کلاف سردرگم جذب بودجه و مخاطب صداوسیما به کجا خواهد انجامید؟

به گزارش راهبرد معاصر؛  هفته گذشته آیت‌الله مکارم شیرازی در پاسخ به یک استفتا درباره شیوه انتخاب میهمان و اجرای یک مسابقه تلویزیونی مرقوم فرمودند: "بسمه‌تعالی ــ این کار قمار است و کسانی که شرکت می‌کنند مالک آن جوایز نمی‌شوند. همیشه موفق باشید". این استفتا در فضای مجازی نسبت به برنامه "برنده‌باش" بازتاب گسترده‌ای داشته است و برخی از دست‌اندرکاران این برنامه را به واکنش واداشته است. اندک زمانی بعد رهبر معظم انقلاب روز چهارشنبه در دیدار با کارگران صنایع مختلف، ضمن این که توانایی‌های ملت ایران و جوانان پرتلاش و خوش‌استعداد میهن را بسیار فراتر از وضع فعلی خواندند، خاطرنشان کردند: «باید فرهنگ کار و تولید و تلاش را ترویج دهیم و روحیه انتظار برای ثروت بادآورده را از بین ببریم و روش‌هایی شبیه بخت‌آزمایی را ترویج نکنیم که دستگاه‌های مختلف از جمله صدا و سیما باید متوجه این معنا باشند.»

البته پیش‌تر از این، رهبر معظم انقلاب یازده آذر 1383 طی تذکر مشابهی که  به مسئولین داده بودند، بیان داشته بودند که: «یک روز من دیدم در یک برنامه‌ تلویزیونی پنج میلیون تومان به یک نفر جایزه دادند؛ برای این‌ که به چند سؤال جواب داد! این سرگرمیِ خیلی جالبی نیست. پنج میلیون تومان، تقریباً حقوق دو سه سال یک کارمند متوسط است (سخنان مربوط به سال ۱۳۸۳ است).»

به هر سوی، پس از دواتفاق اخیر، علی عسکری، رئیس سازمان صدا وسیما در دستوری به اداره کل بازرگانی رسانه ملی خواستار تجدید نظر در ظهور و بروز اسپانسر‌های صدا و سیما شد و با ابلاغ دستورالعملی از سوی وزارت ارتباطات به اپراتورهای موبایل، انجام مسابقات غیرمشروع بخت‌آزمایی در تلویزیون ممنوع شد و در صورت عدم رعایت این دستورالعمل برای اپراتورها جریمه جدی در نظر گرفته شد.

در این میان، علی فروغی پیرامون برنامه‌های اسپانسرمحور گفت: «تصمیم بر این شد تا سازوکار اسپانسری که پشتیبانی مالی برنامه «برنده باش» را انجام می‌دهد، اصلاح و ظرفیت‌های جدیدی به این برنامه اضافه شود. در همین راستا، با این تغییرات پیش‌برنده از این پس مردم نقش‌آفرینی بیشتری در برنامه «برنده باش» خواهند داشت همانطور که مرجع بزرگوار در جلسه درس خارج فقه فرمودند: اگر محل تأمین جوایز مسابقه از محل وجه دریافتی از شرکت‌کنندگان مسابقه تفکیک شده باشد، مشکل شرعی ندارد. در همین راستا، با توجه به سابقه دیرینه سازمان در اینگونه برنامه‌ها و بررسی‌های شرعی لازم، از همان ابتدا پیش‌بینی شده بود که محل تأمین جوایز از برآورد مصوب در شبکه باشد و نه وجه احتمالی دریافتی از شرکت کنندگان؛ لذا مفروض استفتا مصداق این برنامه نیست.»

باز شدن پای تهیه کنندگان بیرونی راهی برای تامین بودجه

غیرقابل انکار است که بالاخره حجم گسترده تبلیغات و جولان انواع کدهای دستوری در صداوسیما نه تنها موجب بروز شبهه و خستگی در افکار عمومی شده است بلکه هم‌اکنون با تلنگرهای سطوح عالی کشور، بیشترین انتقادات سیاسی اجتماعی روانه این سازمان شده است.

شکی در این نیست که نیازمندی این سازمان به تامین بودجه امری ضروری است و به تبع مشکلات اقتصادی پیش آمده، مسئله تامین بودجه صداوسیما به یکی از امورات و دغدغه‌های اصلی مدیران این سازمان تبدیل شده است. امری که باعث شده است در برهه‌هایی هویت اصلی این سازمان را کمرنگ کند و بیشتر نگاهش به فروش آنتن جهت کسب درآمد باشد. دغدغه تامین بودجه همراستا با نوسانات اقتصادی روزمره، موجب بیشتر شدن رفت و آمدهای تهیه‌کنندگان مختلف به صداوسیما گشته است. شاید همکاری با تهیه‌کنندگان بیرونی راه مفری بوده است برای تامین مخارج هنگفت. به همین سبب نیازمندی مالی به تامین مخارج از یک سو و تلاش برای نگه‌د‌اشتن و جذب مخاطب، مسئله نظارت بر محتوا را کم رنگ‌تر کرده است.

چندان که حجت‌الاسلام سرلک، استاد حوزه و دانشگاه به این مسئله اشاره می‌کنند: "اساساً این مسئله براساس هیجان مخاطب است که فلان سلبریتی معروف، اجرای آن برنامه یا مسابقه را برعهده گرفته است و از رهگذر طنازی‌های بازیگرانه آن سلبریتی، کلی مخاطب می‌آیند و کدهای دستوری را وارد می‌کنند. با این رویه و رویکرد به بنیاد اقتصاد سالم ضربه وارد می‌شود و مثل موریانه این کاخ فرو می‌ریزد. موریانه‌ای که به جان پایه‌های یک آرامش اقتصادی می‌افتد. این زنگ خطر است که صداوسیما با محوریت چهره‌های اصطلاحاً سلبریتی‌ بخواهد همه کارهایش را جلو ببرد. بالاخره سلبریتی‌ها یک ظرفیت فرهنگی محسوب می‌شود ولی نباید با سوء تدبیر از این ظرفیت استفاده ناصحیح بشود."

فلذا اکنون شاهد هستیم که در سایر برنامه‌های صداوسیما مشابه "برنده‌باش" شائبه قمار و خروج از فرهنگ تلاش وجود دارد. خندوانه، دوره همی و هوش برتر شبکه نسیم، برنامه هشتگ شبکه‌یک و همچنین گزارش ورزشی و برنامه ستاره‌ساز شبکه‌۳ نیز درگیر این مسئله هستند.

متاسفانه عریض و طویل شدن این سازمان و به تبع آن به دنبال راهی بودن برای تامین سرمایه موجب گشته است که نهادینه سازی فرهنگ عمومی در ذیل جلب سرمایه و کدهای دستوری تعریف شود و عدم شفافیت مالی این سازمان راه به همراه داشته باشد. چندان که بعد از ماجرای استفتاء از آیت‌الله مکارم شیرازی و صحبت‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار با کارگران، سیداحسان قاضی‌زاده هاشمی عضو شورای نظارت بر صداوسیما، گفت: "بارها گفته‌ام که درآمدهای مالی صداوسیما باید شفاف شوند. این ستاره‌ مربع‌ها چه سرمنزلی دارند و نحوه درآمدشان چگونه است و این جوایز میلیونی چگونه بدست می‌آید؟ این‌ها همیشه ابهاماتی بوده که منتظر هستیم مسئولین ذیربط به این سوالات و ابهامات پاسخ بدهند. بایستی خیلی جدی‌تر از گذشته پیگیر گزارش‌هایی از سازمان صداوسیما خصوصاً بازرگانی سازمان باشیم."

سیاست‌های گمراه کننده یک برنامه

انتظار این بود که ریاست شبکه سوم سیما، پیش از به راه افتادن چنین برنامه‌هایی مانع تولید و پخش "برنده‌باش" باشند، اما حالا که قدرت سرمایه توانسته بر سیاست گذاری‌ها مستولی گردد نیازمند تجدید نظر در نوع مدیریت و اصلاح برنامه‌های آینده این سازمان با محوریت علی فروغی هستیم.

اصولا دو نکته درباره برنامه برنده‌باش باید مورد اشاره قرار بگیرد که متاسفانه به جهت مساله درآمدزایی یک‌شبه آن مورد غفلت بوده است.

اول: علیرغم ادعای تهییه کنندگان این برنامه که ادعا می‌کنند می‌خواهند فرهنگ کتابخوانی و رشد آگاهی در جامعه را موجب شوند، باید پرسد که آیا صرف اطلاعات عمومی خام، چه ارزش افزوده‌ای برای افراد یک جامعه خواهد داشت. اطلاعات خامی که حتی اگر به صورت یک ترکیب بدان نگاه شود، آورده خاصی در افزایش سطح سواد تحلیلی و عمومی جامعه نخواهد داشت.

دوم: صداوسیما به معنای کلی و مشخصا برنامه‌هایی مثل "برنده‌باش" به عنوان متولی ریل گذاری فرهنگ عمومی کشور، متاسفانه راه رسیدن به درآمد به غیر از کوشش و تلاش را برنامه ریزی می‌کنند و این به معنای افتادن در چرخه غیر از اقتصاد پویاست. به همین سبب در درازمدت امثال برنامه "برنده‌باش" و ... کسب درآمد آسان را به عنوان فرهنگ عمومی نهادینه می‌کنند که فرسنگ‌ها با مفاهیم جامعه اسلامی و اهداف آمده در گام دوم انقلاب فاصله دارد.  

سخن آخر؛ بهانه دست دشمن ندهیم

جناب فروغی که از مدیران جوان و خوش‌آتیه این کشور هستند و با سرمایه اعتماد بزرگان صداوسیما به ریاست شبکه سوم سیما منصوب شده‌، مناسب است که به عنوان یک مدیر جوان و انقلابی موجبات رونق تولید ملی بهعنوان شعار سال را به اندازه توان فراهم سازند. بیان ایشان در مورد تغییر اسپانسر یکی از صحبت‌های‌ شگفتی‌ساز ایشان است. باید پرسید که مگر تغییر اسپانسر چه مدخلیتی در رفع شبهه قمار بودن دارد؟ هم چنان که ایشان در نوع موضع گیری‌های خویش باید بدین نکته توجه داشته باشند از بیان مطلبی که امکان شایعه‌سازی و شائبه اختلاف و دوگانگی میان سیاست‌های ایشان و رهبر معظم انقلاب از سوی دشمنان وجود دارد، بپرهیزند.