هدف اردوغان از سفر به تهران چیست؟

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ سفر رجب طیب اردوغان به تهران بهانه‌ای شد تا بار دیگر رسانه‌ها و تحلیلگران به بررسی روابط پر فراز و نشیب ایران و ترکیه و رمزگشایی از علت این سفر بپردازند. «پرونده سوریه»، «بهبود روابط رژیم صهیونیستی و ترکیه»، «روابط تجاری و کریدورهای ارتباطی» و «مسئله آب» می‌توانند از جمله موضوعات مورد بحث در دیدار میان رؤسای جمهور دو کشور باشد. 

با آنکه سیر تحولات میان بلوک‌های منطقه به سمت «انجماد تنش‌ها» و بهبود روابط حرکت می‌کند، اما نوع کنشگری ترکیه درقبال منافع ایران در منطقه متفاوت بوده است. مسئله‌ای که می‌تواند در صدر گفت‌وگوهای میان تهران-آنکارا قرار بگیرد. 

یکشنبه 10 ژوئیه خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه در نشست سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در مادرید با بیان تلاش کشورهای مختلف برای بازداشتن ترکیه از انجام عملیات نظامی در شمال سوریه به این موضوع پرداخت هر کاری لازم باشد برای حفظ امنیت ترکیه انجام خواهند داد. پیش‌تر مولود چاووش اوغلو، وزیر امور خارجه ترکیه با ابراز نارضایتی از اعلام مخالفت آمریکا و روسیه درباره عملیات نظامی آنکارا در شمال سوریه، اقدام دولت متبوعش را در چهارچوب قوانین بین‌المللی دانست. 

در سال‌های اخیر یکی از سیاست‌های تهاجمی ترکیه در منطقه غرب آسیا حمله به گروه‌های کردی با عنوان «مبارزه با تروریسم» بوده است. آنکارا به‌وسیله این «اسم رمز» تجاوز نظامی خود به خاک کشورهای عراق و سوریه را توجیه و حتی اقدام به ایجاد پایگاه‌‎های نظامی و نیروی نیابتی در دل کشورهای همسایه کرده است. در جدیدترین دور از حملات غیرقانونی ترکیه به خاک سوریه، ایران در تلاش است با ایجاد کانال گفت‌وگو میان ترکیه از سویی و دولت قانونی سوریه و گروه‌های کردی از سوی دیگر، به سمت حل و فصل مسالمت‌آمیز مناقشه حرکت کند. 

در سال‌های اخیر ایران، روسیه و ترکیه به‌عنوان ضامن‌های روند صلح «آستانه» کاهش تنش‌ها در منطقه شامات و بازگرداندن صلح و ثبات به سوریه بودند. اعمال حاکمیت بر منطقه اسکندرون، کنترل سرچشمه‌های آبی سوریه توسط آنکارا، حمایت از گروه‌های تروریستی سوری، پناه داده سوریه به عبدالله اوجالان و گروه‌های کردی، همکاری امنیتی میان میت و موساد و ... ازجمله دلایلی هستند که منازعه تاریخی و ژئوپلیتیکی میان دمشق و آنکارا را زنده نگه داشته است.

در چنین شرایطی به نظر می‌آید بسیار بعید است آنکارا حمایت از گروه‌های تروریستی را قطع کند و تمامیت ارضی سوریه را به رسمیت بشناسد. در این میان اراده جمهوری اسلامی آن است تا از هرگونه درگیری جلوگیری و زمینه لازم برای اولویت یافتن دیپلماسی به جای جنگ را فراهم کند.

دیگر موضوع مورد بحث در دیدار اردوغان از تهران، موضوع تشدید همکاری سیاسی و امنیتی میان آنکارا-تل‌آویو است. پس از اعلام انتقال سفارت آمریکا از تل‌آویو به بیت‌المقدس، ترکیه در نمایشی سیاسی اقدام به اخراج سفیر رژیم صهیونیستی کرد. این در حالی است که هیچ‌گاه ارتباط امنیتی و اقتصادی میان دو طرف قطع نشده است و هر دو پایتخت به عنوان متحد سنتی غرب در مسائلی همچون بحران سوریه، مناقشه قره‌باغ، برنامه هسته‌ای ایران و ... دارای منافع و برنامه‌های مشترکی بودند. 

در این نشست پیش بینی می‌شود در ابتدا مراتب اعتراض تهران نسبت به اقدامات هماهنگ ترکیه به رژیم صهیونیستی اعلام و سپس در خصوص خطرات ناشی از همکاری‌های اخیر با رژیم صهیونیستی در روابط تهران-آنکارا به طرف ترک یادآوری شود. 

گسترش روابط تجاری و توسعه کریدورهای ارتباطی میان ایران و ترکیه دیگر پرونده راهبردی در سفر اردوغان به تهران است. در سال‌های اخیر ایران به مسیر ارتباط میان پاکستان-ترکیه، قطر-ترکیه و امارات-ترکیه تبدیل شده است و به این وسیله نقشی حیاتی در تبادلات خارجی این کشور بازی می‌کند. همچنین ایران یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان گاز، محصولات کشاورزی، مس و پلاستیک به ترکیه است. از سوی دیگر ماشین آلات و تجهیزات صنعتی و پوشاک بیش‌ترین محصولی است که از ترکیه به ایران صادر می‌شود. 

هم‌اکنون حجم تجارت میان دو کشور 4 میلیارد دلار است. به گفته دبیرکل اتاق تجارت استانبول، هدف دو کشور رساندن این عدد به میزان 10 میلیارد دلار است. همچنین در سفر اخیر حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان به آنکارا از پیش‌نویس سندی راهبردی رونمایی شد که در صورت موافقت دو کشور، آینده روابط اقتصادی تهران و آنکارا رو به رشد تلقی خواهد شد. 

بهره سخن

ایران و ترکیه در مقام دو همسایه جغرافیایی تاریخ پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشتند. از زمان رقابت‌های منطقه‌ای صفویه و امپراتوری عثمانی تا دوران برخورد جریان نئوعثمانی اردوغان با محور مقاومت، این دو کشور بزرگ غرب آسیا نقاط روشن و تاریک بسیاری را پشت سر گذاشتند. 

با وجود نقاط اختلاف جدی میان تهران و آنکارا، عقل سلیم حکم می‌کند دشمنی صرف با همسایه‌ای بزرگ علیه منافع و امنیت ملی کشور است. جمهوری اسلامی باید با ترسیم خطوط اختلاف با ترک‌ها و تلاش برای مدیریت آنها، به سمت برجسته‌سازی نقاط اشتراک برود و زمینه همکاری بلندمدت با آنکارا را فراهم کند. اتخاذ چنین سیاستی می‌تواند علاوه بر کاهش آسیب‌های ناشی از برخورد سیاست‌های دو کشور، زمینه لازم برای تأمین حداکثری منافع دو کشور را فراهم کند.