تغییر قانون بازار پایه فرابورس یا چوب حراج به دارایی سهامداران

به گزارش راهبرد معاصر؛ پنجم شهریور ماه بود که سازمان بورس و فرابورس ایران با انتشار اطلاعیه اعلام کرد سهام شرکت های خارج از بورس و فرابورس که اصطلاحا بازار پایه بورس نامیده می شود، از 25 شهریور ماه براساس دستورالعمل جدید معامله خواهند شد. براین اساس، قوانین بازار پایه بورس بر اساس تقسیم بندی رنگ های سه گانه زرد، نارنجی و قرمز که پیش تر با عناوین تابلوی بازار پایه الف، ب و ج شناخته می شد، قرار است طبق ساختار جدید که در آن نوسان سهم ها طی فرآیند متفاوت از شرایط فعلی باشد، مورد معامله قرار بگیرد.

فارغ از دغدغه مسؤلان و مدیران سازمان بورس و فرابورس که تلاش می کنند در راستای ایجاد شفافیت و بهبود کارایی و عملکرد بازار بورس، اقدام به سیاست گذاری در این بازار مبادرت ورزند، رصد صفحات سایت ها، خبرگزاری ها و شبکه های اجتماعی نشان از اعتراض گسترده سهامداران به قوانین جدید بازار پایه است، به طوریکه بیش از 10 هزار نفر با شرکت در پویش فارس من خبرگزاری فارس نسبت به بندها و جزییات قوانین جدید اعتراض کردند.

اعتراض به تغییر قانون پایه فرابورس

به طور مشخص آنچه از ارزیابی نظرات و واکنش های سهامداران بازار پایه می توان به عنوان ابهام، انتقاد و اعتراض برداشت کرد را می توان در موارد ذیل بیان کرد:

1) انتقاد از امکان معامله سهام در یک بازه پنج روزه پس از اعلام تغییرات جدید قوانین بازار پایه: با توجه به اثرات منفی حداقل در بازه کوتاه مدت، اینکه پس از اعلام تغییرات جدید تا بسته شدن سهام یک بازه پنج روزه زمان در نظر گرفته می شود این مسئله می تواند باعث ریزش سنگین قیمتی سهام بازار پایه و متضرر شدن سهامداران شود.

2)اعتراض به تدریجی نبودن تغییرات و مشمول شدن این قانون به یکباره برای 180 سهم: سهامداران متعرض با استناد به سخنان شاپور محمدی، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار در تیرماه سال جاری که گفته بود این اقدام به صورت تدریجی و از بازار قرمز و با اخذ رضایت سهامداران صورت خواهد گرفت، تصمیمات جدید را ناعادلانه و در تناقض با گفته های مدیران سازمان بورس و فرابورس قلمداد کردند.

3) وجود ابهاماتی درباره آینده تصمیمات جدید: اگرچه مدیران سازمان بورس و فرابورس در این روزها تلاش کردند به تشریح جزییات قوانین جدید بازار پایه بپردازند ولی تناقض درباره دامنه نوسان روزانه و هفتگی، تعداد حراج معاملاتی و ...کماکان وجود دارد و سخنان و اظهارنظرهای متفاوتی در این باره شنیده می شود. به همین دلیل است که سهامداران معترض و منقد این اقدام معتقدند اجرای به یکباره این قانون برای تمامی شرکت های حاضر در بازار پایه می تواند از یک طرف باعث متضرر شدن چند هزار نفر و از طرف دیگر وارد شدن خدشه به اعتماد سهامداران به بازار بورس شود.

البته فارغ از موارد مذکور، دغدغه ها، سوالات و ابهامات زیادی نیز وجود دارد که سایت راهبرد معاصر در راستای شفافیت موضوع و در حمایت از حقوق سهامداران بازار پایه تلاش خواهد کرد آنها را با کارشناسان و مدیران سازمان بورس و فرابورس مطرح نماید. در همین راستا سهامداران بازار پایه فرابورس می توانند سوالات و دغدغه های خود را در بخش نظرات ارسال نمایند تا در اسرع وقت نسبت به پیگیری آنها از مسؤلان امر اقدام شود.

بازار پایه فرابورس چیست؟ چه تفاوتی با بورس دارد؟

بازار پایه فرابورس با هدف تسهیل ورود شرکت‌های سهامی عام به بازار سرمایه و تسهیل در انجام معاملات آنها، فعالیت خود را از نیمه خرداد سال‌ جاری شروع کرد و با وجود گذشت چهار ماه از شروع معاملات این بازار، همچنان ابهاماتی در نحوه معامله سهام در آن به چشم می‌ خورد. نبود اطلاعات شفاف در معاملات روزانه سهام و عدم ارائه جزئیات معاملات در بخش حراج تک‌ نرخی، باعث پیچیدگی و سردرگمی معامله‌ گران در زمینه نحوه انجام داد و ستد در بازار پایه شده است.

هدف از ایجاد بازار پایه فرابورس

در راستای اجرای تبصره بند «ب» ماده ۹۹ قانون برنامه پنجم توسعه، باید کلیه امور مربوط به شرکت‌های سهامی عام از قبیل ثبت، نقل و انتقال، مبادله سهام و... از طریق بازار سرمایه انجام شود. بر همین اساس، بازار پایه فرابورس با هدف کمک به معاملات سهام شرکت‌ هایی که در هیچ یک از بازارهای بورس و فرابورس وارد نشده‌اند، راه‌اندازی شده و با شرایط آسانتر در مقایسه با بورس و فرابورس آماده پذیرش شرکت‌ ها است.

همچنین مطابق ماده دوم قانون بازار اوراق بهادار، وظیفه اصلی سازمان بورس اوراق بهادار، حمایت از حقوق سهام داران است که در عمده بورس‌ های جهان مدنظر قرار می گیرد و بر این اساس، تمامی شرکت‌ های سهامی عام بدون استثنا، تحت نظارت قانون کشورها هستند که این موضوع در ایران رعایت نشده؛ به طوری که تاکنون بالغ بر 1000 شرکت‌ سهامی عام تاسیس شده که تحت نظارت سازمان بورس نیستند. اما به موجب قانون برنامه پنجم توسعه، از این پس تمامی شرکت‌ های سهام عام ملزم به ورود به بازار پایه فرابورس خواهند بود.

مشکل شرکت‌ های خواستار ورود به بازار پایه چیست؟

بیشتر شرکت‌ های سهامی عام که خواهان ورود به بازار پایه هستند با دو مشکل بزرگ رو به‌ رو می‌ شوند؛ فقدان شفافیت و فقدان اطلاعات سهامداران. با توجه به دستورالعمل افشای اطلاعات، تمامی شرکت‌ های سهامی عام موظف به ارائه عملکرد سالانه و میان‌ دوره‌ ای خود هستند که این اطلاعات باید به صورت شفاف و در مهلت تعیین شده ارسال شود، بنابراین چون شرکت‌ های تازه‌ وارد آشنایی با این روال اطلاع‌ رسانی ندارند،  دچار مشکل می‌ شوند.

همچنین این قبیل شرکت‌های سهامی عام، با انبوهی از سهام داران در ارتباط هستند که در واقع هیچ اطلاعات هویتی و نشانی از ‌آنها در اختیار ندارند؛ در مواردی تعداد سهام داران برخی شرکت‌ ها بالغ بر صد هزار نفر می‌ شود. در صورتی که اگر این شرکت‌ ها از ابتدای تاسیس در بازار سرمایه ثبت شده بودند، تمامی مشخصات سهامدارانشان به صورت خودکار در دسترس بود.

در همین راستا بازار پایه، کمیته‌ای را برای حل این مشکل تشکیل داده که بین شرکت‌ ها و فرابورس فعالیت دارد و کلیه اطلاعات را جمع‌ می‌ کند. این کمیته تا کنون توانسته وظیفه خود را به خوبی انجام دهد که نمونه آن در چند شرکت حاضر در بازار پایه مشخص است.

زمان الزام قانون پنجم توسعه در زمینه پذیرش شرکت‌ ها

مطابق با قانون مزبور تمام شرکت‌ های سهامی عام خارج از بازار سرمایه، تنها شش ماه فرصت دارند تا درخواست پذیرش ارائه کنند که این مهلت شش ماهه در پایان شهریور 97 پایان یافت. همچنین بخشنامه‌ هایی به سازمان امور مالیاتی و ثبت شرکت‌ ها ارسال شده که از این پس هر گونه نقل و انتقال سهام و سایر فعالیت‌ های مرتبط در این شرکت‌ ها باید با مجوز رسمی سازمان بورس انجام شود. در واقع این قانون ضمانت اجرایی دارد و دیر یا زود تمامی شرکت‌ ها باید وارد بازار سرمایه شوند و راه دیگری ندارند.

آیا جریمه‌‌ای برای شرکت‌هایی که بعد از این تاریخ پذیرش شوند، وجود دارد؟

در قانون جرایم و مجازات‌ ها، امکان تعریف جریمه برای این مساله در نظر گرفته نشده و اعمال جریمه دیرکرد ورود، به نظر سازمان بورس بستگی دارد. 

تفاوت نحوه نظارت بر اطلاعات شرکت‌ های بازار پایه با بورس یا فرابورس چیست؟ شرکت‌ های بازار پایه، الزامی در ارائه پیش‌ بینی بودجه ندارند و ارسال این اطلاعات بنا به نظر شرکت متفاوت می شود. البته شرکت‌ های بازار پایه باید صورت‌ های مالی حسابرسی شده و میان دوره‌ ای خود را در زمان مشخص به سازمان بورس ارسال کنند.

روش‌ معامله در بازار پایه

معاملات بازار پایه به دو نوع حراج تک قیمتی و حراج پیوسته تقسیم می شود. در روش حراج پیوسته، داد و ستد سهام بر اساس روش متداول در بورس و یا بازار اول و دوم فرابورس صورت می‌ گیرد و شرکت‌ هایی که نقد شوندگی بالایی دارند در این فهرست هستند، به این معنا که از ساعت ۹ تا ۱۲ حراج پیوسته انجام می‌ گیرد و ساعت ۱۲ نماد بسته می‌ شود. در حال حاضر شرکت‌ های بانک تات، پتروشیمی امیر کبیر و فن‌ آوا در این دسته قرار دارند.

اما شرکت‌ های سهامی عامی که نقد شوندگی کمی دارند یا تعداد سهام دار آنها کم است به روش حراج تک نرخی معامله می‌ گردند. در این روش هر روز پنج حراج تک‌ قیمتی انجام می‌ گیرد و مانند بازار معمولی قیمت‌ گذاری نمی شود. در این روش،‌ معامله یک سهم در ساعت‌ های 9 ، 10، 11، 11:30 و 12انجام می‌شود و پنج قیمت مختلف برای آن ثبت می شود و به طور کلی، حراج پیوسته‌ ای برای معامله های این‌ سهام نداریم. شرکت معیار صنعت پارس به دلیل نقد شوندگی پایین سهام، تنها شرکتی است که تا به حال روش حراج تک‌ نرخی معامله شده است.

قوانین معاملاتی در این روش‌ ها

در روش حراج تک‌‌ نرخی، میانگین موزون قیمت‌ های معامله شده در حراج‌ ها به عنوان قیمت پایانی تعیین می‌ شود و از روز پس از گشایش، دامنه نوسان قیمت به میزان 10 درصد قیمت پایانی روز معاملاتی قبل تعیین می‌ گردد.

طبق ماده پنج دستورالعمل فوق، در بازار پایه بورس تنها سفارش‌ های محدود قابل اجرا هستند و استفاده از کد خرید گروهی «ددد» مجاز نیست. علاوه‌ بر این، ایستگاه‌ های معاملاتی مجازی و آنلاین تریدرها نیز مجاز به ثبت سفارش در این سامانه نیستند.

مزیت روش حراج تک نرخی به حراج پیوسته

در روش حراج تک نرخی، بعد از هر مرحله، نظارت انجام می شود و قیمت‌ های وارد شده بررسی می‌ گردد و بدین ترتیب سفارش ها رد یا قبول می‌ شوند. عمده مزیت این روش به حراج پیوسته عدم دستکاری قیمت است. این در حالی است که حراج پیوسته امکان دستکاری قیمت بالایی (به ویژه در مورد سهام غیر نقد شونده) دارد؛ بنابراین اجرای روش حراج تک‌ قیمتی برای شرکت‌ های با سهام شناور ناچیز یا تعداد سهام داران اندک مناسب‌ تر و مانع از نوسانات غیر منطقی قیمت سهام می‌ شود.

چرا شرکت‌های بزرگی نظیر بانک تات با وجود سهام شناور آزاد مطلوب در بازار پایه داد و ستد می شوند، اما شرکت‌ های به مراتب کوچک تر (نظیر مرجان‌ کار) در بازار اول فرابورس مورد پذیرش قرار گرفته‌ اند؟

تصمیم گیری درباره پذیرش شرکت‌ ها در حیطه فعالیت هیات پذیرش فرابورس است و این هیات پس از بررسی تمام فاکتورهای موجود، تصمیم می‌ گیرد که شرکت در کدام بخش از بازار درج نام شده و فعالیت کند.