آخرین تحولات عراق و بحث بر سر دولت ائتلافی

به گزارش راهبرد معاصر؛ هفت ماهی از اعلام نتایج انتخابات پارلمانی در عراق می گذرد، اما کماکان خبری از توافق میان احزاب داخلی بر سرتشکیل دولت نیست.تا به امروز هیچ یک از احزاب عراقی موفق به کسب دو سوم از 329 عضو شورای نمایندگان (پارلمان) که لازمه انتخاب رئیس جمهوری است، نشده اند.

مقتدی صدر، رئیس جریان صدر و دارنده بزرگترین بلوک پارلمان در ائتلاف نجات میهن، سه تلاش ناموفق برای انتخاب رئیس جمهوری داشت که هیچ یک نتیجه بخش نبود. پس از این ناکامی، صدر در ابتدای ماه مبارک رمضان، 40 روز به چارچوب هماهنگی شیعی برای تشکیل دولت مهلت داد وگفت هرگونه فعالیت و اظهار نظر سیاسی جریان صدر را متوقف می‌کند تا چارچوب هماهنگی فرصت داشته باشد که دولت ائتلافی بدون حضور جریان صدر تشکیل دهد، فرصتی که در روزهای آتی به پایان می رسد اما بن بست سیاسی عراق همچنان بدون راهکار تداوم یافته است.

صدر پیش از این ابتکار عمل دیگری نیز برای تشکیل دولت جدید عراق پیشنهاد داده بود. وی به نمایندگان مستقل پارلمان عراق ۱۵ روز برای تشکیل دولت با ائتلاف نجات میهن شامل کُردها و اهل سنت بدون حضور صدری‌ها مهلت داده بود.با توجه به موثر واقع  نشدن این ابتکار عمل‌ها، رهبر جریان صدر روز یکشنبه گفت رویکرد جدیدی در پیش گرفته و آن ائتلاف با اپوزیسیون ملی در پارلمان عراق برای تشکیل دولت جدید است.

 اختلاف نظر گروه های شیعی یکی از منابع اصلی درگیری و بن بست در تشکیل دولت جدید در عراق است. گروه های شیعی که به دو بخش تقسیم شده اند: صدر و طرفدارانش با ۷۳ عضو و دیگر گروه های شیعه در چارچوب هماهنگی با بیش از ۶۰ عضو.صدری ها معتقدند دولتی که تشکیل می شود باید حائز اکثریت آرا باشد، در حالی که سایر گروه های شیعه خواستار حکومت توافقی هستند.همین اختلاف نظر موجب شده تا با گذشت ماه‌ها از اعلام نتیجه انتخابات، شاهد تشکیل دولت در عراق نباشیم.

از ژانویه 2022 بیش از 10 طرح از سوی سیاستمداران و رهبران احزاب عراق برای پایان دادن به بن بست سیاسی در این کشور ارائه شده که حاصل جمع آن‌ها صفر بوده است.

 به منظور بررسی چند وچون تداوم بن بست سیاسی در عراق با امین پرتو، کارشناس مسائل غرب آسیا گفتگو کردیم. پرتو علت اصلی بن بست سیاسی فعلی در عراق را به قانون اساسی این کشور نسبت می دهد و می‌گوید: مشکل عراق را باید بیش از همه چیز در قانون اساسی پر از مشکل آن دانست. درعراق مانند لبنان قانون اساسی بر اساس تفاوت مذهبی و فرقه ای است. عراقی‌ها پیش و بیش از آنکه شهروند عراق باشند، شیعه، سنی یا کرد است. همین مسئله انسداد سیاسی را در این کشور پدید آورده است.

این کارشناس مسائل غرب آسیا عامل دیگر انسداد سیاسی در عراق را در شکاف‌های سیاسی داخلی در این کشور می‌داند‏‏ که سبب شده نظام چند حزبی مختلطی حاکم شود که در آن هیچ طرفی اکثریت قاطع را به دست نیاورد. مورد مشابه رژیم صهیونیستی است که کابینه‌ها همگی ائتلافی هستند، در عراق هم دولت‌ها از ابتدا ائتلافی بوده اند.

پرتو در ادامه در خصوص تلاش های ناکام مقتدا صدر برای تشکیل دولت می گوید: مقتدا صدر وارد بن بستی شده است که یک سوی آن ادامه دولت موقت الکاظمی تا آینده ای نامشخص و سوی دیگر آن برگزاری مجدد انتخابات پارلمانی است. هیچ یک از این دو‌ گزینه برای او مطلوب نیست. ادامه دولت الکاظمی به معنای آن است که صدر و متحدانش نخواهند توانست برنامه های ادعایی خود را با کنترل قوه مجریه اجرا کنند و برگزاری انتخابات جدید پارلمانی هم این خطر را در بر دارد که ممکن است پیروزی ضعیف تری برای جناح صدر حاصل شود.

این کارشناس منطقه بر این باور نیست که رهبر جریان صدر طرح خاصی داشته باشد و تاکید می‌کند: گمان می‌کنم این قبیل سخنان برای خرید زمان، حفظ امید طرفداران و مذاکرات پشت پرده با رقبا با هدف ایجاد اختلاف در آنان و ایجاد ائتلاف برای تشکیل دولت است.

پرتو در ترسیم سمت و سوی سیاسی پیش روی عراق یادآور می‌شود که آینده سیاسی عراق آیینه‌ای از گذشته آن است. قبل از ظهور داعش هم این وضعیت مغشوش و ناامید کننده وجود داشت. الکاظمی عملکرد بسیار بهتری نسبت به نخست وزیران قبلی داشته اما پایه و اساس حکمرانی در عراق دچار مشکل است. هنوز فساد ادامه دارد و دولت فاقد اقتدار در ‌تامین امنیت و یکپارچگی کشور است.

 کارشناس مسائل عراق تاکید می کند: تنها چیزی که ثبات عراق را در حال حاضر حفظ کرده، یکی اراده جهانی برای حاکم شدن ثبات بر این کشور و دیگری ثروت نفتی است که با افزایش بهای نفت نارضایتی‌ها را تخفیف داده است. چشم انداز آینده سیاسی عراق به هر سویی باشد و هر جریانی روی کار بیاید، باید مشکلات کشور را که سر جای خود هستند، حل کند. مشکلاتی مانند تغییر اقلیم، کمبود آب، خشکیدگی کشور، افزایش شدید جمعیت که بیکاری و فقر و تنش را در پی دارد و در نهایت خطر بسیار بزرگتر دهه های آتی عراق در کنار تغییر اقلیم که همانا افت تقاضای جهانی برای نفت است.

پرتو متذکر می شود: نخبگان عراقی و مردم عراق تا زمانی که از خواب گران کنونی بیدار نشوند و به جای حل مسائل کشور خود مشغول رقابت مخرب باشند، آینده تاریکی در انتظار آن‌ها ‌خواهد بود.

پرتو موانع اصلی پیش روی احزاب سیاسی عراق که مانع ائتلاف آن‌ها می شود را اینگونه بیان می‌کند: مشکل جریان رقیب صدر آن است که کرسی‌های کافی برای تشکیل دولت را ندارد. به عبارت بهتر، ائتلاف دولت قانون نوری مالکی و جریانات همسو با آن توان ممانعت از تشکیل دولت را دارند، اما خود فاقد توان تشکیل دولت هستند. پیشنهاد آن‌ها ادامه روند دو ‌دهه گذشته در عراق است یعنی آنکه حتی احزاب و جریانات بازنده انتخابات هم سهمی از قدرت داشته باشند و اپوزسیون و دولت در سایه نباشند. بدیهی است که چنین وضعیتی خود از عوامل مشوق فساد در عراق است.‌ زیرا وقتی همه احزاب دستشان در یک کاسه باشد پس چه کسی باید در مورد فسادها افشاگری کند و توضیح بخواهد؟

این کارشناس مسائل غرب آسیا بر این باور است که رقبای ایران در عراق برای کسب موفقیت در این انتخابات کوشش زیادی کرده اند. البته فضای سیاسی داخلی عراق پس از اعتراضات سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ به دلیل متهم کردن دولت عادل عبدالمهدی به نزدیکی به جمهوری اسلامی، به سود ایران نبود و پیش بینی می شد که جریانات نزدیک با ایران اقبال کمتری پیدا کنند. به خصوص که با خاتمه کار داعش خواسته ها از سمت امنیت و جهاد به سوی اقتصاد و رفاه تغییر کرده بود.

در انتخابات اخیر، ترکیه و امارات و بقیه کشورهای سنی عربی، اختلاف و رقابت را کنار گذاشتند و از یک جریان سنی حمایت کردند. جریانی که خواستار یک ‌رویکرد ملی گرا و عرب گرا تر در عراق است و با جریان شیعی ملی گرا و عرب گرا که می‌خواهد با ایران و مقاومت فاصله بگیرد هم پیوند است. در مورد کردها هم همین ماجرا رخ داد و ارتباطات خارجی توانست بلوک بارزانی، حلبوسی و صدر را شکل دهد. به خصوص با مرگ جلال طالبانی و تضعیف اتحادیه میهنی، شاهینِ اقبال روی سر خاندان بارزانی سایه افکنده است. سفارت انگلیس در عراق هم بر خلاف آمریکا که فاصله خود را از تحولات عراق حفظ کرده رویکرد فعالی داشته تا اوضاع در عراق طبق این طرح پیش برود.

پرتو در پاسخ به این سئوال که آیا در شرایط کنونی عراق باز هم شاهد برگزاری انتخابات پارلمانی خواهیم بود، گفت: اگر منظور انتخابات زود تر از موعد است پاسخ آری است و ممکن است شاهد پارلمان طولانی و بدون نتیجه نباشیم. فعلا امیدی به تشکیل دولت نیست، چون پارلمان فعلی در انتخاب رئیس جمهور درمانده چه رسد به تشکیل دولت و کابینه جدید.