استعفای دسته جمعی جریان صدر؛ سناریوهای پیش روی عراق کدامند؟

به گزارش «راهبرد معاصر»، از یکشنبه ‌شب (۲۲ خرداد) و با استعفای دسته جمعی نمایندگان جریان صدر، فضای سیاسی عراق وارد مرحله تازه‌ای از تحولات شد. درخواست استعفای جمعی نمایندگان جریان صدر از پارلمان عراق ساعتی پس از گفت‌وگوی تلفنی «سید مقتدا صدر» با «مسعود بارزانی» رئیس حزب دموکرات کردستان عراق (همپیمان او در ائتلاف سه گانه) انجام شد.

با استعفای دسته جمعی نمایندگان جریان صدر ائتلاف «انقاذ الوطن» نیز که ماحصل اتحاد جریان صدر، حزب دموکرات کردستان و ائتلاف سنی «التقدم» به رهبری محمد الحلبوسی بود، نیز از هم فروپاشید.

ائتلاف صدر در انتخابات پارلمانی اکتبر ۲۰۲۱ توانست ۷۳ کرسی را از آن خود کند و برای تشکیل دولت به سوی هم پیمانی با ائتلاف التقدم و حزب دموکرات کردستان روی آرود  تا بلکه از این کانال هدف تشکیل دولت را به تحقق نزدیکتر کند. اما با وجود 37 کرسی ائتلاف التقدم و 31 کرسی حزب دموکرات کردستان به رهبری مسعود بارزانی، جریان صدر با رسیدن به حد نصاب لازم  ۱۶۵ کرسی از میان ۳۲۹ کرسی پارلمان برای تشکیل دولت فاصله داشت.

مقتدی صدر در ماه‌های گذشته پس از انتخابات پارلمانی بر یک موضوع تاکید جدی داشت و آن تشکیل دولت اکثریت ملی بود. اما در نقطه مقابل ائتلاف سیاسی «چارچوب هماهنگی شیعیان» با حضور چهره‌هایی چون نوری المالکی و هادی العامری قرار داشت که برخلاف صدر خواهان تشکیل دولت توافقی بود و جریان صدر را نماینده اکثریت مردم عراق نمی‌دانست.

پس از  این رویداد، انتشار اخبار ضد و نقیض و نگرانی در فضای سیاسی اجتماعی عراق بار دیگر اوج گرفته و موج سنگینی از عملیات روانی در برخی رسانه‌های این کشور و منطقه با هدف القاء بن‌بست سیاسی در عراق به راه افتاد. تا جاییکه محمد الحلبوسی، رئیس پارلمان عراق و هم‌پیمان جریان صدر را به واکنش واداشت و اعلام کرد عراق نه تنها در بن‌بست سیاسی گرفتار نشده، بلکه همین تحولات می‌تواند رهگشای انتخاب رئیس جمهور و نخست‌وزیر این کشور باشد. اما واقع امر اینست که استعفای نمایندگان وابسته به جریان صدر، فضای سیاسی عراق را با پیچیدگی‌های بیشتری دست به گریبان کرده است.

از سویی کارشناسان سیاسی عراقی بر این باورند که استعفای نمایندگان جریان صدر می‌تواند شانس اعضای چارچوب هماهنگی شیعیان در پارلمان را برای کسب کرسی‌های بیشتر افزایش دهد. زیرا برابر با قانون عراق، نامزدهایی که در انتخابات پارلمانی عراق در حوزه انتخابیه مربوطه رتبه دوم را کسب کرده‌اند، جایگزین نمایندگان جریان صدر خواهند شد که استعفا دادند. البته گمانه‌های دیگری نیز در این میان مطرح است از جمله اینکه جریان صدر پس از ناکامی‌های اخیر در تشکیل دولت، از رهگذر این استعفا هدف انحلال پارلمان را پیگیری می‌کند. البته هنوز مشخص نیست که در صورتیکه کار پارلمان عراق به انحلال بکشد و شاهد برگزاری انتخابات زودهنگام در این کشور باشیم،  آیا باز هم جریان صدر شانس کسب اکثریت آرا را دارد  یا خیر؟

البته برخی نیز این احتمال را در شرایط کنونی عراق مطرح می‌کنند که مقتدا صدر پس از آنکه نتوانست دولت دلخواه خود را تشکیل دهد، خود را از عرصه سیاسی کنار کشید و همین خود می‌تواند زمینه‌ساز آشوب و تظاهرات خیابانی توسط طرفداران جریان صدر باشد تا از این طریق چارچوب هماهنگی شیعیان را برای پذیرش خواسته‎های مقتدا صدر تحت فشار قرار دهد.

به منظور بررسی سناریوهای احتمالی پیش روی عراق با توجه به تحولات تازه به سراغ «امین پرتو» کارشناس عراق رفتیم که تحلیل این کارشناس سیاسی را در ادامه می‌خوانید.

 پرتو استعفای دسته‌جمعی نمایندگان جریان صدر و هدف پنهان در پس این اقدام را اینگونه ارزیابی می‌کند: مقتدا صدر چون ‌نتوانست دولت مدنظر خود را تشکیل دهد و در یک بن بست قرار گرفت، تنها دو چاره داشت یکی اینکه با جریان مقابل یعنی نوری المالکی و جریانات نزدیک به ایران همکاری کند که این به منزله تحقیر شدید او بود و دیگر اینکه کاری کند که جریانات رقیب مسبب انسداد سیاسی در عراق معرفی شوند.

این کارشناس مسایل عراق یادآور شد: شبیه به این روش را در لبنان سعد حریری علیه جنبش حزب الله و امل و جریان میشل عون ایجاد کرد تا به افکار عمومی چنین وانمود کند که مانع اصلی تشکیل دولت طرف مقابل است.

 پرتو در ادامه افزود باید گفت: استعفای جمعی تنها چاره پیش‌روی صدر بود. زیرا ادامه وضع کنونی برای او سودی نداشت و اتحاد با جریان نوری المالکی و متحدانش هم اعتراف به شکستی تحقیرآمیز و نقض همه وعده‌های او بود.

پرتو در خصوص چشم انداز سیاسی عراق و سناریوی‌های که از این پس در فضای سیاسی این کشور محتمل است، گفت: باید دید کار استعفا به کجا می‌رسد و آیا کاملا عملی می‌شود یا در سطح یک مانور باقی میماند. اگر استعفا عملی و رسمی شود آنگاه باید دوباره انتخابات صورت بگیرد و چون اکثریت منحل شده و پارلمان عراق از اعتبار می افتاد و جریان المالکی هم باید دوباره بر سر کرسی‌های خود بجنگد. در حقیقت صدر احساس می‌کند در انتخابات مجدد شانس بیشتری دارد و شاید بتواند کرسی‌های بیشتری را تصاحب کند.

این کارشناس مسایل عراق در خصوص علت بن‌بست کنونی در فضای سیاسی عراق و ناکامی احزاب این کشور در تشکیل دولت گفت: مشکل یکی در قانون اساسی عراق است که ماهیت فرقه‌ای دارد و دیگری در نخبگان عراقی. در حقیقت هم ساختار و هم کارگزار مشکل دارند. ساختار قانون اساسی عراق گرفتار همان مشکلات قانون اساسی لبنان است. مشکل دیگر کارگزاران و نخبگان عراقی هستند. برای نمونه فردی از این نخبگان که زمانی مواضع به شدت ضد ایرانی داشت وقتی دید مقتدا صدر او را به بازی نگرفته و با ادعای ملی‌گرایی رای می‌آورد به یکباره می‌گوید ایران هم در عراق منافع دارد و از آمریکا انتقاد می‌کند.

پرتو در تشریح چرایی تداوم انسداد کنونی در عراق افزود: نخبگان عراقی عمدتا گرفتار خویشاوند پروری، خاصه خرجی و دارای هدف کسب منصب به منظور کسب مزایای مالی هستند. زمانی بر سر منافع با یکدیگر کنار می‌آمدند اما وضعیت عراق به جایی رسیده که دیگر امکان کنار آمدن برای بهره‌مندی احزاب و نخبگان از مواهب مادی وجود ندارد.

این کارشناس مسایل خاورمیانه در خصوص نقش جریان های داخلی و خارجی در وضعیت کنونی عراق می‌گوید: صدر و افراد نزدیک به او تلویحا یا آشکارا انگشت اتهام را به سمت ایران می‌گیرند. سخنان وزیر خارجه عراق علیه جمهوری اسلامی ایران و در رابطه با حمله موشکی به اربیل و سایر اقدامات ضد آمریکایی در عراق در همین راستا است. اما حقیقت این است که صدر اکثریت مطلق را به دست نیاورده و اگر اکثریت مزبور را داشت و دولت را تشکیل می‌داد دیگر برای متهم کردن کشورهای خارجی هیچ وقتی تلف نمی‌کرد.

پرتو در پایان درباره اینکه استعفای جریان صدر به برگزاری انتخابات مجدد پارلمانی در عراق منجر می‌شود یا خیر گفت: هرجا انسداد سیاسی و عدم شکل‌گیری اکثریت مطلق رخ داده به نحوی که بتواند به راحتی دولت تشکیل شود، حال به تنهایی یا با ائتلاف، چاره کار انتخابات مجدد است. ما این وضعیت را در اراضی اشغالی و لبنان شاهد هستیم. عراق هم به مسیر مشابهی خواهد رفت.