مقصر اصلی رکود تولید کیست؟

به گزارش راهبرد معاصر، دبیرکل اتاق بازرگانی ایران و انگلیس با بیان اینکه بخش زیادی از ارز کشور با بازنگرداندن ارز حاصل از صادرات توسط صادرکنندگان متخلف به تاراج می رود گفت: یکی از مقصران اصلی رکود تولید اتاق بازرگانی است.

پیمان‌سپاری ارزی، یکی از ابزارهای سیاست کنترل ارز (foreign exchange control) است. پیمان سپاری ارزی در دنیا غالبا در شرایط خاص جنگ یا تحریم(دقیقا مثل شرایط حال) که کمبود ارز داخلی است بیش از پیش تشدید می شود تا بازگشت ارز صادرکنندگان و جلوگیری از خروج سرمایه تضمین شود. زنگ خطر بد عهدی صادرکنندگان را مشاور وزیر اقتصاد در اردیبهشت اعلام کرد و گفت: 30 میلیارد دلار از مجموع 40 میلیارد دلار ارز حاصل از صادرات، نه به صورت کالا و نه به هیچ صورت دیگری وارد کشور نشده است. . همچنین افشا شدن بازنگردادن 16.6 میلیون یورو ارز صادراتی توسط یک تاجر خوشنام و با سابقه؛ سرنخ خروج سرمایه و خالی شدن ذخایر ارزی را داد. کنترل نکردن این قضیه می تواند ضربه ای همانند کاهش فروش و تحریک نفت به کشور وارد کند.

در همین باره میزگرد تخصصی تشکیل داده ایم با حضور امیرهوشنگ امینی دبیر کل اتاق بازرگانی ایران و انگلیس و بازنشسته سازمان برنامه و بودجه؛ جواد عباسی فعال بانکی در حوزه معاونت ارزی؛ محمد شکرانی صادرکننده مواد غذایی.

*خیر دلار نیمایی به مردم نمی رسد

تسنیم: چرا معتقد به تک نرخی شدن ارز برای حل بازگردانده نشدن ارز توسط صادرکنندگان هستید؟

عباسی: باید در بازار شاهد تک نرخی شدن ارز باشیم و نرخ های سنا و نیما و... یکسان شود تا صادرکننده ارز را بازگرداند. و به نظرم با سیاست زور و چماق و اینکه از صادرکننده تعهد محضری گرفته شود قابل حل نیست. ما برنامه جامع نیاز داریم هنوز در عراق و افغانستان ریال ایران اعتبار دارد و مبادلات ریالی انجام می شود اما آیا صادرکننده ای که ریال دریافت میکند هم باید بازخواست بازنگرداندن ارز شود؟

زمانی که واردکننده می آید ارز نیمایی میگیرد چقدر این منفعت دلار ارزان نیما به مردم می رسد؟ بله نهایتا به نرخ آزاد به جیب مردم می رود و مردم ضرر کننده اصلی میشوند. سیستم های نظارتی باید عملکردشان طوری باشد که همه جانبه نظارت کنند و نه فقط صادرکننده را مقصر کنند الان واردکننده هم با نرخ مصوب کالا را به مردم نمی رساند. الان شرکتهای خدمات فنی مهندسی که در خارج فعالیت می کنند نمی توانند تمامی ارز خود را به ایران بازگرداند چراکه برای ساخت و ساز در کشور مقصد نیازمند ارز خود هستند . حدود 4ماه طول کشید تا بانک مرکزی مجوز بازنگرداندن قسمتی از دلار این شرکتها را به آنها داد.

*مقدار زیادی از ثروت ایرانیان خارج کشور توسط صادرکنندگان از کشور به تاراج رفته است

تسنیم: شما خودتان به عنوان یک عضو اتاق بازرگانی اعتقاد دارید که سرسختانه باید از صادرکنندگان تعهد بازگشت ارز گرفته شود؟

امینی: اقتصاد ما بازار آزاد نیست بلکه اقتصاد دستوری هست که نمونه آن در روسیه و کمونیستها بوده است. بنابراین نمی شود اقتصاد ما کلا دستوری باشد اما مثلا در پیمان سپاری شیوه اقتصاد آزاد را عمل کنیم. بانک مرکزی باید به واردکننده ارز با نرخ معین داده شود مثلا با ارز 20هزارتومانی بدهد تا ادکلن وارد کند وباید طبق همین ارز هم به دست مشتری برسد. تعزیرات و دولت باید قدرت نشان بدهند.

الان ثروت ایرانیان مقیم اروپا و آمریکا معادل 600-700میلیارد دلار است که خیلی از این ثروت حاصل خروج ارز و سرمایه از کشور بوده که مثلا صادرات کرده اند ولی ارز را باز نگرداده اند. الان همین سرمایه های ایرانیان در دبی به نظرتان حاصل رانت و دزدی بوده؟ خیر غالبا حاصل همین خروج سرمایه منابع کشور بوده است.

تسنیم: شما به عنوان یک تاجر و صادرکننده چه میزان صادرکنندگان را مقصر میدانید؟

شکرانی: هر بنگاهی اقتصادی هدف اولیه اش سود است و موارد وطن پرستی و پایبندی به نظام در اولویتهای بعدی یک تاجر قرار میگیرد. الان وقتی در بازار سه نرخ ارز هست دیگر برای تعزیرات نظارت سخت است چون دیگر نمی توان در یک سیستم پیچیده کنترل دقیق کرد. به نظر من برای رفع تعهد صادرکنندگان نرخی خوب است تعیین بشود که من بتوانم با همان نرخ ارز به خوبی واردات انجام دهم. نرخ نیما خوب است اما من نمی توانم از تمام وارداتم را با نیما انجام دهم شاید حدود 5درصد را فقط می توانم از نیما دلاربگیرم و بقیه اش از بازار آزاد است.

*الان در بازار بیش از 3نرخ ارز هست

تسنیم: به نظر شما نرخ های متعدد نیما و سنا باعث بازشدن روزنه های تخلف صادرکنندگان شده است؟ چگونه تاجران از این فضا سو استفاده می کنند؟

عباسی: الان حتی بیشتر از 3نرخ ارز هم می توان نام برد. از جمله می توان به نرخ های مجازی اشاره کرد مثلا صرافی به واردکننده می گوید من موظم نرخ نیما را به شما اعلام کنم اما 100تومان به ازای هر دلار بده تا من همه دلارهای مورد نیازت را تامین کنم. زمانی در چندسال گذشته نرخ ارز مرجع تغییر کرد و ارز 1200تومانی 2500تومان شد زمانی در چندسال گذشته نرخ ارز مرجع تغییر کرد و ارز 1200تومانی به 2500تومان تبدیل شد من شاهد بودم در بانک پشت سر هم ثبت سفارش ال سی درهم می آمد و از سوی دیگر ثبت سفارش های صوری شکل میگرفت از سوی دیگر در گمرک برگ سبزهای صوری ترخیص کالای وارداتی ثبت می شد و بدین شکل رانت ارزی برای سودجویان به وجود می آمد.

تا زمانی که در سال 94 سامانه ارزی به شکل کامپیوتری در گمرک اجرایی شد که باعث شد برگه سبزهای تقلبی مرتفع شد. الان هم دقیقا نیازمند یک سیستم جامع کنترل هستیم.

*بانکها هر کدام سامانه ارزی دلبخواهی دارند؛ بانک مرکزی به بانکها اختیارات نمی دهد

تسنیم: شما که فعال بانکی هستید، راه حل برای بستن روزنه های تخلف به روی تاجران را چه می دانید؟

عباسی: اگر می خواهیم رفع تعهد صادراتی داشته باشیم باید یک برنامه جامع و یک سیستم جامع را در نظر بگیریم. الان واقعا سخت است به بانکداراعلام کنند که یک صادرکننده چقدر ارز بازگردانده و چقدر بازنگرداده؟ اگر بخواهد به راحتی می توانند در کل سیستم بانکی یک سامانه قرار بدهند تا بانکدار متوجه صادرکننده متخلف بشود. الان مشوق های بانک مرکزی مثل معافیت مالیاتی و غیره برای صادرکنندگان اصلا کافی نیست و نشانه اش هم کاهش روز به روز صادرات است.

الان نشانه اینکه سیستم ارزی ما معیوب است این است که با کاهش صادرات رو به رو شده ایم با وجود اینکه قیمت ارز برای صادرات جذاب است. ممکن است مسئله کم اظهاری میزان صادرات هم در این قضیه دخیل باشد اما بدانید سیاست ارزی مناسب بهترین روش برای رشد صادرات است. همین اوضاع بد باعث شده خیلی از صادرکنندگان وطنی به جای صادرات سرمایه های خود را در سپرده های بانکی ببرند.

الان بانک ها هر کدام برای خودشان سامانه تامین ارزی دلبخواهی دارند و همین باعث شده که بانکها نتوانند از صادرکننده متخلف باخبر شوند تا به او ارز ندهند. اما متاسفانه بانک مرکزی به بانکها و صرافی ها می گوید به شما ارتباطی ندارد در این قضیه دخالت کنید.

تسنیم: شما چرا وجود سامانه های متعدد مثل نیما و سنا غیره را مضر می دانید؟

امینی: تنها بانک مرکزی است باید نرخ واقعی ارز را با فرمولهای مشخص تعیین کند. متاسفانه افرادی که مسئولیت دارند کاربلد نیستند. الان در توزیع کالای اساسی مشکل داریم و افراد مستمند در توزیع کالای اساسی بهره مند نمی شوند. خلاصه حرف این است که سامانه نیما و غیره کشک است. صادرکننده باید ارز را به هر شکل شده بازگرداند و وارد کننده هم به نرخ دلار دریافتی جنس را بدست مشتری برساند.

تاجر همیشه دنبال سود بیشتر است شما چه مشوق صادراتی وضع کنید یا نکنید تاجر به سمت سود بیشتر جذب میشود. پس اینکه صادرکننده تشویق نمی شود حرف بی خودی است. همچنین اینکه صادر کننده ای که سرمایه خود را به جای تجارت به سپرده بانکی ببرد احمق و کارنابلد است چراکه روز به زور ارزش پول ملی در حال کاهش است و قطعا تجارت سود بیشتری نسبت به سپرده بانکی برای یک صادرکننده دارد.

*چگونه بانکها با تاجران تبانی می کنند؟

تسنیم: آیا ممکن است تاجران با بانکها برای خرید ارز تبانی کنند؟

عباسی: یکی از مشکلات صادرکنندگان گران شدن مواد اولیه مورد نیاز برای ساخت کالاهایشان است. درحالی که مواد اولیه گران شده است و واردکنندگان هم اجناس را به نرخ بازار آزاد و نه نیما به فروش می رسانند؛ هزینه های صادرکننده افزایش می یابد و آن وقت ارز را بازنمی گرداند یا به نرخ بازار آزاد به فروش می رساند. به عنوان مثال یک صادرکننده چرم می گفت به علت جهش ارز و افزایش صادرات گوسفند دیگر پوست گوسفند در داخل دچار کمبود و گران است.

ما در مدینه فاضله زندگی نمی کنیم بله خیلی از صادرکنندگان به خاطر سود بیشتر و طمع تخلف می کنند اما من همان اول هم گفتم باید کاری کنیم که صادرکننده متخلف مجبور بشود ارز را باز گرداند اما وسیله شفافیت و سیستم جامع بانکی. وقتی نظارت نیست ممکن است حتی مثلا خود بانک در عوض رشوه به جای نرخ سنا به نرخ نیما به صادرکننده ارز بدهد و در بین شلوغی و عدم شفافیت ها هم کسی یقه بانک را نگیرد.

*یکی از مقصران رکود تولید اتاق بازرگانی است؛ فقط 2نرخ ارز باید باشد و لاغیر

تسنیم: به نظر شما چند نرخ برای ارز باید باشد؟ عملکرد اتاق بازرگانی برای رونق تولید را چگونه ارزیابی می کنید؟

امینی: باید دولت کلا دو نرخ برای ارز تعیین کند. یک نرخ برای کالاهای اساسی و ضروری جامعه مثل بهداشت و خوراک و دفاع وغیره که با این نرخ ثابت بازار کالای اساسی را کنترل کند. و یک بازار هم بازار هم بازار آزاد باشد که صادرکننده باید به زور هم که شده ارز را به این بازار بازگرداند و واردکننده هم از همین بازار استفاده کند و اگر واردکننده برایش به صرفه نیست نرخ موجود بهتر است که کنار بکشد و صاردات نکند. علت اینکه ارزش پول ما کم است این است که تولید در کشور نداریم و هزینه تولید کالا در ایران گران و به صرفه نیست. دو متهم این قضیه دولت و اتاق بازرگانی است. علت اینکه اتاق بازرگانی را می گویم آن است که خود من 17سال در آنجا مسئول دایره پژوهش بوده ام.

علت اینکه اتاق بازرگانی ضعف دارد این است که بخش کشاوزی هم به این اتاق اضافه شد در حالی در هیچ کجای دنیا اتاق های بازرگانی بخش کشاورزی ندارد. همچنین یک دلیل دیگر توزیع کارت های بازرگانی بود این هم در دنیا بی سابقه است که کارت بازرگانی به تاجر بدهند و تاجر هم موظف باشد درصدی از صادرات خود را به حساب اتاق واریز کند و همین قضیه خود باعث افزایش هزینه تولید و رقابتی نشدن کالا می شود.

*من خودم دلارم را به نیما نمی دهم؛ عمده ارز صادرکنندگان در خارج تبدیل به ریال می شود

تسنیم: شما به عنوان یک تاجر چرا دلارهای خود را به نرخ نیما تسویه نمی کنید؟

شکرانی: وقتی نرخ بازار آزاد و نیما فاصله زیاد باشد شما هرکاری بکنید فساد به وجود می آید. خیال نکنید که تمامی ارز بازنگشته به ایران در خارج دپو شده است چراکه خیلی از صادرکنندگان به مقدار نیاز و به قصد بقا خود ارز را در خارج تبدیل به ریال می کنند و داخل می آورند. عمده کار تجاری ما با عراق است و من خودم به شخصه ارز صادراتی را به سامانه نیما تحویل نمی دهم چراکه عراقی که می آید دینار خود را به نرخ بازار آزاد می فروشد و کالا از درون اهواز می برد قطعا من نمی توان با او رقابت کنم بنابراین نرخ تسویه من هم باید با ارز بازار آزاد باشد. این را بدانید ممکن است 30درصد ارز خارج از کشور صادرکنندگان دپو شده باشد اما حدود 70درصد آن تبدیل به ریال شده(به نرخ بازار آزاد) و بازگشته است به کشور.

تسنیم: راهکار شما برای صادرکنندگان متخلف چیست؟

عباسی: اولین راهکار این است باید تک نرخی بشویم و اینکه به بانکها اختیار عمل در چهارچوب یک سیستم جامع اطلاعاتی بدهیم اولا صادرکننده متخلف را بتواند شناسایی کند و ثانیا بتواند به صادرکننده درصدی وجه نقد بپردازد تا وی بتواند هزینه های بازاریابی و کارمندان و ... را که در خارج دارد را بتواند بپردازد. نباید نرخ فاصله نرخ بازار آزاد با نرخ دولتی به شکلی باشد که صادرکننده به فکر فرار از بازگشت ارز و واردکننده به فکر به چنگ آوری این ارز باشد.همیشه خروج سرمایه وجود دارد اما می توان آن را به حداقل رساند.

اینکه آقای شکرانی می گوید کاملا صحیح است و ارز صادراتی به علت نیاز مبرم صادرکنندگان به شکل ریال بازمیگردد که این کاملا تخلف آشکار است.

*کسری بودجه عامل اصلی افزایش دلار

تسنیم: شما عامل اصلی افزایش دلار را چه می دانید؟

امینی: همواره کسری بودجه دولت باعث افزایش قیمت دلار بوده است همانگونه که از سال 72 این اتفاق افتاد. هر موقع دولت با کسری درآمدهای خود در بودجه مواجه شده سعی کرده است با افزایش دلار آن را جبران کند. باید هزینه اضافی از بودجه کسر بشود ما درآمد کافی نداریم. تا می توانیم باید صرفه جویی کنیم و دلار 4200تومانی را فقط به 14قلم خوراکی تخصیص بدهیم. این اضافه کردن 20درصدی به حقوق کارمندان که به نقدینگی دامن می زند سم است برای کشور.

منبع: تسنیم