سوریه و مصر در مسیر دیپلماسی همگرایانه

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ پس از سفر تاریخی سامح الشکری، وزیر امور خارجه مصر در فوریه به دمشق، حال در سفری متقابل فیصل المقداد، وزیر امور خارجه سوریه به دعوت همتای مصری خود در نخستین روز ماه آوریل راهی قاهره شد. پس از این سفر شبکه الحدث سعودی از برنامه‌ریزی دو کشور برای سفر بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه به قاهره و دیدار با عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر (احتمالاً پس از عید فطر) خبر داد. 

به نظر می‌آید روند میانجی‌گری مسکو و عادی‌سازی روابط سوریه و سعودی زمینه لازم را برای احیای روابط تاریخی سوریه و مصر فراهم کرده است. کارشناسان مسائل غرب آسیا معتقدند در بازتعریف نظم سیاسی- امنیتی منطقه غرب آسیا، مصر نیز به دنبال بهبود روابط با کشورهای عضو محور مقاومت همچون سوریه است.

پس از گذشت یک دهه از جنگ داخلی سوریه، سامح الشکری، وزیر امور خارجه مصر هم‌زمان با ورود رؤسای مجالس کشورهای اسلامی راهی دمشق، پایتخت جمهوری عربی سوریه شد

در سوی مقابل، دولت‌مردان سوری پس از یک دهه جنگ داخلی به دنبال احیای روابط با کشورهای همسایه و بازگشت به جهان عرب هستند تا به‌این‌وسیله زمینه لازم را برای بازسازی خرابی‌های ناشی از جنگ و ارتقای جایگاه دمشق در حوزه شامات فراهم کنند.

دیپلماسی انسان‌دوستانه بر مبنای حوادث طبیعی و احیای روابط با جهان عرب

پس از تشدید انتقادات از دولت دموکرات آمریکا در زمینه حفظ تحریم‌های سوریه در شرایط بحران ناشی از زلزله، جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در فرمانی به وزارت خزانه داری این کشور مجوز عمومی «سوریه 23» را صادر کرد که طبق آن برخی تحریم‌های دمشق در حوزه معاملات اقتصادی و تجاری به مدت 6 ماه (180 روز) برداشته می‌شود. انتشار این اخبار موجب ایجاد نوعی رقابت میان سران کشورهای عربی برای سفر به دمشق و دریافت امتیاز اقتصادی در جریان بازسازی این کشور شد.

پس از گذشت یک دهه از جنگ داخلی سوریه، سامح الشکری، وزیر امور خارجه مصر هم‌زمان  با ورود رؤسای مجالس کشورهای اسلامی راهی دمشق، پایتخت جمهوری عربی سوریه شد. بسیاری از کارشناسان معتقدند پس از تثبیت جایگاه نظامی- امنیتی دولت اسد در بیشتر مناطق این کشور و بعد از کاهش تحریم‌های این دولت به‌وسیله وزارت خزانه داری آمریکا، دولت‌های عربی به دنبال حضور در این کشور و بهره‌برداری از فرصت‌های جدید سیاسی- اقتصادی هستند. 

در این میان مصر به رهبری ژنرال سیسی با میانجی‌گری‌های انجام‌شده از سوی مسکو جزو نخستین دولت‌های عربی بود که اقدام به برقراری روابط امنیتی-دیپلماتیک با دمشق کرد. حال با سرعت گرفتن روند بازگشت سوریه به جهان عرب، قاهره قصد دارد سهم قابل توجهی در معادلات آتی حوزه شامات به دست آورد.

سوریه به ائتلاف «شام الجدید» می‌پیوندد؟

شکل‌گیری اتحادی راهبردی میان سه کشور عراق، اردن و مصر یکی از مهم‌ترین تحولات سیاسی-امنیتی ناشی از تغییر هندسه نظم منطقه غرب آسیا بوده است. نقطه اشتراک هر سه کشور مصائب اقتصادی و تلاش برای افزایش وزن دولت مطبوع‌شان در معادلات منطقه غرب آسیاست. به عنوان نمونه، عراق دارای منابع سرشار انرژی، اردن برخوردار از شبکه برق پیشرفته و مصر دارای نیروی انسانی متخصص و شرکت‌های فعال در بخش ساختمان‌سازی و توسعه زیرساخت‌هاست. 

مجموع این ظرفیت‌ها سبب می‌شود تا علاوه بر شکل‌گیری پروژه‌های مشترک در هر یک از این کشورها، نوعی منافع مشترک نیز برای تعریف منافع سه‌جانبه در کشورهای ثالث ایجاد شود. کارشناسان مسائل منطقه معتقدند، یکی از دلایل افزایش تماس‌های دیپلماتیک میان قاهره- دمشق و امان –دمشق یا ایفای نقش میانجی‌گرایانه رئیس مجلس عراق، بسترسازی لازم برای ورود سوریه به ائتلاف «الشام الجدید» است. 

بی‌شک کشوری با ظرفیت‌های سوریه و نیاز فزاینده به حضور سرمایه‌گذاری و پیمانکاران خارجی برای تسریع در روند بازسازی، فرصت کم‌نظیری است که می‌تواند گزینه جذابی برای اعضای ائتلاف یاد شده باشد. اگر این پروژه در سوریه موفقیت آمیز باشد، می‌تواند الگوی مناسبی برای تکرار آن در دیگر کشور حوزه مدیترانه شرقی، یعنی لبنان ایجاد کند. 

نقش تسهیل‌گر عادی‌سازی روابط ریاض و دمشق

مخالفت‌های سعودی یکی از موانع جدی قاهره بر سر راه عادی‌سازی روابط با سوریه به شمار می‌رفت. اکنون پس از انعقاد توافق پکن میان ایران و سعودی و ازسرگیری تماس‌های دیپلماتیک-اقتصادی میان ریاض و دمشق با میانجی‌گری روسیه، فرصت لازم برای توسعه روابط دو همسایه قدیمی فراهم آمده است. در شرایطی که تمام اعضای بلوک محافظه‌کار عرب روابط خود را با دولت بشار اسد به حالت عادی درآوردند، به نظر می‌آید فرصت طلایی برای بازپس‌گیری مناطق تحت کنترل تروریست‌ها و اشغالگران خارجی فراهم آمده است. 

کارشناسان مسائل منطقه معتقدند، یکی از دلایل افزایش تماس‌های دیپلماتیک میان قاهره- دمشق و امان –دمشق، بسترسازی لازم برای ورود سوریه به ائتلاف «الشام الجدید» است

آمریکا با دست اندازی بر مناطق نفتی سوریه و ارتش ترکیه با برنامه‌ریزی برای تغییر بافت جمعیتی-هویتی مردم ساکن شرق سوریه به شکل مستقیم اقتصاد، فرهنگ و حاکمیت سیاسی این کشور عربی را با چالش مواجه کردند. در چنین شرایطی ایجاد صدای واحد در اتحادیه عرب می‌تواند عاملی بازدارنده در برابر تداوم سیاست تجاوزکارانه اشغالگران آمریکایی و ارتش ترکیه در خاک سوریه باشد. 

بهره سخن

افزایش تماس‌های دیپلماتیک میان سوریه و مصر را می‌توان در امتداد مسیری دانست که از ابتدای سال 2020 میلادی (پس از روی کارآمدن بایدن) آغاز شده است. بلوک‌های قدرت در منطقه غرب آسیا در دهه دوم قرن بیست‌ویکم با اتخاذ سیاست تهاجمی در نقاط تنش سعی کردند یا عمق راهبردی خود را حفظ کنند یا آنکه حوزه نفوذشان را افزایش دهند. 

حال پس از فروکش کردن آتش رقابت‌های ژئوپلیتیکی، دولت‌های منطقه به دنبال ایجاد نوعی وابستگی متقابل و پیوند اقتصادی هستند که می‌تواند نوعی وضعیت برد- برد برای تمام ملت‌های منطقه فراهم کند. اکنون سفرهای متقابل وزیران امور خارجه مصر و سوریه به دمشق و قاهره زمینه لازم را برای دیدار تاریخی رؤسای جمهور دو کشور عربی فراهم کرده است.

دیدار احتمالی بشار اسد و عبدالفتاح السیسی می‌تواند نشانه آغاز فصل جدیدی از روابط جهان عرب یا مرکز «سیاست عربی»، یعنی دمشق باشد؛ فصلی جدید که مبتنی بر احترام به حاکمیت ملی، ائتلاف سیاسی و همکاری اقتصادی در حوزه‌های مختلف است.