعتدال در آل سعود مشهور شده) بر نماد تندروی (بن سلمان جوان)، غلبه کند.

در مجموع، اردوغان بارها نشان داده که بسیار معتاد به امتیاز گیری است. او درسوریه، با امریکا مذاکره می کند تا در عوض تحویل منبج، روابط با روسیه را کم کند. اروپا را تهدید می کند که اگر ترکیه را به عضویت نپذیرد، سیل مهاجران را رها می کند و ... . از این رو، خاشقچی هم قطعا با گرفتن امتیازات، توسط رسانه های محور آنکارا و مسئولین آن، به فراموشی سپرده خواهد شد.