کمالوندی: تعهدات فراتر از پادمان را نپذیرفتیم
سخنگوی سازمان انرژی اتمی گفت: کشور‌های غربی زیاده خواهی دارند یعنی تعهدات فراتر از پادمان هم از ما می‌خواهند که با مقاومت قبول نکردیم. به نظرم این پیام به سطح دنیا می‌رود که نباید این فشار‌های بیهوده را بر کشور ما وارد کنند.
به گزارش راهبرد معاصر، بهروز کمالوندی، سخنگوی سازمان انرژی اتمی با حضور در برنامه گفتگوی ویژه خبری صداوسیما در خصوص نمایشگاه دستاورد‌های هسته‌ای و دیدار رهبر انقلاب با دانشمندان و متخصصان فناوری هسته‌ای، به پرسش‌ها پاسخ داد.
سؤال: در نمایشگاه شما حضور داشتید، در بازدیدی که رهبر انقلاب از دستاورد‌های هسته‌ای داشتند و بعد از آن دیدار. در دیدار رهبر انقلاب اولین جمله‌ای که ایراد کردند گفتند که نمایشگاه عالی‌ای بود و این نمایشگاه خشنودکننده و بشارت بخش بود، ابتدا در این خصوص صحبت می‌کنید؟ در خصوص دستاورد‌ها این کلمات را رهبر انقلاب ایراد کردند.
کمالوندی: فکر می‌کنم شما از مقطع و مطلع بسیار خوبی شروع کردید، یک انرژی مضاعفی همه ما را گرفته که من به نمایندگی از هزاران متخصص و دانشمند در حوزه هسته‌ای این را عرض می‌کنم که بیانات مقام معظم رهبری یک انرژی مضاعفی داد به همه ما که ان شاء الله شتابان حرکت کنیم. فرمایش ایشان را من دقیقاً اگر بخواهم اشاره کنم؛ فرمودند من ممنونم از دانشمندان و مسئولان فعال هسته‌ای، امروز این دیدار خوب و این نمایشگاه عالی را برای ما تدارک دیدند. بسیار نمایشگاه خوبی بود، خشنودکننده، دلگرم کننده و بشارت دهنده. به نظرم به نحو بسیار زیبایی آن چه را که باید گفته بشود ایشان فرمودند با توجه به این که دستچینی از دستاورد‌ها را امروز داشتیم و ایشان حدود یک ساعت و نیم وقت گذاشتند و هر کدام از این محصولات را سؤالاتی مطرح کردند و مطالبی توضیح می‌دادند خدمتشان و مشخص بود. بحمدلله این صنعت دارد شتابان حرکت می‌کند به سمت جلو و به خصوص تأکیدشان به این که این صنعت با توجه به این که در زندگی مردم نقش مؤثر دارد، امروز یک بخشی از این صنایع کاملاً مشخص است صنعت هسته‌ای ما که در زندگی مردم تأثیر دارد و در تأکیداتشان هم اشاره کردند در توصیه‌ای که داشتند این بود که هم برای ما به عنوان مسئول سازمان انرژی اتمی، هم برای شما به عنوان صدا و سیما که بیشتر در این زمینه کار کنید و معرفی کنید به مردم این حوزه‌هایی که خدمات رسانی به مردم می‌کند و در زندگی مردم نقش دارد.
سؤال: همان طور که اشاره کردید رهبر معظم انقلاب اشاره کردند به کاربرد‌هایی که دستاورد‌های هسته‌ای می‌توانند در زندگی مردم داشته باشند و بیشتر آنها شناخته و معرفی شوند. می‌توانید الان چند محصولی که در زندگی مردم کاربرد دارند و الآن هستند را بیشتر معرفی کنید، کاربردش را بگویید که مردم بیشتر آشنا شوند؛ در حوزه رادیودارو‌ها یا دوتره‌ها اگر وجود دارد، در حوزه کشاورزی.
کمالوندی: همین ابتدای برنامه شما یک کلیپ خوبی داشتید از ایزوتوپ پایدار؛ جداسازی ایزوتوپ. اشاره کردید خود شما به این که کاربرد این برای ترولیوم 130 است که خود این ماده اولیه برای یُد 131 است که برای سرطان‌های تیروئید استفاده دارد. یک نمونه‌ای از صد‌ها نمونه موردی است که اخیراً در همین دو سال گذشته تکامل پیدا کرده و برای اولین بار این کار صورت می‌گیرد. تفاوتی که با سانتریفیوژ‌های اورانیوم دارد این است که آن جا ما دو ایزوتوپ داریم، بر اساس حرکت گریز از مرکز، سنگین‌تر جدا می‌شود از سبک. ولی این جا با هشت ایزوتوپ مواجه هستیم که اینها سبک هم هستند و جداسازی اینها کار بسیار سخت تری است. دانش خیلی بیشتری می‌خواهد از سانتریفیوژ، یعنی ما می‌توانیم بگوییم که یک جهش داشتیم از استفاده از سانتریفیوژ؛ این یک نمونه است. الکترواستاتیک است که حتماً از نزدیک دیدید که شتابگر الکترون و یون است که می‌تواند در زندگی مردم مؤثر باشد؛ هم در بحث بهداشت و سلامت، هم در محیط زیست و در حوزه‌های مختلف دیگر. رادیودارو همان طور که اشاره کردید حدود یک میلیون بیمار ما دارند مدام استفاده می‌کنند هم برای مسائل تشخیصی، هم درمانی دارد انواع رادیودارو‌ها استفاده می‌شود، حداقل 50 نوع رادیودارو تولید شده، مردم دارند استفاده می‌کنند. متأسفانه تحریم‌ها باعث شده بود که هیچ رادیودارویی از کشور‌ها وارد نشود، حتی مواد اولیه وارد نشود و این باعث شد که سازمان به فکر این بیفتد که حرکت و جهشی داشته باشد که خدای ناخواسته مردم با مشکل مواجه نشوند کما این که مردم هم حس نکردند این تحریم را، علیرغم این که این تحریم واقعاً تحریم جدی‌ای بود. یک نمونه اش عرض کردم رادیو دارو در حوزه‌های سرطانی با توجه به این که آمار سرطان در کشور ما افزایش پیدا می‌کند، حدود پنج سال گذشته حدود 300 هزار نفر ما بیمار سرطانی داشتیم، اینها نیاز دارند به دارو‌های مختلف و این کاری است که دارد انجام می‌شود در صنعت هسته‌ای ما.
سوال: در حوزه پزشکی اگر بخواهیم اشاره کنیم، این دستاورد در حوزه پلاسما و حتی پودر بندآورنده خون هم داشتیم.
کمالوندی: بله، پودر هموستاز یا بندآورنده خون است که یک کلینیک زخم هم داریم درست می‌کنیم، در حوزه‌های مختلف کاربرد دارد. در حوزه کاربرد پرتوهاست. انواع محصولات را چه در حوزه کشاورزی، چه سلامت استفاده می‌شود با پرتودهی که می‌شود. به طور مثال همان الکترواستاتیک که اولین بار در داخل کشور ما ساخته شده در همین دو سال گذشته می‌تواند در قوت دادن به لاستیک‌ها یعنی شما وقتی این را تابش می‌دهید باعث می‌شود که مولکول‌های لاستیک به هم نزدیک شوند. یعنی شما با یک مقدار کمتری لاستیک، استحکام بیشتری دارید. در محیط زیست است؛ پساب‌ها را شما می‌توانید تصفیه کنید با روش پرتودهی و.... حوزه‌های مختلفی است که شما همه اینها را دیدید. به نظرم می‌رسد که ما باید برنامه‌های مختلفی را داشته باشیم که هر کدام از اینها را بتوانیم معرفی کنیم به مردم. تأکید مقام معظم رهبری هم همین بود که مردم آشنا شوند، فکر نکنند صنعت هسته‌ای فقط سانتریفیوژ و غنی سازی است. اگرچه غنی سازی خیلی مهم است، ولی ما باید از این مرحله عبور کنیم. بدانیم که این در زندگی مان مؤثر است. در صنعت مؤثر است. به طور مثال در صنعت نفت که در سر چاهی چه در داخل چاه، پالایشگاهی حدود 70 درصد از این تجهیزات نیاز به تجهیزات هسته‌ای دارد. شما اگر اینها را نداشته باشید عملاً می‌توانید مشکل پیدا کنید در حوزه‌های مختلف نفتی یا به طور مثال در صنعت سیمان. صنایع هم نیاز دارند. یا به طور مثال در اصلاح بذر؛ نیوتِیشن یا جهش نسلی. به طور مثال دنیا دارد با مشکل کم آبی مواجه می‌شود، کشور ما هم از آن حوزه‌هایی است که مواجه با کم آبی می‌شود. این نسل گیاه‌ها که شاید 200 تا 300 سال طول می‌کشد خود را تطبیق دهد با کم آبی؛ ما می‌توانیم با روش‌های پرتودهی، نیوتیشن یا جهش نسلی در آنها ایجاد کنیم که خودش را تطبیق دهد با آب کمتر یا آب شور، جایی که آب شیرین به اندازه کافی نیست و حوزه‌های مختلف زیادی که به نظرم ده‌ها برنامه ما می‌توانیم داشته باشیم با توجه به اینها.
سؤال: در حوزه کشاورزی هم همان طور که شما اشاره کردید محصولات مختلفی ارائه شده و محصولات جدیدی که بسیار می‌تواند کمک کند؛ مثل آن بذر‌هایی که شما گفتید یا پرتودهی به غلاتی که اشاره کردید و حتی محصولاتی که می‌تواند آفت زدایی کند محصولات کشاورزی را بالا ببرد. اشاره کردید در صحبت هایتان به داشتن برنامه برای این که بتوانید اینها را بیشتر به زندگی مردم وارد کنید تا مردم از این محصولات بیشتر استفاده کنند و همه این محصولات سرریز دانش هسته‌ای هستند. حضرت آقا هم در صحبت هایشان اشاره کردند باید به سمت تجاری سازی حرکت کنیم، چه برنامه‌ای می‌توانیم تدوین کنیم تا به این هدف برسیم؟
کمالوندی: چشم انداز سازمان این است که بتواند یک سازمان قوی داشته باشد که تحقیقات را به مرحله صنعتی برساند و صنعت را به تجارت برساند. در حقیقت این چرخه؛ چرخه‌ای است که شما از تحقیقات شروع می‌کنید، نمی‌توانید متوقف شوید. بعد از این که تحقیقات تمام شد شما یک نیمه صنعتی را تولید می‌کنید به صورت پایلوت. بعد از آن صنعتی و بعد از آن تجاری. تجاری وقتی که ما می‌گوییم یعنی عملاًَ به بازار؛ چه بازار‌های داخلی چه بین المللی عرضه می‌شود، کما این که الآن ما در آب سنگین بازار خوبی داریم یعنی مشتریان ما پشت صف هستند. چه آب سنگین، چه مشتقات آب سنگین. یک زمانی در مرحله تحقیقات بودیم، بعد اینها نیمه صنعتی شدند، الآن به صورت صنعتی. اما نکته مهم این است که، فرمایش حضرت آقا هم این که اینها باید تجاری سازی شود. تجاری سازی مستلزم این است که بخش خصوصی وارد شود. به هر حال یک مسئولیتی سازمان دارد که این با صنعتی سازی این تمام می‌شود، حتی نیمه صنعتی کردن. یعنی مسئولیت صنعتی کردن هم باید محول شود به بخش خصوصی، سرمایه گذاری کند، معرفی و بازاریابی کند، ببیند بازار چه می‌خواهد و آن چرا که بازار نیاز دارد تأمین کند؛ در حوزه‌های مختلف مثلاً لیزر هم کاربرد پزشکی دارد، هم کاربرد صنعتی دارد. در زمینه‌های مختلف به خصوص صنایع ما در یک شرایطی هستند که نیاز دارند به سرریز صنعت هسته‌ای که کمک می‌کند. به طور مثال جوش هسته ای؛ جوشی هست که با جوش معمولی خیلی فرق دارد، یعنی شما می‌توانید حتی بدون این که از الکترود استفاده کنید دو فلز حتی دو فلز ناهمگون را به هم متصل کنید با لیزر و.... اینها الان مراحل تحقیقاتی شان پشت سر گذاشته شده. ما الان لیزرهایمان به سمتی می‌رود و به لحاظ کیلووات قوی و قویتر می‌شود، اما بعد از این که تحقیق و کار‌های اولیه انجام شد نیاز است که اینها تجاری سازی شود. بخش خصوصی باید بیاید سرمایه گذاری کند و من همین جا دعوت می‌کنم از بخش خصوصی، کما این که الآن هم وارد شدند. با شرکت‌های دانش بنیان ما شروع کردیم، الآن حضور خیلی خوبی دارند. سه برنامه خود شما از این شرکت‌های دانش بنیان ارائه کردید. بخش خصوصی الآن وارد شده. صنعت هسته ای؛ صنعت غنی سازی به تنهایی نیست. غنی سازی جداسازی ایزوتوپ بود که آن جا دو ایزوتوپ بود. نمونه اش امروز دیدید ایزوتوپ‌های سبک؛ هشت ایزوتوپ بود، جدا کردن کار بسیار سختی است، ضمن این که همان طور که اشاره کردند ارزش افزوده آن صد‌ها بلکه هزاران بار بیشتر می‌شود و ما مزیت نسبی اقتصادی مان در کشور؛ نیروی انسانی است که این تکنولوژی‌های سطح بالا نیاز به نیروی انسانی دارد قبل از هر چیزی.
سؤال: یکی از نکاتی که حضرت آقا هم اشاره کردند همین منابع انسانی بود که باید در دانشگاه‌ها تربیت شوند، بیشتر شوند و داخل صنعت رسوخ پیدا کنند، در این زمینه هم باید برنامه داشته باشید، درست است؟
کمالوندی: ما یک برنامه راهبردی 20 ساله داریم که حدود یک سال و نیم پیش مهندس اسلامی چند ماه را اختصاص دادند در شروع کارشان به این، یک برنامه‌ای تدوین کردند که این برنامه هفت زیربرنامه دارد که یکی از آنها یعنی در حوزه نیروگاه ها؛ رآکتور‌های تحقیقاتی، تحقیق و توسعه و یکی از آنها بر می‌گردد به نیروی انسانی. نیروی انسانی؛ سرمایه اصلی صنعت هسته‌ای است. به طور مثال در گداخت ما یک بازدیدی داشتیم از اروپایی‌ها و آژانس آمدند بازدیدی کردند و دیدند، گفتند به لحاظ نیروی انسانی ایران در سطح اول دنیاست، اما به لحاظ تجهیزات هنوز ما آن سطح لازم نیستیم، ولی داریم کار می‌کنیم در این زمینه.
سؤال: فناوری آب سنگین و جلوگیری از خام فروشی آب سنگین از مواردی بود که هم شما اشاره کردید هم دستاوردهایش در نمایشگاه ارائه شد. محصولات مختلفی در حوزه دوتر‌ها عرضه شده بود ازجمله آن کیت‌های تشخیصی غربالگری نوزادان؛ در خصوص این محصولات هم اگر کوتاه توضیح دهید به بقیه سؤالات برسیم.
کمالوندی: بله گزارش خیلی خوبی بود، کاملاً نشان می‌دهد که چقدر اهمیت دارد. با انواع و اقسام دوتر‌ها داریم برای غربالگری FTG نمونه اش را امروز دیدید؛ جلبکی که گلوکز را می‌تواند برساند به بخش‌های بدن که در واقع نشان گذاری می‌کند و می‌تواند تشخیص را راحت کند. یا آمین اسید‌هایی که نشاندار هستند، کیت‌های مختلفی که تولید شده، فقط همین قدر اشاره کنم بعضی از این مشتقات این قدر برای دنیا مهم است که یکی از معاون‌های وزیر یکی از این کشور‌ها آمدند سراغ ما و لیستی از اینها ارائه دادند و خواستند در این زمینه سرمایه گذاری کنند. کشور‌هایی که عرض می‌کنم کشور‌های پیشرفته هستند. یعنی ما محصولات آب سنگین دو تای ما به کشور‌های پیشرفته دنیا صادر می‌شود. دو تا‌ها در واقع یکی از این شاخه‌هایی است که از آب سنگین است و ارزآوری بالایی دارد. حضرت آقا اشاره کردند به 20 هزار مگاوات برق هسته ای.
سؤال: این 20 هزار مگاوات، حضرت آقا در کنار این به نیروگاه‌های کم ظرفیت هم اشاره کردند که باید ساخته شود، درست است؟
کمالوندی: فکر می‌کنم مثلاًَ به یک موضوعی اشاره کردند که موضوع روز دنیا است؛ نیروگاه‌های کوچک یا متوسط؛ SMR ها، الآن دنیا در این زمینه خیلی کار می‌کند. علتش این است که نیروگاه‌های بزرگ مثل یک فرش بافتنی و دست باف است، این نیروگاه‌های کوچک یک فرش‌هایی است که از قبل مثل ماشینی که شما می‌بافید به تعداد زیاد. در واقع نیروگاه‌های کوچک را مثل اتومبیل می‌توانید تولید کنید، در هر جایی لزومی ندارد که مطابق با شرایط مکان و محل باشد و باید به تعداد ببرید به آن منظوری که نیاز است. به طور مثال اگر یک نیروگاه کوچک 100 مگاواتی، یک شهر کوچک ممکن است 300 مگاوات نیاز دارید شما سه تا از آن نیروگاه‌ها را کنار هم می‌گذارید. دنیا دارد به این سمت می‌رود، چون سرمایه گذاری کمتری می‌خواهد، سرعت بیشتری هم به بازدهی می‌رسد. ما هم در این زمینه شروع کردیم به کار کردن. البته ما صنعتمان خیلی خوب است، به طور مثال نیروگاه متوسط که همین دارخوینی که ما داریم؛ 160 مگاوات، می‌توانیم بگوییم تولید و ساختش در ایران 100 درصد است، البته طراحی هایش کاملاً تمام شده، با صنایع مختلف صحبت شده، صنایع مختلف کشورمان این ظرفیت را دارند که بتوانند توربین، اِستیم ژنراتور و... را بتوانند تولید کنند. یا مثلاً کَسک‌های دو منظوره برای ساخت... همین الآن ما تولید کردیم. کَسک دو منظوره برای جا به جایی سوخت‌های مصرف شده؛ ظرفیت 140 تن. یعنی حجم ریخته گری آن فلز؛ 140 تن چیزی است که در دنیا کم اتفاق می‌افتد. حتی در ایران اولین بار است که چنین اتفاقی افتاده.
سؤال: دو موضوع دیگر که اهمیت بیشتری دارد، ولی سؤالات زیاد است، اگر اجازه دهید از شما بپرسم؛ یکی کاربرد فناوری هسته‌ای در صنایعی مثل پتروشیمی و نفت است که با استفاده از سنجش گر‌ها الآن آمده نمایان شده، تجهیزاتش هم ساخته شده و استفاده می‌شود. یکی هم در حوزه اکتشاف هست؛ یک محصول امروز در نمایشگاه عرضه شد ژئوفیزیک هوابرد بود؛ در این خصوص هم صحبت می‌فرمایید؟
کمالوندی: خوشبختانه در حوزه هوابرد، در واقع برداشت اطلاعات از آسمان به وسیله هواپیما یا هلیکوپتر، ما الآن وضعیت بسیار خوبی داریم و برای اولین بار از سال گذشته داریم داده‌ها را خودمان تحلیل می‌کنیم و این ظرفیت و این امکان را داریم که اعمال با هواپیما و هلیکوپتر که سازمان در اختیار دارد در عمق 15 کیلومتری زمین را، انواع فلزات را تشخیص دهیم و این کار را حتی برای اکتشاف نفت انجام می‌دهیم و امروز دیدند حضرت آقا هم که چطور این دستگاه‌ها روی هواپیما و هلیکوپتر تعبیه شده و چطور کار می‌کند و این کمک می‌کند که ما پوشش دهیم به کل کشور و داشته هایمان را در زیرزمین بتوانیم تشخیص دهیم. در دنیا معمولاً این خیلی کم است، آن‌هایی هم که برای کشور‌ها می‌آیند انجام می‌دهند احتمال دارد اطلاعات را صرفاً محرمانه نگه ندارند یا برای آن کشور صرفاً نباشد، کما این که ما حدود یک چهارم از کشورمان قبل از انقلاب پی جویی و بررسی شده و بقیه کشور دارد به سرعت این کار انجام می‌شود.
سؤال: با استفاده از فناوری هسته‌ای این محصول ساخته شده و در حال استفاده است؟
کمالوندی: بله، عرض کردم اینها داده‌هایی که برداشته می‌شود از هوا و اینها تحویل می‌شود. کشور ما هم کشور ثروتمندی است، منابع زیرزمینی زیادی داریم و این کمک می‌کند که بدانیم چه داریم در زیر زمین و بتوانیم استفاده کنیم از آنها.
سؤال: در خصوص صحت سنج، جریان سنج و غلظت سنج و این محصول دو فازی جدید هم صحبت می‌فرمایید؟
کمالوندی: بله، دو سه مورد را امروز دیدید. چه سطح را بخواهیم، به هر حال مخازن نفتی، چون نمی‌شود آن داخل را دید باید چیزی باشد که صحت سنج باشد، یا جریاناتی که در پالایشگاه است، این دِبی چقدر است؟ در لوله جریان سنج است یا تشخیص این که این اسید است؛ چقدرش اسید و چقدرش مواد دیگر است؟؛ این سنجش گر‌ها هست که امروز نمونه هایش را ارائه کردند در نمایشگاه و اینها مواردی است که به ما نمی‌دادند، الآن خودمان تولید کردیم و می‌توانیم در صنایع مختلف ازجمله صنعت نفت، استفاده زیادی در صنعت نفت دارد، در ذوب آهن و انواع صنایع دیگر دارد.
سؤال: حضرت آقا به تعامل به آژانس هم اشاره کردند که بر اساس قانون مجلس باشد، در این زمینه هم صحبت می‌فرمایید؟
کمالوندی: بله، ما یک قانون بسیار خوب داریم؛ قانون اقدام راهبردی دست سازمان را باز کرد. این زنجیر‌هایی که دور سازمان بسته شده بود، باز شد و دیدید چه جهشی پیدا کرد. ما ظرفیت غنی سازی مان همین الآن 38 هزار سو است که تا حدود 40 هزار تا هم ظرفیت آماده داریم. این ماشین‌های جدید بود که باعث شد این ظرفیت ایجاد شود. نگاه قانون این بوده که تعهدات ما صرفاًَ در محدوده پادمان باشد، نصب العین سازمان است در تعاملاتی که با آژانس داریم. اشاره داشتند حضرت آقا که همکاری با آژانس باشد، این همکاری به نحو احسن الآن در جریان است. البته کشور‌های غربی زیاده خواهی دارند یعنی تعهدات فراتر از پادمان هم از ما می‌خواهند که با مقاومت ما قبول نکردیم و تأکید هم کردند ایشان، به نظرم این پیام به سطح دنیا می‌رود که نباید این فشار‌های بیهوده را بر کشور ما وارد کنند. ما البته نظارت‌های بیشتر را هم می‌پذیریم به شرط این که آنها هم تعهدات خودشان را که تعهدات لغو تحریم هاست اجرا کنند. وقتی آنها تعهدات خود را اجرا نمی‌کنند، عملاً دلیلی ندارد که کشور ما بخواهد فراتر از پادمان تعهداتی را اجرا کند.
سؤال: حضرت آقا اشاره کردند که زیرساخت‌های موجود صنعت هسته‌ای هم نباید دست بخورد، درست است؟
کمالوندی: قطعاً همین طور است، یعنی اگر توافقی باشد؛ حتماً این توافق باید به نحوی باشد که زیرساخت‌ها تغییر پیدا نکند و از بین نرود، البته اینها مواردی است که حتماً وزارت امورخارجه هم اگر مذاکراتی دارد حتماً در جریان خواهد بود. یک نکته هم که حضرت آقا اشاره کردند؛ همکاری با کشور‌های همسو است. از این فرصت و تریبون باید استفاده کنیم؛ ما با کشور‌های همسایه خیلی زمینه‌های مشترک داریم، حداقل در ایمنی هسته‌ای. الآن نیروگاه‌های هسته‌ای در جنوب کشور ما هست؛ امارات چهار نیروگاه 1400 مگاواتی دارد، ترکیه چهار تا دارد می‌سازد، در اطراف کشور‌های عربی؛ عربستان هم همین طور دارد می‌سازد. ما در ایمنی هسته‌ای حداقل می‌توانیم باهم همکاری داشته باشیم، ضمن این که فرمایش ایشان طوری بود که ما می‌توانیم در حوزه‌های مختلف با این کشور‌های همسو همکاری داشته باشیم./تسنیم