مذاکرات وین فرسایشی شده است؟/دور پنجم، دور آخر مذاکرات برجام؟

به گزارش راهبرد معاصر، دور پنجم مذاکرات ایران و گروه ۱+۴ درباره چگونگی اجرای کامل و موثر برجام سه‌شنبه چهارم خرداد با حضور سید عباس عراقچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه و رئیس هیئت مذاکره کننده کشورمان و روسای تیم مذاکره کننده گروه ۱+۴ در شهر وین پایتخت اتریش برگزار شد. پیش از این اتحادیه اروپا با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که نشست کمیسیون مشترک برجام روز سه‌شنبه به صورت حضوری در وین از سر گرفته می‌شود.

یک ماه دیگر به بازرسان آژانس فرصت داده شد
این دور از مذاکرات در حالی رقم می‌خورد که یک روز قبل از سفر عراقچی به وین، همکاری ایران با بازرسان آژانس در خصوص ادامه ضبط داده‌های دوربین‌های آژانس به مدت یک ماه دیگر تمدید شد. مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی سوم خرداد در کنفرانس خبری در مقرر آژانس در وین گفت که فعالیت‌های نظارت و ارزیابی به مدت یک ماه تا تاریخ ۲۴ ژوئن (سوم تیر) در چارچوب کنونی ادامه خواهد داشت. به گفته گروسی برای تمدید نظارت‌های این نهاد تا یک ماه دیگر بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران هیچ شرطی ضمیمه نشده است. صادقانه بگویم که در دقیقه آخر، متوجه شدیم که باید رایزنی‌های بیشتری انجام شود، لذا برای آن عذرخواهی می‌کنم.

وی افزود: ایران ماه فوریه دسترسی به بازرسان را در برخی تأسیسات محدود کرده بود، اما آژانس بین المللی انرژی اتمی در نهایت «راه حلی موقت» را برای تضمین میزان لازم برای نظارت پیدا کرد. تهران همچنین از این تاریخ به بعد، از اینکه همزمان تصاویر ضبط شده دوربین‌ها و دیگر دستگاه‌ها در تأسیسات هسته‌ای خود را در اختیار آژانس قرار دهد خودداری کرد.

علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی عصر سه‌شنبه چهارم خرداد در حاشیه مراسم امضای تفاهمنامه همکاری مشترک بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس با سازمان انرژی اتمی ایران درباره مذاکرات وین گفت که مذاکرات خوب جلو می‌رود؛ یک تفاهم‌نامه‌ای با گروسی داشتیم که زمان آن تفاهمنامه سه ماه بود و آن تفاهم‌نامه دو، سه روز پیش به اتمام رسید. با توجه به ادامه مذاکرات ایران با آژانس درباره یکسری از مسائل و مذاکرات در چارچوب ۴+۱ برای اینکه مانعی در این مذاکرات ایجاد نشود جمهوری اسلامی ایران تصمیم گرفت تا یک ماه دیگر طبق رویه سه ماه گذشته دوربین‌ها مواردی را که باید ضبط کنند، ضبط کنند و این اطلاعات تا یک ماه دیگر محفوظ بماند.

معاون رئیس‌جمهور با بیان اینکه اگر تا یک ماه دیگر مذاکرات به سرانجام رسید به حالت عادی برمی‌گردیم، وگرنه باید تصمیم مناسب را در زمان مقتضی بگیریم، اظهار کرد: مذاکرات تا امروز خوب بوده است. یک بخشی از مذاکرات فنی است و بخش دیگر رفع تحریم‌هاست که این‌ها در مقابل همدیگر هستند. خوشبختانه دست جمهوری اسلامی ایران از نظر فنی بسیار پر است، ما فعالیت‌های ۶۰ درصد، ۲۰ درصد، ۵ درصد و زنجیره‌های کامل ماشین‌های پیشرفته مثل IR۶ و امکانات بالقوه‌ای را که برای تولید فلز اورانیوم ایجاد کردیم، داریم بنابراین دست مذاکره‌کنندگان بسیار پر است. البته از آن طرف، آن‌ها بحث تحریم را دارند.

رحیم بایزیدی مدیر گروه روابط بین الملل پژوهشکده تحقیقات راهبردی در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، درباره تمدید همکاری بازرسان آژانس انرژی اتمی با ایران، گفت که به نظر می‌رسد در مقطع فعلی، تمدید توافق با آژانس سه دلیل اصلی داشته باشد؛ مسئله اول، سرسختی آمریکا در عمل به تعهدات برجام و حتی قطعنامه ۲۲۳۱ است. تاکید آمریکا بر حفظ ساختار‌های تحریمی و حتی حفظ بخشی از تحریم‌های اعمال شده در دوران ترامپ، بازگشت این کشور به برجام را دشوار کرده است. در حالی که ایران بازگشت ناقص و غیرموثر آمریکا به برجام را نخواهد پذیرفت.

بایزیدی ادامه داد: مسئله دوم زمانبر بودن راستی آزمایی رفع تحریم‌هاست، حتی اگر ایران و سایر اعضا در مورد احیاء برجام به توافق برسند، راستی آزمایی لغو تحریم‌ها مستلزم گذر زمان و بررسی‌های دقیق‌تر توسط ایران است؛ بنابراین احتمالا بخشی از این زمان برای راستی آزمایی تحریم‌ها در نظر گرفته شده است.

مدیر گروه روابط بین الملل پژوهشکده تحقیقات راهبردی اضافه کرد: یکی دیگر از دلایل تمدید توافق با آژانس، احتمال رسیدن مذاکرات احیاء برجام به نقاط سرنوشت ساز باشد. گرچه مسئولین مذاکره کننده از مقامات رده بالای وزارت خارجه هستند، اما تایید توافقات و طرح مطالبات در این دور از مذاکرات، مستلزم تایید مراجع بالاتر در طرف‌های مذاکره است. این مسئله، فرایند مذاکرات را کمی طولانی کرده است.

دور پنجم مذاکرات وین؛ چه گفته و شنیده شد؟
معاون سیاسی وزیر امور خارجه و رئیس هیئت ایرانی شرکت کننده در مذاکرات وین چهارم خرداد ماه و قبل از برگزاری پنجمین دور نشست کمیسیون مشترک برجام در شهر وین پایتخت اتریش در اظهاراتی، گفت که دور جدید مذاکرات ما با کشور‌های ۱+۴ آغاز می شود، در ادوار گذشته (چهار دوره گذشته) پیشرفت‌های نسبتا خوبی داشتیم و مسیر مشخصی را طی کردیم و می‌دانیم مسیر روشنی را باید طی کنیم. مسائل جدی و مهمی کماکان باقیمانده که باید حل و فصل شود. امیدوار هستیم در طول مذاکرات چند روزه ان‌شاءالله بتوانیم به راه‌حل‌های نهایی دست یابیم.

عراقچی اظهار کرد: نشست اصلی کمیسیون مشترک محملی است که در کنار آن مذاکرات به صورت‌های دوجانبه و چند جانبه رسمی و غیررسمی برگزار شود. حتی پیش از شروع کمیسیون مشترک گفت‌وگو‌های دوجانبه را داشتیم. الان ملاقات خیلی خوبی را با هیئت روس داشتم که یک بار با هم مسائلی که در مذاکرات باید به آن پرداخته شود، مرور کردیم و الحمدالله اشتراک مواضع خوبی در اکثر آ‌نها وجود دارد.

معاون سیاسی وزارت خارجه و «انریکه مورا» معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا پیش از نشست کمیسیون مشترک برجام با یکدیگر دیدار کردند. معاون سیاسی وزارت امور خارجه پیش از این دیدار با هیئت روسیه دیدار کرده بود.

نشست کمیسیون مشترک برجام با حضور هیئت‌های ایران و گروه ۱+۴، بعد از حدود یک ساعت و نیم به کار خود پایان داد. این نشست در سطح معاونان و مدیران سیاسی وزارتخانه‌های امور خارجه ایران و گروه ۱+۴، برگزار شد.

دور پنجم، دور آخر مذاکرات برجام؟
عراقچی معاون سیاسی وزارت امور خارجه و رئیس هیئت مذاکره کننده ایران در نشست کمیسیون مشترک برجام در وین پس از پایان دور پنجم این گفت‌وگو‌ها اظهار کرد: ما جلسه اول کمیسیون مشترک را داشتیم و ادامه کار توسط کارگروه‌ها در هر دو حوزه هسته‌ای و رفع تحریم‌ها ادامه پیدا خواهد کرد و کارگروه سوم که مربوط به نحوه اجرای توافقات خواهد بود. همه طرف‌ها کماکان جدی هستند و با جدیت در این مذاکرات حضور پیدا کردند، خیلی از هیئت‌ها امیدوار هستند که این دور بتواند دور آخر مذاکرات باشد و ما به یک جمع بندی برسیم. می‌شود امید داشت، ولی یک مقدار هم باید محتاط بود. موضوعاتی که باقی مانده برای نهایی شدن و تصمیم گیری، کماکان موضوعات مهمی هستند تعدادشان البته کمتر شده و در نگارش متن هم ما مقدار زیادی جلو رفتیم در دوره‌های گذشته، این دور هم می‌توانیم کار را بیشتر جلو ببریم، ولی چند موضوعی که باقی مانده کماکان موضوعات کلیدی هستند که درباره آن‌ها تصمیم گیری باید صورت بگیرد.

سرپرست هیئت دیپلماتیک ایران در مذاکرات احیای توافق هسته‌ای در وین، در پاسخ به سوال پرس تی وی مبنی بر این که چه مسائلی در این مذاکرات برای حل و فصل کردن باقی مانده‌اند، گفت: در دور آخر [دور پنجم]مذاکرات ما قادر بودیم پیش‌رفت‌های حائز اهمیتی داشته باشیم، اما هنوز برخی مسائل مهم حل نشده باقی مانده‌اند. بر این عقیده‌ام که ما جلسه کمیسیون مشترک را با عزم راسخ تمامی اعضا شروع کردیم. فکر می‌کنم تمامی طرف‌ها در مذاکرات ۱+۵ و ایران به اندازه کافی جدیت به خرج می‌دهند و جدیت و عزمشان را به وضوح نشان داده‌اند و تمامی طرف‌ها مایلند مسائل مهم باقی‌مانده در اسرع وقت حل شود و حتی مذاکرات در این دور به نتیجه برسند. نمی‌توانم بگویم که می‌توانیم در این دور از مذاکرات کارمان را به نتیجه برسانیم، اما امکانش وجود دارد.

عراقچی ادامه داد: این موضوع بستگی به این دارد که چقدر بتوانیم در زمینه مسائل مهم پیش‌رفت کنیم و طرف‌های دیگر چقدر آمادگی دارند تصمیم‌های سخت خودشان را بگیرند و بگذارند مسائل را حل کنیم. مسائل اصلی، مسائلی هستند که پیش‌رفتی در زمینه آن‌ها داشته‌ایم، اما هنوز نمی‌توانیم بگوییم که پاسخی شفاف یا راهکاری شفاف برایشان داریم، اما مطمئنم این بار می‌توانیم پیش‌رفت کنیم و اگر امکانش باشد مذاکرات را تکمیل کنیم که باید تکرار کنم که مطمئن نیستم مذاکرات را بتوانیم به پایان برسانیم، اما امکانش وجود دارد.

خطیب زاده سخنگوی وزارت امور خارجه درباره اینکه آیا مذاکرات وین قفل شده است، گفت: تنها وقتی به توافق خواهیم رسید که همه آنچه مد نظر ایران است برآورده شود، فرقی نمی‌کند یک هفته، دو هفته یا یک ماه طول بکشد، گفت‌وگو‌ها قفل نشده است و پیشرفت‌های قابل توجهی داشته است. پرانتز‌ها و براکت‌ها در بحث رفع تحریم تا حد بسیار زیادی پاک شده و چند موضوع باقی مانده که درباره آن گفت‌وگو‌ها را ادامه خواهیم داد.

خطیب زاده در نشست خبری دوشنبه سوم خرداد، هم در این باره گفت که این دور از مذاکرات برجام می‌تواند دور نهایی باشد، کما اینکه دور‌های قبل هم می‌توانست نهایی باشد، البته اگر مسائل قابل توجه باقی مانده که وابسته به تصمیم سیاسی واشنگتن است، حل شود، می‌تواند دور آخر مذاکرات باشد.

میخائیل اولیانوف نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین درباره مذاکرات برجامی اعلام کرد: گفت‌وگو‌های وین در حال انجام است؛ جلسات متعدد در قالب‌های مختلف. اولیانوف با بیان اینکه «نمایندگان روسیه و آمریکا بار دیگر دیدار کردند و مانند همیشه بحث‌های مفیدی داشتند»، افزود: ما درمورد پیشرفت حاصل شده، تلاش‌های دیپلماتیک در حال انجام و مسیر پیش رو تبادل نظر کردیم. طرف‌های حاضر در مذاکرات هسته‌ای ایران نظرات متفاوتی دارند، اما همگی برای رسیدن به یک هدف واحد تلاش می‌کنند و آن حصول توافق است. به همین دلیل به دنبال راه‌حلی قابل قبول برای همه هستند. اولیانوف همچنین از احتمال نهایی شدن نشست کمیسیون برجام در مذاکرات وین سخن گفت.

طرف‌های مختلف درحالی درباره احتمال احیای توافق برجام سخن می‌گویند که مقامات واشنگتن بار‌ها تاکید کرده‌اند تنها درصورت مذاکره درباره برنامه موشکی و اقدامات منطقه‌ای ایران حاضر به برداشتن کامل تحریم‌ها علیه تهران هستند. این درحالی است که مقامات کشورمان بار‌ها تاکید کرده‌اند تا زمانی که تمامی تحریم‌های ظالمانه علیه ایران لغو نشوند، پای‌بندی کامل به مفاد برجام امکان‌پذیر نیست.

برجام چه زمانی احیاء می شود؟
رحیم بایزیدی مدیر گروه روابط بین الملل پژوهشکده تحقیقات راهبردی درباره احیاء برجام تا یک ماه آینده توضیح داد: در مورد شانس احیاء برجام، رویکرد طرف‌های توافق بسیار تعیین کننده است. طرف‌های توافق در حالت کلی دو دسته هستند؛ یک طرفِ توافق، سه کشور ایران، روسیه و چین هستند که روسیه و چین بیشتر نقش حمایتی ایفا می‌کنند و بازیگر اصلی در این طرف، ایران است. از جانب ایران، دولت صراحتا اعلام کرده که به دنبال احیاء برجام هست و در واقع ماندن ایران در توافق پس از گذشت حدود ۳ سال از خروج آمریکا، نشان دهنده اراده دولت دوازدهم برای حفظ و احیاء برجام است. در این شرایط طبعا، چین و روسیه هم با نقش حمایتی خود طرفدار احیاء برجام خواهند بود.

بایزیدی ادامه داد: در طرف مقابل قدرت‌های غربی شامل آمریکا و تروئیکای اروپایی هستند. این کشور‌ها هم به چند دلیل عملا گزینه قابل قبول دیگری جز احیاء برجام ندارند؛ دلیل اول، نبود بدیل بهتر برای اروپا و آمریکاست؛ به این معنی که اگر برجام احیاء نشود، غرب بدیل بهتری برای جایگزینی آن ندارد. او افزود: با توجه به اینکه ایران، توافق برجامی اصلاح شده را نخواهد پذیرفت؛ لذا در نبود برجام، غرب دو گزینه بیشتر نخواهد داشت، یک گزینه بحث درگیری نظامی است، که چندان گزینه جدی نیست، به نحوی که نه اروپا، نه آمریکا و نه حتی بازیگران منطقه‌ای توان و اراده درگیری نظامی با ایران را ندارند.

مدیر گروه روابط بین الملل پژوهشکده تحقیقات راهبردی تصریح کرد: دولتی که با یک چرخش کوچک در افکار عمومی در چند ایالت چرخشی آمریکا، ممکن است حتی به دست جمهوری خواهان بیفتد. در این صورت هم فعالسازی مکانیسم ماشه و هم سرنوشت خروج پرونده هسته‌ای ایران از دستور کار شورای امنیت سازمان ملل، به اراده دولت بعدی آمریکا که احتمالا جمهوری خواه نیز خواهد بود، گره خواهد خورد.

مذاکرات وین فرسایشی شده است؟
امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان، درباره طولانی شدن مذاکرات وین، گفت که برجام موضوع کوچکی نیست، توافقی است که حدود ۷ کشور در آن سهیم هستند، دو طرف این توافق یعنی ایران و آمریکا یک تاریخ ۴۰ ساله‌ای با یکدیگر دشمنی دارند و بحث ۱۵۰۰ تحریم، فعالیت‌های هسته‌ای ایران و موضوعات عدم اشاعه در میان است، مخالفان بسیار قدرتمندی در داخل ایران تا داخل آمریکا در سطح منطقه و بین المللی دارد، بنابراین یک ماه مذاکره برای چنین پروژه بزرگی طولانی نیست.

او افزود: برخی از افراد در ابتدا تصور می‌کردند، به همان راحتی که ترامپ با چرخش یک خودکار روی کاغذ از برجام خارج شد، با همان چرخش آمریکا به برجام برمی‌گردد که البته دچار اشتباه بودند. توافق هسته‌ای موضوعی نیست که در یک هفته، دو هفته، یک و دوماه به نتیجه برسد، بلکه ابعاد سیاسی، اقتصادی امنیتی، حقوقی و فنی دارد و همه این‌ها زمانبر است. از همه مهم‌تر اگر اعتمادی بین تهران و واشنگتن وجود داشت هم از بین رفته است و ایران به آمریکا اعتمادی ندارد، چراکه ممکن است دوباره از برجام خارج شود و در مقابل واشنگتن هم چنین حسی دارد، لذا یک ماه زمان زیادی نیست./باشگاه خبرنگاران