عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای چه دستاوردهایی دارد؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ بعد از 15 سال از نخستین درخواست، هفته گذشه ایران یک گام به عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای نزدیک شد. سازمان همکاری شانگهای از چین، روسیه، هند، تاجیکستان، قزاقستان، قرقیزستان ، ازبکستان و پاکستان تشکیل شده است که حدود یک سوم کل سرزمین جهان و تقریبا یک چهارم تولید ناخالص داخلی جهان را در اختیار دارند. پیش بینی ها بر این است که پروسه الحاق ایران به سازمان همکاری شانگهای ، دو سال به طول انجامد.

رسانه های ایرانی به سرعت این اقدام را یک پیروزی بزرگ برای دولت جدید ایران دانستند. روابط نزدیک تر میان ایران با چین و روسیه را در شرایطی نشان می دهد که هر سه کشور با فشارهای فزاینده ایالات متحده روبرو هستند. در هفته ی گذشته، سید ابراهیم رئیسی، برای مجمع عمومی سازمان ملل به نیویورک نرفت و وی برای نشست سازمان همکاری شانگهای به شهر دوشنبه تاجیکستان سفر کرد و از هر هشت کشور عضو که اجازه دادند ایران به عنوان یک عضو کامل به این سازمان بپیوندد ، تشکر کرد. سید ابراهیم رئیسی در اظهاراتش گفت: « جهان وارد دوره ی جدیدی شده است. هژمونی و یکجانبه گرایی در حال شکست است.» وی در بازگشت به تهران، عضویت ایران را در سازمان همکاری شانگهای « کنش استراتژیک» خواند.

در حالی که ممکن است عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای منافع کوتاه مدت چندانی نداشته باشد؛ اما این اقدام نشانگر روابط نزدیک تر با چین و روسیه است. رسانه های ایرانی این عضویت را به عنوان شواهدی مبنی بر نزدیک شدن ایران و چین توصیف کردند و مدعی شدند که فشار چین و روسیه منجر به پذیرش ایران در این سازمان شده است. آیت الله علی خامنه ای، رهبر ایران بارها تاکید کرده این کشور نه تنها باید به شرق نگاه کند تا در مقابل انزوای اقتصادی خود از غرب مقاومت کند؛ بلکه باید متحدان استراتژیکی را نیز پیدا کند که به توافق جدید در مورد برنامه هسته‌ای کمک، به مشکلات بانکی و تجاری ایالات متحده علیه ایران پرداخته و نقش این کشور را در خاورمیانه و آسیا تقویت کند.

در طی چند دهه گذشته، چین و ایران با محوریت نیازهای انرژی چین و منابع ایران، روابط اقتصادی، فروش تسلیحات، همکاری های دفاعی و ایجاد موازنه ژئواستراتژیک در مقابل آمریکا مشارکت گسترده و عمیقی ایجاد کرده اند.  اگر چه ایران و چین دارای منافع منطقه ای متفاوتی هستند؛ اما وجود دشمن مشترک ( ایالات متحده)، دو کشور را مجبور ساخته تا با یکدیگر همکاری کنند. چین به مشتری شماره یک و شریک تجاری ایران تبدیل شده است. در مقابل ، چین برای توسعه منابع انرژی، نوسازی سخت افزار نظامی و توسعه زیرساخت ها ، دانش تکنولوژیکی در اختیار ایران قرار داده است. البته روابط اقتصادی دو کشور باعث شده تا ایران بتواند از پیامدهای فلج کننده تحریم های بین المللی رهایی پیدا کند.

در بهار گذشته، ایران و چین اعلام کردند که دو کشور در حال کار بر روی جزئیات یک توافقنامه 25 ساله هستند. این خبر پس از آن منتشر شد که تحریم های جدید آمریکا با ترساندن سرمایه گذاری های خارجی مورد نیاز ، توانست اقتصاد ایران را در معرض فروپاشی بکشاند. تحریم ها دسترسی ایران به سیستم بانکی بین المللی یا هر شرکتی که در آنجا تجارت می کند را قطع کرد و به همین ترتیب ضمن کاهش صادرات و تجارت نفت، درامد ایران به صورت قابل توجهی کاهش یافت. چین از این موقعیت نهایت بهره برد و ناامیدی تهران، این کشور را به آغوش پکن کشاند.

چین و ایران درباره جزئیات این توافق احتیاط کرده اند. سندی که نیویورک تایمز به دست آورد، نشان داد که دو کشور بی سر و صدا یک مشارکت اقتصادی و امنیتی گسترده را پیش بینی کرده اند که مسیر را برای میلیاردها دلار سرمایه گذاری چین در زمینه انرژی و دیگر بخش ها باز می کند. این توافق که در یک سند 18 صفحه ای شرح داده شده است ، حضور چین را در بانکداری ، مخابرات ، بنادر ، راه آهن و ده ها پروژه دیگر گسترش می دهد. در مقابل ، به نقل یکی از مقامات ایرانی و یک تاجر نفت ، در طی 25 سال آینده، چین در حوزه نفت از ایران تخفیف زیادی به دست خواهد آورد.

ایران از طریق عضویت دائم در سازمان همکاری شانگهای می تواند به دنبال دسترسی به منطقه آسیای میانه باشد که می تواند به عنوان بازار صادرات کالاهای ایرانی در نظر گرفته شود. سازمان همکاری شانگهای هم بزرگترین تولیدکنندگان سوخت و هم بزرگترین خریداران هیدروکربن را شامل می شود. منتقدان در ایران بر این نظر هستند که پیوستن به این سازمان معضل اقتصادی کشور را برطرف نمی کند. تحلیلگران از دولت خواستند تا مذاکرات سازنده هسته ای با غرب را دنبال و از مقررات جهانی گروه مبارزه با پولشویی برای حل مشکلات تجاری این کشور تبعیت کنند.

افغانستان و پیامدهای تسلط طالبان از موضوعات اصلی مورد بحث در اجلاس تاجیکستان بود. خروج آمریکا از افغانستان چشم انداز منطقه را تغییر داده است. ایران دارای مرز طولانی با افغانستان است و هزاران پناهجو وارد این کشور شده اند که در حال حاضر محل زندگی 2 میلیون افغان است. یک مقام ایرانی در تعطیلات آخر هفته گفت که دولت از زمان تصرف طالبان از عبور غیرقانونی 2000 هزار مهاجر افغانی به ایران جلوگیری کرده است.

استراتژی ایران در استفاده از روابط با چین و روسیه به عنوان اهرمی علیه پایتخت های غربی در این سالها تا حدی کارساز بوده است. با این حال، ایران هرگز از شعار « نه شرقی نه غربی» به طور کامل منحرف نشده است. اما زمان های مختلف سیاست های متفاوتی را می طلبد. اجلاس سازمان همکاری شانگهای نخستین سفر خارجی سید ابراهیم رئیسی بود. شاید جمهوری اسلامی با جایگزینی اقدامات نمادین و مشخص می خواهد مسیر خود را تغییر دهد.

با این حال ، تحلیلگران در ایران تردید دارند که عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای فرصت واقعی برای ایران ایجاد کند. فردین افتخاری استدلال می کند که اصرار ایران بر داشتن کرسی در سازمان همکاری شانگهای، اهرم بیشتری برای مسکو و پکن ایجاد می کند تا وابستگی بیش از حد این کشور به شرق را تقویت کند. در سیاست خارجی ایران این تصور غلط وجود دارد که صرف حضور در بخش های مختلف منطقه ای در مناطق همسایه ، از جمله اوراسیا ، می تواند خود به خود دیوار تحریم ها را بشکند و منجر به تنوع روابط خارجی ثمربخش شود.»