افول دیپلماسی منطقه ای با توافق امنیتی آمریکا و عربستان

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ در ماه مارس محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی در مصاحبه ای گفت: ما با ایران گفت و گوهایی انجام داده ایم و اظهارات مقام های ایرانی را شنیده ایم که در عربستان سعودی بسیار مورد استقبال قرار گرفته است. امیدواریم بتوانیم به جایگاهی برسیم که برای هر دو کشور خوب و همراه با آینده روشن باشد.

مدتی پیش مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق با امید ازسرگیری دور ششم مذاکرات میان ایران و عربستان سعودی در بغداد، به هر دو کشور سفر کرد. وی به دنبال تثبیت جایگاه چندین ساله عراق به عنوان بازیگر فعال در دیپلماسی منطقه ای است. کمتر از یک سال پیش عراق نخستین کنفرانس بغداد برای همکاری و مشارکت را با موفقیت برگزار کرد که برای نخستین بار پس از سال ها مقام های منطقه گرد هم آمدند. این ابتکار که از سوی فرانسه حمایت می شد، آغاز دیپلماسی و گفت و گوی چندجانبه فراگیر در منطقه بود.

همچنین گفت و گوهایی درباره میزبانی عراق و تسهیل گفت و گو میان سایر کشورهای عربی و ایران از جمله با اردن و مصر وجود دارد. به موازات عربستان سعودی، امارات متحده عربی حتی در پیگیری خود برای ازسرگیری روابط صمیمانه با تهران استوارتر عمل کرده است. امارات به تدریج نقش خود را به عنوان شریک اصلی واردات ایران ازسر گرفت؛ نقشی که در جریان کارزار فشار حداکثری علیه ایران کنار گذاشته شده بود. همچنین در کنار سفر مقام های امارات به تهران، این کشور میزبان همتایان ایرانی خود در ابوظبی و دوبی بود.

جدای از تنش زدایی تدریجی با عربستان سعودی و امارات، هنگام در نظر گرفتن ژئوپلیتیک منطقه ای، روابط تهران با عمان و قطر بسیار مهم است. از نظر سیاسی، ایران و عمان بیش از پنج دهه است روابط دوستانه بدون وقفه داشته اند. رئیس جمهور ایران در سفر ماه می به مسقط، عمان را دوست صمیمانه و قابل اعتماد خواند. پروژه های اقتصادی مشترک متعدد و حتی صحبت هایی برای احیای پیشنهاد اتصال خطوط لوله گاز میان دو طرف وجود دارد.

جدای از تنش زدایی تدریجی با عربستان سعودی و امارات، هنگام در نظر گرفتن ژئوپلیتیک منطقه ای، روابط تهران با عمان و قطر بسیار مهم است

روابط ایران و قطر دست کم از سال ۲۰۱۷ به همین منوال است. با تداوم حمایت ایران از دوحه در سه سال محاصره، ایران و قطر روابط خود را به همکاری های راهبردی و اقتصادی عمیق تر ارتقا داده اند. تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر در یک سال دو بار به ایران سفر کرد و در اردیبهشت ماه در دوحه میزبان رئیس جمهور ایران بود. در عین حال، عمان و قطر به طور فعال مذاکرات میان ایران و آمریکا را تسهیل و میانجی گری کرده اند تا تنش های منطقه ای را کاهش دهند و واشنگتن را به برجام بازگردانند. 

سلطان قابوس عمان در سال های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۳ نقش کلیدی در کشاندن آمریکا به میز مذاکره داشت و همین سیاست در دوران سلطان هیثم ادامه دارد. امروز، امیر و وزیر امور خارجه قطر این نقش را برعهده گرفته اند و در دیپلماسی میان تهران و واشنگتن نقش مهمی را ایفا می کنند.

دوحه چندی پیش به عنوان شهر میزبان مذاکرات غیرمستقیم با میانجی گری اتحادیه اروپا میان مذاکره کنندگان اصلی ایران و آمریکا انتخاب شد. به جای در نظر گرفتن این تحولات، استیون کوک و ایندیک استدلال می کنند جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا باید با توجه به قانون روابط آمریکا با تایوان، متعهد شود حمله به عربستان سعودی ، تهدیدی برای صلح و امنیت خلیج فارس است. همانگونه که آمریکا با سنگاپور انجام داد، با عربستان سعودی چارچوب راهبردی ایجاد کند که در آن دولت آمریکا متعهد شود تا تسلیحات لازم را در اختیار عربستان سعودی قرار دهد تا این کشور قادر به حفظ امنیت خود باشد.

 
طبق دیدگاه آن ها، راه حل دیپلماسی با ایران نیست بلکه تشدید تنش و کاربرد قدرت سخت در منطقه خلیج فارس است. توافق نامه پیشنهادی آن ها مبتنی بر این فرض است که دیپلماسی منطقه ای شکست خواهد خورد و به تقابل هایی منجر می شود که تنها قدرت سخت می تواند راه حل این مشکلات باشد؛ اما بازیگران منطقه ای نسبت به چشم انداز دیپلماسی کمتر بدبین هستند و به این دلیل است که مذاکرات دو و چندجانبه با شتاب بیشتری ادامه می یابد.

البته این به آن معنا نیست که عربستان سعودی یا سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تضمین هایی امنیتی از آمریکا نمی خواهند. به همین دلیل صحبت هایی در مورد پیمان های امنیتی گسترده با آمریکا وجود دارد، اما چنین تلاش هایی تنها باعث تداوم وضعیت موجود تنش و درگیری در منطقه می شود.

در چنین شرایطی، ایران مجبور خواهد شد بار دیگر از ابزارهای چانه زنی مانند سال ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ برای افزایش اهرم قدرت و فشار خود در برابر دشمنان استفاده کند و دوباره همان چرخه تشدید تنش به منطقه بازگردد. دیپلماسی منطقه ای که میان ایران، عراق و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در جریان است، عامل مهمی در نظم چند قطبی جدید در منطقه به شمار می رود و باید در سیاست های واشنگتن در قبال خاورمیانه لحاظ شود. دولت بایدن باید سیاست جدیدی را در منطقه به راه بیندازد که فضا را برای کشورهای منطقه برای مشارکت در دیپلماسی دوجانبه و چندجانبه باز کند.

برچسب زدن به کشورهای منطقه به عنوان شریک یا متحد به اشتباه محاسباتی و در نهایت شکست سیاست های آمریکا در منطقه منجر می شود. اگر آمریکا بخواهد اثر خود را در منطقه کاهش دهد؛ احیای برجام کلیدی است. همه کشورهای شورای همکاری خلیج فارس همچنین در دو نشست جداگانه با مقام های آمریکا و اتحادیه اروپا در نوامبر 2021 حمایت خود را احیای برجام بیان کرده اند. دولت بایدن باید سیاست جدیدی را در خاورمیانه اتخاذ و فضا را برای کشورهای منطقه برای مشارکت در دیپلماسی دوجانبه و چندجانبه باز کند.

دیپلماسی منطقه ای که میان ایران، عراق و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در جریان است، عامل مهمی در نظم چند قطبی جدید در منطقه به شمار می رود

در گزارش اخیر بنیاد بورس و بازار، افق‌های جدیدی را برای دیپلماسی منطقه‌ای در خلیج فارس شناسایی و استدلال کردم راه‌های بی‌شماری وجود دارد که با آنها کشورهای منطقه می‌توانند از روابط و ظرفیتهای اقتصادی منطقه برای ایجاد وابستگی‌های متقابل جدید و یکپارچگی اقتصادی در منطقه استفاده کنند. این به عنوان ابزاری برای حل مناقشه و توسعه اقتصادی پایدار در منطقه عمل می کند که باید همراه با گفت و گوهای جاری سیاسی و امنیتی دنبال شود.

توافق نامه امنیتی پیشنهادی میان آمریکا و عربستان سعودی درهای دیپلماسی با ایران را می بندد. این موضوع مانعی برای اقدامات ایران نخواهد بود؛ زیرا چنین ابتکاراتی هرگز نتوانسته جلوی اقدامات ایران را بگیرد و فکر کردن به اینکه در آینده چنین خواهد شد، بیهوده است. این قرارداد از نظر طراحی عامل بازدارنده برای دیپلماسی منطقه ای است.