آیا نزاع میان ترکیه و روسیه در شمال سوریه شدت می‌گیرد؟

با آغاز «بیداری اسلامی» در سال 2011، ما شاهد همکاری دو محور اخوانی و محافظه‌کار سنی برای سرنگونی نظام حاکم در سوریه و تضعیف محور مقاومت هستیم. در آن دوران ترکیه، قطر و عربستان سعودی سه ضلع مهم در شکل گیری، سازماندهی و تجهیز تروریست‌های چند ملیتی بودند که قصد داشتند با کنار زدن بشار اسد، نظمی جدید در منطقه شام حاکم کنند. سیستم سیاسی که تصور می‌شود نهایت تا چند ماه دیگر سقوط کند، حال پس از قریب به یک دهه در قدرت مانده و با حمایت متحدان داخلی و خارجی‌اش به دنبال باز پس گیری سایر نقاط سوریه از دست تروریست‌های چندملیتی و اشغال گران خارجی است.

 روز 7 مهرماه 1400، ولادمیر پوتین و رجب طیب اردوغان در شهر سوچی روسیه با یکدیگر دیدار و درباره مسائل مهم دوجانبه، منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به بحث و تبادل نظر پرداختند. نکته کلیدی در این دیدار آن است که اینبار همه چیز به نفع ترک‌ها پیش نرفت. روزنامه‌نگاری ترک در توییتی فاش کرد که پوتین در نشست سوچی از اردوغان خواسته است تا نیروهایش را از سوریه خارج کند. این شاید همان اولتیماتومی بود که آنکارا انتظار شنیدن آن را از رئیس جمهور روسیه نداشت. در شرایطی که سطح تش‌ها میان ترکیه و آمریکا در موضوعاتی همچون خرید جنگنده‌های اف-35، محکومیت تاریخی ترک‌ها به دلیل نسل کشی ارامنه، خرید سامانه اس-400 از سوی ترکیه و ... تشدید یافته است؛ آنکارا بر این تصور بود که روس‌ها به مانند بحران قره باغ در میدان سوریه نیز با آنها همکاری کرده و می‌توانند به همراه گروه‌های متحد خود به «ترک‌تازی» بپردازند. با این حال به نظر نمی‌رسد که ترک‌ها قصد عقب نشینی و واگذاری زمین به حریف را داشته باشند.

از 19 اکتبر 2019 و با آغاز عملیات «چشمه صلح» از سوی ارتش ترکیه برای مقابله با نیروهای «ی پ ک» ما شاهد تشدید تنش‌ها ما شاهد حضور نظامی، اقتصادی و فرهنگی ترکیه در منطقه شمال شرق سوریه هستیم. در این عملیات ترک‌ها بر دو شهر راس العین در حسکه و تل ابیض در حومه رقه تسلط یافتند. ترکیه در این مناطق با ساخت مراکز درمانی و مدرسه به دنبال گسترش نفوذ نرم و زبان ترکی در این منطقه است. در سوی دیگر شورای دموکراتیک سوریه موسوم به «قسد» که از پشتیبانی آمریکا و روسیه نیز برخوردار است طی عملیات‌های متعدد تلفاتی زیادی به نیروهای ارتش اشغالگر ترکیه وارد نمودند.

 در همین راستا 13 اکتبر 2021 مولود چاوش اغلو وزیر خارجه ترکیه به بهانه عدم استقرار نیروهای کردی در فاصله بیش از 30 کیلومتری از مرزهای ترکیه و کشته شدن دو پلیس ترک در شمال سوریه به وسیله موشک‌های هدایت شونده، خبر از پاک سازی مناطق شمال سوریه از گروه‌های «ی پ ک» و حزب کارگران کردستان داد. تروریست‌های تحریر الشام که از حمایت آنکارا برخوردارند، برای شروع عملیات نظامی در حومه القحطانیه، قامشلی و تل تمر در حسکه مستقر شدند. در مقابل این اقدامات ارتش ترکیه نیروهای «قسد» نیز اقدام به انتقال تجهیزات نظامی جدید به حومه رقه، حومه حلب و مناطق تحت نفوذ این کشور کردند. ارتش سوریه در واکنش به این تحرکات به دنبال جلوگیری و مقابله با ماجراجویی آنکارا در خاک خود است. بر همین اساس تانک‌های «تی-90» و خودروهای زرهی «بی ام پی-2» در منبج و تل رفعت واقع در شمال حلب برای مقابله با نیروهای تحت امر ترکیه اعزام شدند. همچنین توپ‌های دوربرد ارتش سوریه در عین عیسی واقع در شمال رقه نیز مستقر شدند.

طی چند سال اخیر مسکو سعی کرده است تا با میانجی‌گری میان دولت سوریه، کردها و ترکیه راهی به سوی توافقی فراگیر ایجاد کند اما به نظر می‌رسد به لحظه «سرنوشت‌ساز» نزدیک می‌شویم. اردوغان به دنبال آن است تا با عملیات علیه نیروهای کرد سوریه بتواند جلوی تغییر وضعیت در ادلب را بگیرد. پوتین در چنین صحنه‌آرایی ترجیح میدهد تا از متحد خود در دمشق یعنی بشار اسد حمایت کند و ترکیه را عقب براند. سیاست مداران کاخ کرملین به خوبی می‌دانند که اگر ترکیه بتواند به پیش روی در شمال سوریه ادامه دهد، آنگاه باز کردن «گره کور» ادلب مشکل تر خواهد شد.

بهره سخن

با تقویت احتمال حمله ترکیه به شمال سوریه منابع خبری اطلاع دادند که گروه های کردی طی پیامی به دمشق از دولت بشار اسد خواستند تا با تشکیل «اتاق عملیات مشترک» در شرق فرات و شمال حلب به حمایت از ایشان بپردازند. در چنین شرایط پیش بینی می‌شود تا ارتش سوریه با هدایت مستشاران ایرانی و در کنار پشتیبانی هوایی روسیه آماده حمله به نیروهای تحت امر آنکارا و عقب راندن آنها از مناطق اشغالی باشند. با آنکه تجربه ثابت کرده است که ترکیه و روسیه علاقه‌ای به مواجه سخت ندارند و با گفتگو مسائل شان را حل می‌کنند اما در «میدان نبرد» هر لحظه ممکن است میزان درگیری میان طرفین از کنترل خارج و افزایش پیدا کند. سوالی که ذهن بسیاری از پژوهشگران حوزه شام را درگیر کرده آن است که آیا ایران و روسیه «حرف آخر» را سوریه خواهد زد و مناطق شمالی این کشور از حضور اشغال گران و تروریست‌ها پاک سازی خواهند کرد یا آنکه اردوغان موفق می‌شود «وضع موجود» در ادلب را با کمک تروریست‌های تحت امر خود حفظ کند.