چالش‌ها و فرصت‌های بین‌المللی ایران در سال 1402

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ سال 1401 برای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در عرصه بین‌المللی سالی پر فراز و نشیب به‌شمار می‌رود. در این سال شاهد مجموعه ای از چالش‌ها و فرصت‌ها بودیم که هر یک در نوع خود در سال های اخیر کم سابقه بودند. از مواضع غیر دیپلماتیک و مغرضانه کشور‌های اروپایی در قبال اغتشاشات ایران تا اتفاقات مثبت در روابط با کشور‌های عربی، همگی فصلی نوین را در کنش جمهوری اسلامی ایران در نظام بین‌الملل رقم زد. 

اینک در آغازین روزهای سال جدید، مروری بر مهم‌ترین موضوعات پیش روی ایران در سیاست بین‌الملل خواهیم کرد.

سیاست منطقه‌ای

گرچه درنهایت بهبود روابط ایران و عربستان سعودی قابل پیش بینی بود، اما سرعت وقوع آن موجب شگفتی شد. چین در این راستا با نشان دادن مساعی جمیله موجب شد دو کشور منطقه غرب آسیا پس از گذشت قریب به هفت سال دوباره به همدیگر نزدیک شوند. 

در نگاه راهبردی، این نزدیکی می‌‌تواند در سال جدید گسترش یابد و منشأ تحولات مثبتی شود. ایران و عربستان با اتخاذ رویکرد منطقه‌ای همگرا قادر خواهند بود از بازی «با حاصل جمع متغیر» سود ببرند و منافع متقابل خود را در زمینه‌هایی امنیتی، سیاسی و اقتصادی محقق سازند.

ایران و عربستان با اتخاذ رویکرد منطقه‌ای همگرا قادر خواهند بود از بازی «با حاصل جمع متغیر» سود ببرند و منافع متقابل خود را در زمینه‌هایی امنیتی، سیاسی و اقتصادی محقق سازند

سال ۱۴۰۲ می‌تواند زمینه ساز گسترش همکاری‌های دوجانبه در زمینه‌های متعددی شود که تاکنون به واسطه دخالت‌های غرب و اختلافات مذهبی دو کشور معطل مانده بود.

در زمینه امنیتی، ایران و عربستان علاوه بر احیای قرارداد دوجانبه امنیتی، می‌توانند ترتیبات جدیدی را در این زمینه به وجود آورند. شورای همکاری خلیج فارس که در ابتدا برای مقابله با ایران و عراق به وجود آمده بود، اینک با جذب این دو کشور مهم غرب آسیا، می‌تواند به یکی از مؤثرترین پیمان های امنیت منطقه ای بدل شود.

شورای همکاری خلیج فارس که پیش‌تر در ایجاد «ناتوی عربی» علیه جمهوری اسلامی ایران ناکام مانده بود، اینک با همکاری با ایران قادر خواهد بود هدف گذاری خود را از مقابله با تهدیدات موهوم ایران به مقابله با تهدیدات فرا منطقه‌ای تغییر دهد. 

در زمینه سیاسی، ایران و عربستان می‌توانند به دو کشور مبدع در سیاست‌گذاری راهبردی جهان اسلام بدل شوند. عربستان سعودی در این راستا توانایی لازم را برای اتخاذ موضعی مستقل در سیاست خارجی خود بر مبنای منافع جهان اسلام و ایجاد صلح و همکاری منطقه ای به‌دست خواهد آورد .

در زمینه اقتصادی، دو کشور ایران و عربستان پس از سال‌ها اختلاف نظر در اوپک، خواهند توانست به اجماع نظر در بازار نفت و کنترل قیمت بر مبنای منافع ملی خود دست یابند. علاوه بر این، برقراری شرایط دولت‌های کامله الوداد و مناطق آزاد تجاری مشترک می‌تواند سود تجاری فراوانی برای آنها ایجاد کند. 

ایده بلندپروازانه رسیدن به پول واحد در قالب سازمان شانگهای که به سلطه دلار و اقتصاد آمریکا پایان می‌دهد، گام بلند بعدی است که در سال جدید می‌تواند سنگ بنای آن گذارده شود. 

در زمینه سیاسی، ایران و عربستان می‌توانند به دو کشور مبدع در سیاست‌گذاری راهبردی جهان اسلام بدل شوند

از نظر فرهنگی، بازگشت به مبانی اصیل اسلامی و اعاده وحدت جهان اسلام در کنار دوری از عوامل تفرقه که حلقه گمشده دیرین کشور‌های اسلامی است، در سایه روابط ایران و عربستان می‌تواند تحقق یابد و به الگویی برای سایر کشور‌های اسلامی بدل شود. تجربه اتحادیه اروپا نشان داد حتی کشور‌هایی که قرن ها با همدیگر می‌جنگیدند و اختلافات بنیادین داشتند، در سایه همکاری و وحدت به منافع جمعی قابل توجهی دست می‌یابند که خاطرات تلخ گذشته را از یادها خواهد زدود. 

برجام

یکی از موضوعات اصلی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سال‌های گذشته، برجام و سپس مذاکرات رفع تحریم‌ها بوده است. ماهیت اعتمادگریز رفتار آمریکا و به تبع آن، کشور‌های اروپایی موجب شد حتی به غربگرایان داخلی تلنگری برای بازنگری در برداشت خود از مذاکره با غرب وارد شود. 

اینک به نظر می‌آید جهان رفته رفته با برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران کنار می‌آید. بی حاصل بودن سال‌ها تحریم اقتصادی، عملیات روانی و برنامه ریزی برای تغییر رژیم در ایران، غرب را برای توقف ایران در دستیابی به انرژی صلح آمیز هسته ای مأیوس کرده است .

در سال جدید به نظر نمی‌آید موضوع توافق برای طرفها در اولویت باشد. درواقع ماهیت برجام قبلی با هدف فلج کردن برنامه هسته ای ایران، در حال حاضر امکان محقق شدن دوباره نخواهد داشت. مذاکرات احتمالی رفع تحریم‌ها ممکن است حق نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را بر فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران به‌دست آورد و اتفاقات گذشته بعید است دوباره تکرار شود. 

در عین حال کاربست راهکارهای جایگزین اقتصادی برای مقابله با تحریم‌ها در سال جدید نیز ادامه خواهد یافت و با تحکیم پیوند ایران با چین، روسیه و دیگر کشور‌های همراستا گشایش اقتصادی برخلاف قبل منوط به امضای برجام جدید نخواهد بود.

حفظ اصول در عین عملگرایی

جمهوری اسلامی ایران در سیاست خارجی خود با مراعات اصول اولیه، کوشیده است به طور توأمان عملگرایی و واقع بینی را در دستور کار قرار دهد تا منافع ملی به بهترین وجه حفظ شوند.

حمایت از محور مقاومت در راستای اصول اسلامی و انقلابی جمهوری اسلامی ایران در کنار تلاش برای نیل به حفظ امنیت ملی و تثبیت نفوذ منطقه ای ایران ادامه خواهد یافت.

نگاه تمدنی به نظام بین الملل و تلاش برای تغییر هندسه جهانی که در موضوعاتی مانند جنگ اوکراین، حضور فعالانه در پیمان شانگهای و تحکیم روابط با کشور‌های منطقه‌ای نمود دارد، همچنان با قوت پی گرفته خواهد شد. 

در عین حال سیاست جمهوری اسلامی ایران در قبال اروپا و آمریکا طبق روند گذشته بر مبنای سلطه ناپذیری و محدود کردن سیاست‌های استثماری آنها در غرب آسیا ادامه خواهد یافت.

در مجموع می‌توان به آینده خوش بین بود و سال جدید را سال ارتقای قدرت ایران در منطقه و خروج از شرایط زیر فشار شدید در سال‌های گذشته قلمداد کرد. توفیقاتی که به‌واسطه مقاومت ملی و گذر از گردنه‌های حساس پدید آمده است، آینده را افق روشنی در پیش روی ترسیم می‌کند.