راهبرد معاصر بررسی می کند:
دلایل افزایش تحرکات داعش در سوریه چیست؟
قدرت‌گیری مجدد داعش در سوریه از طریق تغییر تاکتیک عملیات با استفاده از جنگ‌های چریکی و حملات ضربتی، پیچیدگی بیشتر بحران سوریه را به دنبال خواهد داشت؛ زیرا این امر از یک‌سو ارتش این کشور را درگیر جبهه جدیدی خواهد کرد و از سوی دیگر بهانه ادامه حضور نظامی ترکیه و کشورهای غربی را فراهم خواهد نمود.
به گزارش راهبرد معاصر؛ طی ماه‌های گذشته گمانه‌زنی‌های متعددی در خصوص قدرت‌گیری مجدد داعش در سوریه مطرح شده است. اخیرا پدرسون، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در امور سوریه و علی اصغر خاجی، دستیار ارشد وزیر امور خارجه ایران از تشدید فعالیت‌های داعش در سوریه ابراز نگرانی کردند. تحرکات و اقدامات تروریستی داعش در سوریه طی ماه‌های اخیر نیز مؤید این اظهارات است. آمار حملات تروریستی داعش در سوریه در ماه‌های پایانی سال 2020 رشد چشمگیری داشته است. حال این پرسش به ذهن متبادر می‌گردد که چه عوامل و مؤلفه‌هایی در افزایش عملیات تروریستی و قدرت‌گیری مجدد داعش در سوریه نقش داشته‌اند؟
افزایش حملات تروریستی داعش در سوریه
داعش در سال‌های 2014 و 2015 توانست نیمی از مساحت سوریه را اشغال کند؛ کنترل داعش بر مناطقی از حلب، رقه، دیرالزور و الحسکه و نیمی از صحرای سوریه در نهایت به دمشق نیز رسید به صورتی که عناصر داعش برخی از مناطق جنوبی آن را تحت کنترل خود در آوردند، اما در سال 2017 خسارت‌های فراوانی متحمل شدند. به طوری که در سال 2019 شکست داعش در سوریه اعلام شد، اما داعش در سال 2020 مجددا فعالیت خود را در سوریه ازسرگرفته است.
در واقع اگر سال 2019، تاریخ اعلام نابودی گروه تروریستی داعش در سوریه پس از ویران شدن آخرین پناهگاهش در شهر الباغوز در شرق سوریه باشد، سال 2020 را باید سال بازگشت فعالیت این سازمان تروریستی و هسته‌های آن در صحرای سوریه که به میدانی گسترده برای تحرکات آنها تبدیل شده است، دانست.
طی ماه‌های گذشته گمانه‌زنی‌های متعددی در خصوص قدرگیری مجدد داعش در سوریه مطرح شده است. ولادیمیر ورونکوف، مسئول مبارزه با تروریسم در سازمان ملل متحد گفته است: «گروه تروریستی داعش در سوریه فعالیت دارد و نیروهای خود را سامان داده است.» فلورانس پارلی، وزیر دفاع فرانسه نیز اخیرا نسبت به ظهور دوباره گروه تروریستی داعش در عراق و سوریه هشدار داد. او گفت «از زمان سقوط شهر باغوز که واپسین مرکز تروریست‌های داعش بود می‌توان دید که داعش قدرت خود را در سوریه بازمی‌یابد.» در ژانویه 2021 نیز پدرسون، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در امور سوریه و علی اصغر خاجی، دستیار ارشد وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران از تشدید فعالیت‌های داعش در سوریه ابراز نگرانی کردند.
تحرکات و اقدامات تروریستی داعش در سوریه طی ماه‌های اخیر نیز مؤید این اظهارات است. آمار حملات تروریستی داعش در سوریه در ماه‌های پایانی سال 2020 رشد چشمگیری داشته است. داعش در صحرای سوریه حملاتی علیه نظام سوریه و متحدانش انجام داده است؛ علاوه بر آن نیروهای دموکراتیک سوریه (قسد) از این حملات بی‌نصیب نبوده‌اند.
دیده‌بان حقوق بشر سوریه اخیرا آماری درباره فعالیت داعش در سوریه در سال 2020 منتشر کرد که شمار افرادی که به دست داعش کشته شدند را نشان می‌دهد. در سال 2020 نزدیک به 820 نفر از نیروهای نظام سوریه و متحدان آن توسط عملیات تروریستی داعش جان باختند. به آمار اعلام شده باید 40 مورد دیگر از نیروهای دولت سوریه را که در حمله تروریستی داعش به اتوبوسی در استان دیرالزور جان باختند اضافه کرد. علاوه بر آن در مناطق تحت کنترل قسد، داعش بیش از 480 عملیات انجام داده که موجب جان باختن 208 نفر از جمله غیرنظامیان و کودکان شده است. این در حالی است که 507 نفر از عناصر داعش در سال 2020 در حملات هوایی متحدان سوریه کشته شده‌اند.
دلایل افزایش حملات تروریستی داعش در سوریه
-
شهادت سردار قاسم سلیمانی
یکی از دلایل اصلی قدرت‌گیری و شدت یافتن حملات داعش در سوریه در سال 2020 شهادت سردار قاسم سلیمانی است؛ زیرا وی به دلیل برخورداری از ویژگی‌های خاص نظیر تجربه و مهارت بالا نقش مهمی در شکست داعش در سوریه و عراق داشت. کارشناسان غربی و عربی همواره بر نقش فردی شهید قاسم سلیمانی در متوقف کردن و در نهایت شکست داعش در منطقه اذعان کرده‌اند. عرابی عبدالحی، پژوهشگر امور گروه‌های اسلامی معتقد است «شهادت سردار قاسم سلیمانی و برخی از تغییرات حاصله در شرق فرات از دلایل اصلی بازگشت و قدرت‌گیری داعش در سوریه است.» استفان لندمن نظریه‌پرداز آمریکایی و دانش‌آموخته دانشگاه هاروارد در این زمینه می‌گوید: «سردار سلیمانی نقش برجسته‌ای در مبارزه با تروریست‌های مورد حمایت واشنگتن داشته و علت علت حذف وی از سوی آمریکا همین دلیل بوده است.» آسوشیتدپرس نیز در این زمینه می‌نویسد: «ترور سردار سلیمانی و ابومهدی مهندس به درگیری و افزایش تنش بین ایران و آمریکا در منطقه منجر شده و این مسئله به عناصر داعش فضای تنفسی بیشتری داده است تا فرصت کافی برای قدرت‌یابی مجدد را داشته باشند.»
-
همه‌گیری ویروس کرونا
همه‌گیری ویروس کرونا اگرچه سراسر جهان را با بحرانی کم‌سابقه روبه‌رو کرده است؛ اما این وضعیت، شرایط را برای گروه تروریستی داعش ایده‌آل کرده است. داعش بعد از انتشار ویروس کرونا به افزایش عملیات خود در سوریه روی آورده است. به طوری که بعد از شیوع ویروس کرونا افزایش حملات تروریستی داعش در مناطق مختلف سوریه ملموس بوده است. داعش همچنین برخلاف تمامی جامعه جهانی، از پاندمی کرونا استقبال کرده است. در همین راستا گروه تروریستی داعش پس از شیوع کرونا در مقاله‌ای، پاندمی کرونا را «عذاب دردناک الهی برای دولت‌های صلیبی» خوانده است؛ عنوانی که به کشورهای غربی شرکت‌‌کننده در ائتلاف علیه داعش اشاره دارد. کالین پ.کلارک، پژوهشگر مرکز سوفان در نیویورک نیز می‌گوید: «شیوع ویروس کرونا به ناچار همه توجه‌ها و منابع را به خود جلب خواهد کرد و به همین خاطر تمرکز، دیگر روی مبارزه با داعش نخواهد بود.»
-
سازگاری و انطباق داعش با صحرای سوریه
حضور داعش در مناطق غیرمسکونی، سازگار شدن با صحرای سوریه و توانایی آن در انطباق و سازگاری با تحولات جدید از دلایل بازگشت و قدرت‌گیری مجدد داعش در سوریه است. بقایای داعش به طور خاص در مناطق وسیع صحرایی سوریه از جنوب دیرالزور تا اطراف رقه و ادلب در شمال و حماة و حمص در غرب و حومه دمشق و سویداء در جنوب را دربر می‌گیرد و به منطقه صحرایی مشترک میان این کشور با عراق و اردن می‌رسد. این منطقه پهناور تقریبا خالی از سکنه است و پستی و بلندهایی دارد که به پناهگاهی برای تروریست‌ها تبدیل شده است. نیروهای داعش از این منطقه برای حملات لحظه‌ای در شهرها و روستاهای اطراف این صحرا استفاده می‌کنند. شایان ذکر است که است که این منطقه خود مبدأ اصلی فعالیت داعش برای گرفتن بخش‌ها و مناطق بسیاری از جمله تدمر بوده است.
این در حالی است که دولت سوریه امکانات لازم برای وارد شدن به جنگ با داعش در این منطقه صحرایی را ندارد. به رغم تلاش دولت سوریه برای تسلیح عشایر منطقه اما ساکنان این مناطق در فقر شدیدی به سر می‌برند و حاضر به جنگ با داعش نیستند. در همین راستا احمد الرحال، کارشناس مسائل نظامی معتقد است که حکومت سوریه جبهه‌ای قدرتمند در اطراف این منطقه صحرایی ندارد، ضمن اینکه اطلاعات امنیتی لازم درباره آن را ندارد و نیروهای آموزش دیده برای عملیات نظامی در صحرا و تعقیب و گریز و نصب کمین را ندارد، در حالی که ستیزه‌جویان داعش در این زمینه آموزش کافی دیده‌اند.
-
تلاش داعش برای جذب نیروی جدید
افزایش سطح عملیات تروریستی، مکانیسم اساسی داعش در عضوگیری و جذب عناصر تروریستی جدید است. این راهکنش با توجه به خسارت‌های شدیدی که داعش طی سال‌های گذشته در نتیجه عملیات نظامی علیه رهبران و مواضع خود متحمل شده است برای این سازمان به اولویت مهم تبدیل شده است.
افزایش عملیات تروریستی داعش در سوریه علاوه بر جذب نیروهای جدید با هدف روحیه بخشیدن به نیروهای خودی و ایجاد انگیزه در آنان، افزایش روحیه هواداران و راه‌اندازی جنگ روانی، یافتن پایگاه‌های جدید، و ایجاد ناآرامی و تشدید بحران در منطقه اتخاذ شده است.
-
ارسال پیام داعش به غرب و آمریکا
داعش با تمرکز بر عرصه سوریه در نیمه دوم سال 2020 در تلاش است پیام‌هایی را به جامعه بین‌المللی، به ویژه ایالات متحده آمریکا و کشورهای اروپایی را بدین مضمون ارسال کند که با وجود تمام حملات ائتلاف هنوز توانایی بازیابی فعالیت و افزایش سطح عملیات تروریستی را دارد. علاوه بر آن اقدامات تروریستی داعش در سوریه حامل این پیام به کشورهای غربی است که این سازمان هنوز از قدرت لازم و کافی برخوردار است و قادر است در کشورهای مختلف اقدامات تروریستی انجام دهد و کشورهای غربی را ناامن و بی‌ثبات سازد.
نتیجه‌گیری
داعش پس از اضمحلال سرزمینی، راهبرد جدیدی را در پیش گرفته است که آن را از یک موجودیت شبه دولتی به گروه شبه نظامی تبدیل می‌کند که اگرچه سودای اشغال سرزمین را ندارد اما به جنگ چریکی ادامه می‌دهد. فعالیت داعش در قالب گروهی چریکی باعث می‌شود که انعطاف بسیاری در چینش نیروهای خود پیدا کند و تعهدی به اداری مناطق مسکونی تابع سلطه خود نداشته باشد. ضمن اینکه این وضعیت مانع از تجمعات نیروها می‌شود که بتوان آنها را هدف حملات قرار داد. علاوه بر آن در جنگ چریکی، نیروهای داعش به‌جای توجه به مناطق و شهرهای پرجمعیت به مناطق بیابانی، حاشیه‌ای و کم‌جمعیت تمرکز دارند.
هم‌اکنون بیش از پنج هزار جنگجوی داعشی در سوریه فعالیت دارند. علاوه بر آن داعش به دلیل برخورداری از منابع مالی بالای صد میلیون دلار توانایی ادامه عملیات تروریستی را دارد، به خصوص که این گروه انبارهای بسیاری از تسلیحات و سایر ابزار مورد نیاز برای راه‌اندازی موج جدید حملات تروریستی در سوریه را در اختیار دارد. به هر ترتیب احیای مجدد داعش در سوریه تشدید پیچیدگی این بحران را به دنبال خواهد داشت؛ زیرا این امر از یک‌سو ارتش سوریه را درگیر جبهه جدیدی خواهد کرد و از سوی دیگر بهانه‌ای برای ادامه حضور نظامی ترکیه و کشورهای غربی را فراهم خواهد نمود.