دیدار رئیس جمهور ایران و پوتین چه معنایی دارد؟

به گزارش راهبرد معاصر، سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران، ۱۹ ژانویه در مسکو با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه دیدار کرد. این نخستین دیدار رئیس جمهور ایران با همتای روس خود از سال ۲۰۱۷ بود. هر دو رهبر و دولت‌های آنها بر اهمیت این دیدار و روابط دوستانه روسیه و ایران در مواجهه با خصومت تسلیم ناپذیر ایالات متحده تأکید کردند. دیدار پوتین و رئیسی درست قبل از آغاز رزمایش دریایی مشترک روسیه، چین و ایران در خلیج فارس که در 21 ژانویه آغاز می‌شود، انجام شد. اما علی‌رغم بازتاب گسترده ی این نشست، به نظر می‌رسد آن‌ها در مورد جزئیات توافق محدودی دارند.

هنگامی که مقامات دو کشور با یکدیگر دیدار کردند، ولادیمیر پوتین اظهار داشت: «ما از نزدیک در عرصه بین‌المللی همکاری می‌کنیم.» در واکنش آیت‌الله رئیسی اظهار داشت: «ما هیچ محدودیتی برای توسعه و گسترش روابط با روسیه نداریم و این روابط راهبردی خواهد بود.» موضوعات مشترک در پوشش مطبوعاتی این نشست بر چگونگی حمایت روسیه و ایران از نظام بشار اسد در سوریه در قالب کارزار ضدتروریسم، نگرانی مشترک در مورد رویدادهای أفغانستان، تحریم‌های غیرقانونی آمریکا و تمایل مشترک دو کشور برای تقویت روابط اقتصادی می‌باشد.

طی این دیدار، ولادیمیر پوتین به رشد ۶ درصدی تجارت ایران و روسیه در سال ۲۰۲۰ با وجود همه‌گیری کووید ۱۹ و رشد ۳۸ درصدی در سال ۲۰۲۱ اشاره کرد. با این حال، تجارت کلی روسیه و ایران ( ۳.۳ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱) در مقایسه با تجارت روسیه و ترکیه (حدود 20 تا 25 میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱) بسیار پایین به نظر می‌رسد. ولادیمیر پوتین درباره ایجاد منطقه تجارت آزاد بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا به رهبری روسیه صحبت کرد. سیدابراهیم رئیسی خاطرنشان کرد که هیئت ایرانی سند همکاری راهبردی دوجانبه را به مسکو آورده است که ممکن است روابط آینده [آنها] را برای بیست سال آینده تعیین کند. این به معنای بروزرسانی توافقنامه همکاری اقتصادی قبلی بین روسیه و ایران بود که در سال 2001 منعقد شد.

شایعات مطبوعاتی در مورد تلاش ایران برای خرید ۱۰ میلیارد دلار تسلیحات روسیه از جمله ۲۴ فروند جنگنده سوخو ۳۵ و تعداد نامشخصی از سامانه های موشکی دفاع هوایی اس ۴۰۰ منتشر شد. (البته خرید سامانه دفاع موشکی اس ۴۰۰ توسط ترکیه، باعث لغو فروش جنگنده اف ۳۵ آمریکا به ترکیه شد.) اما چنین توافقی در جریان نشست پوتین و رئیسی اعلام نشد. کریل سمنوف می‌گوید؛ «سطح واقعی فروش تسلیحات روسیه به تهران می‌تواند اندکی بیش از ۲ میلیارد دلار باشد که دقیقا همان مبلغی است که مسکو آماده است به عنوان وام به تهران بدهد.»

در حوزه اقتصادی، احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد ایران اعلام کرد که در این اجلاس چندین توافق نامه اقتصادی مهم به امضا رسیده است. یکی در مورد اجرای سریع خط اعتبار ۵ میلیارد دلاری بود، اما این چیزی بود که سال‌ها پیش اعلام شد و ظاهرا هنوز فعال نشده است. احسان خاندوزی همچنین اظهار داشت که این خط اعتباری برای ساخت راه آهن رقابتی برای بخش ایرانی کریدور حمل و نقل شمال – جنوب که از سواحل ایران از طریق قفقاز جنوبی به روسیه می‌رود و همچنین برای حدود دویست لوکوموتیو روسی استفاده می‌شود. با این حال، این یک پروژه جدید نیست، بلکه تلاشی برای احیای پروژه‌ای است که راه آهن روسیه در آوریل 2020 به دلیل ترس از نقض تحریم‌های آمریکا علیه ایران، کار روی آن را متوقف کرده بود.

جواد اوجی، وزیر نفت ایران، اعلام کرد که با چندین پروژه در بخش انرژی موافقت شده است، اما جزئیات زیادی در مورد آنها ارائه نکرد. مشخص نیست که آیا اینها پروژه‌های جدیدی هستند یا پروژه‌هایی که قبلاً مورد بحث و توافق قرار گرفته‌اند، مانند پروژه‌ای که لوک اویل در سال 2018 پس از خروج ایالات متحده از برجام، کار روی آن را متوقف کرد (لوک اویل نگران هدف قرار گرفتن تحریم‌های ایالات متحده بود). سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران در پایان گفت: «در مورد ساخت رآکتورهای جدید انرژی اتمی روسیه در نیروگاه اتمی بوشهر ایران صحبت‌هایی صورت گرفته است. اما اینکه آیا این واقعاً رخ خواهد داد یا نه، مشخص نیست زیرا به گفته سمنوف، «تهران هنوز بدهی‌های خود را برای تکمیل اولین رآکتور هسته‌ای بوشهر پرداخت نکرده است». بنابراین، به نظر می‌رسد نشست پوتین و رئیسی کمتر درباره گسترش همکاری‌های روسیه و ایران بوده و بیشتر درباره از سرگیری آن بوده است.

حتی با وجود اینکه ممکن است توافق چندانی روی آن صورت نگرفته باشد، اما اهمیت دیدار پوتین و رئیسی در این است که دو رهبر خود را دارای منافع مشترک در مورد ایالات متحده می‌دانند و یکدیگر را به عنوان شریکی در مقابل آن می‌بینند. اگر هیچ چیز دیگری نباشد، پوتین و رئیسی می‌توانند مطمئن باشند که طرف مقابل علیه او با واشنگتن همکاری نخواهد کرد، همانطور که ناظران روسی گاهی از رئیس‌جمهور قبلی ایران، حسن روحانی، پس از امضای توافق هسته‌ای در سال 2015 بیم داشتند. این دیدار ممکن چشم‌انداز  همکاری نظامی و اقتصادی بیشتر ایران و روسیه را افزایش دهد.