یمن، عراق یا ایران؟ از کجا به پالایشگاه آرامکو حمله شد؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ حمله موشکی، پهپادی یا ترکیبی از این دو به پالایشگاه های نفت بُقَیق و خریص، با کاستن حدود 5.6 میلیون بشکه از تولیدی نفت عربستان (که تقریبا نیمی از تولیدات نفتی کل عربستان و 5% جهان را در بر می گیرد)، بدون شک ضربه‌ای کاری و تاریخی به رژیم سلطنتی حاکم بر ریاض بود. اگر روزی هدف قرار گرفتن جزئی فرودگاه ملک خالد و ریاض برای سعودی ها هولناک دانسته می شد، حمله به آرامکو، چنان مقیاس ها را تغییر داده که دیگر حملاتی نظیر آن ها، جدی تلقی نمی شود. تاثیر حملات به آرامکو در نگاه بسیاری از تحلیلگران، با حملات 11 سپتامبر امریکا قابل مقایسه است. از همین رو، مسلم است تعیین اجرا کننده اصلی این عملیات، بسیار اهمیت می یابد. بر این مبنا درصددیم ضمن بررسی شواهد و قرائن رسانه‌ای، سیاسی و نظامی چند گمانه را در رابطه با محل آغاز عملیات ارائه دهیم. تاکنون طبق آن چه که بیشتر گفته شده، احتمال حمله از خاک عراق، یمن و یا ایران مطرح است که در ادامه به بررسی استحکام این فرضیه ها می پردازیم.

ایران؛ مبداء حمله به آرامکو!؟

طبیعی است که با توجه به کلان راهبرد ضدیت با جمهوری اسلامی ایران از سوی ایالات متحده و محور ریاض، اولین متهمی که برای این عملیات بزرگ مطرح می شود، ایران باشد. هنوز مدتی از خبر انتشار حمله نگذشته بود که مایک پمپئو فورا مدعی شد «ایران حمله کرده است»! البته وی تا حدودی با ابهام سخن گفت تا مشخص نشود که به عقیده او ایران مدیریت کرده یا واقعا از خاک خود حمله کرده. پس از پمپئو اما مقامات دیگر سعودی و امریکایی با لحنی سخن گفتند که نشان می داد، ایران را بازیگر هدایت کننده می دانند نه آن که از خاک آن عملیات انجام شده باشد. تنها منبعی که تاکنون به صراحت مدعی شده حمله از خاک ایران انجام شده، وال استریت ژورنال بوده که به نقل از برخی منابع امریکایی بدون نام چنین ادعای مطرح کرده است.

اما شواهدی وجود دارد که صحت این ادعا را زیر سوال می برد. اگر ایران همان بازیگری است که در الفجیره چهار نفت کش را منفجر کرد (آنطور که دشمنانش ادعا می کنند)، پس چرا اینبار هم مخفیانه عمل نکرده یا چرا در الفجیره مستقیما با موشک اهدافش را نزده است؟ این یک دلیل منطقی است که صحت پرتاب موشک یا پرواز پهپاد از ایران را زیر سوال می برد.

مدرک دوم که می توان برای رد ادعای وال استریت ژورنال از آن استفاده کرد، به سیاست کلی ایران باز می گردد. جمهوری اسلامی ایران حتی اگر براستی به دنبال تقابل با کشورهای مسلمان منطقه باشد، منطقی ترین راه برای آن، پیگیری مبارزات نیابتی است نه آن که خود رسما و مستقیما اقدام به چنین حمله ای کند.

سوم آن که اگر ایران واقعا موشک به عربستان زده، آیا توقع داشته که ردیابی نشود که حالا بخواهد آن را انکار کند؟

چهارمین دلیل آن که چرا اصلا ایران در چنین تنگنای اقتصادی بخواهد دست به اقدام نظامی فالشی بزند که علیه آن جنگ به راه بیفتد. می توانست برای کاستن از صادرات نفت عربستان، مثلا با استفاده از حامیان عربستانی خود، در مسیر خط لوله ها انفجار ایجاد کند.

روی هم رفته هیچ چیز در عالم سیاست غیرممکن نیست ولی با توجه به استدلالات بالا، حمله به آرامکو از مبدا ایران، بسیار بعید است و به همین خاطر تقریبا تمامی کسانی که ضد ایران هستند هم، چنین ادعایی ندارند.

یمن؛ مجری حمله طراحی شده از سوی ایران؟

رایج ترین گمانه در مورد مبدا حمله به اهداف آرامکو، یمن است. انصارالله خود رسما این حمله را بر عهده گرفته و در واقع تنها بازیگری است که رسما چنین کاری کرده است. هرچند انصارالله با هدف قرار دادن چندباره ریاض، دوبی، ابوظبی و الشیبه ثابت کرده که توان ضربه به اهداف دور دست سعودی دارد، اما شواهد، قرائن و استدلالات نسبتا محکمی در رد این ادعا وجود دارد.

اولین قرینه ای که احتمال حمله از مبدا یمن را بسیار پایین می آورد، واکنش دیرهنگام انصارالله در رابطه با این حمله بود. در حملات دیگری از این دست، نظیر حمله به الشیبه، فرودگاه ملک خالد، فرودگاه ابوظبی و ...، انصارالله و شبکه وابسته اش (المسیره) تقریبا پیش از همه خبر می داد اما در حمله به آرامکو انصارالله تقریبا آخرین عنصری بود که واکنش نشان داد.

مدرک دوم در اثبات انجام نشدن حمله از داخل خاک یمن که می تواند دست نداشتن مستقیم انصارالله در آن را هم اثبات کند، در بیانیه این گروه نهفته است. انصارالله مدعی شد که با 10 پهپاد به پالایشگاه ها حمله کرده در حالیکه تصاویر و گزارش ها نشان می دهند که حداقل 17 نقطه هدف قرار گرفته اند. برخی منابع 19 نقطه هم نوشته اند. با این تفاسیر، انصارالله در جریان گستره حمله ای که خود ترتیب داده، نبوده! گزاره ای که به هیچ وجه منطقی نیست.

دلیل سوم بر رد ادعای حمله به آرامکو از خاک یمن، به نتایج اولیه تحقیق عربستان باز می گردد. ترکی المالکی، سخنگوی ائتلاف سعودی ضد یمن در کنفرانس خبری خود هر چند باز هم کمی انگشت اتهام را به سوی ایران گرداند و مدعی شد پهپادهای مهاجم ساخت ایران بودند، اما در کمال تعجب اظهار داشت «مبدا حمله از خاک یمن نبوده است». برخی معتقدند گفته مذکور برای نسبت دادن حمله به ایران بوده است. اما اگر ترکی المالکی به راستی خواهان اتهام زنی به ایران بود، به جای "ایرانی ساز" بودن پهپاد ها، رسما می گفت که از خاک ایران پرواز کردند.

مدرک چهارم در انجام نشدن حمله از خاک یمن، نقطه ای است که مورد اصابت واقع شده است. تصاویر منتشر شده از محل اصابت پهپادها (یا شاید هم موشک ها) نشان می دهد از ناحیه غرب یا شمال غرب انجام شده در حالی که یمن در جنوب عربستان است و برای ضربه زدن به این پالایشگاه، اگر می خواسته از غرب ضربه بزند، باید مسیر نسبتا طولانی تری را دور می زده که در اینصورت احتمال هدف قرار گرفتن پهپادها بالا می رفت و این منطقی بنظر نمی رسد.

بر مبنای شواهد و استدلال های این بخش، احتمال آغاز حمله از یمن هم پایین است.

عراق؛ سکوی پرتابی برای جنگ ایران علیه عربستان؟

گزاره ای که در ساعت های اولیه حمله بیشتر طرفدار داشت، انجام حمله از خاک عراق بود. مقوم هایی هم برای این سناریو وجود داشت. حشدالشعبی در عراق چندان دل خوشی از آل سعود نداشته و ندارد. نفوذ ایران در حشدالشعبی نسبتا بالاست. سابق بر این برخی گروه های وابسته به حشد نظیر جیش المختار حمله خمپاره ای به داخل خاک عربستان (البته نواحی بیابانی مرزی) داشته اند. در ضمن اگر هم تصاویر محل اصابت ها را بنگریم، مشاهده می کنیم که از جهتی که عراق واقع شده هدف قرار گرفته است (غرب و شمال غرب). اما با وجود این باز هم شواهد، قرائن و استدلالاتی وجود دارد که احتمال عراق به عنوان مبدا حمله را پایین می آورد.

اولا به لحاظ سیاسی دولت عراق به هیچ وجه در شرایطی نیست که بتواند یا بخواهد وارد یک جنگ با همسایه خود شود. ممکن است برخی در رد این استدلال، بحث کنند که حشدالشعبی بدون اطلاع دولت فدرال و با خواست ایران دست به این حمله زده است. اما حشدالشعبی که به دنبال اثبات پیروی خود از دستورات نخست وزیر است، امکان ندارد تمردی در این ابعاد و در این سطح انجام شود. همچنین با توجه به مخالفت طیف گسترده ای از سیاسیون عراق در جبهه های مختلف با آغاز یک جنگ جدید که نمود واضح آن در انفعال در قبال حملات پهپادی رژیم صهیونیستی است، بعید است که تهران بر حشد فشار بیاورد که به عربستان حمله کند چون در اینصورت، بسیاری از طیف های نزدیک به خود را از دست می دهد.

ثانیا حشدالشعبی تا به حال نه موشک و نه پهپادی که برد لازم برای زدن البقیق را داشته، رو نکرده است. حتی احمد الاسدی که سال گذشته در مصاحبه ای اظهار داشته بود موشک های برد بلند در اختیار حشدالشعبی است، برد نهایی این موشک ها را 400 کیلومتر عنوان کرد در حالیکه نزدیک ترین نقطه عراق به البقیق، 470 کیلومتر است. در زمینه پهپادی هم حشدالشعبی به آن اندازه قدرت نشده که بتواند عملیاتی به این بزرگی انجام دهد.

ثالثا به لحاظ دیپلماتیک، عراق در حال بهبود روابط با عربستان است و می کوشد از این کشور سرمایه جذب کند. با چنین حمله ای مسلم است که بغداد به اهدافش نخواهد رسید.

رابعا عراق اگر واقعا قدرت یا حداقل عزم چنین حمله ای داشت، به حملات رژیم صهیونیستی پاسخ می داد. این حمله مسلما نه تنها در سطح داخلی بلکه در سطح منطقه ای، بسیار افکار عمومی را به حشدالشعبی جذب می کرد. در ضمن فاصله عراق با رژیم صهیونیستی حداقل 300 کیلومتر است در حالیکه حداقل فاصله تا البقیق، 470 کیلومتر برآورد می شود.

خامسا، پمپئو که از هیچ فرصتی برای متهم کردن حشدالشعبی و فشار بر دولت مرکزی برای کنار زدن این سازمان فروگزار نمی کند، در تماس تلفنی با عبدالمهدی، رسما گفته دولت بغداد مبنی بر دست نداشتن در حملات را تصدیق کرده است.

پس بعید است که حمله به عربستان از خاک عربستان انجام شده باشد.

نقطه‌ای که در تمامی تحلیل‌ها مغفول مانده

با توجه به استدلالات ارائه شده، این سوال مطرح می شود که نقطه شروع عملیات کجا بوده است؟ هرچند نمی توان با قاطعیت تمام از عدم حمله از خاک یمن و به ویژه عراق سخن گفت ولی استدلال های در رد این احتمال ها، قوی تر از استدلال های مقوم بنظر می رسد. کدام اگر پالایشگاه از غرب و شمال غربی هدف قرار گرفته (جایی که تنها عراق در آن است)، پس کدام کشور خارجی دیگر ممکن است دست به این حمله زده باشد؟ تنها گزینه ای که باقی می ماند، "داخل خاک عربستان" است. این استدلال وقتی قوت می گیرد که نگاه دقیقتری به بیانیه انصارالله بیندازیم. در بیانیه انصارالله "از برادران آزاده داخل عربستان" که در این حمله همکاری کرده اند، قدردانی شده است. در تحلیل ها به این نقطه توجهی نشد. عناصری از داخل خاک عربستان در حمله دست داشته اند. شاید اصلا عناصری از داخل خاک عربستان پالایشگاه را هدف قرار داده اند. این احتمال نه تنها با استدلالاتی که ادعای حمله از مبدا عراق، ایران یا یمن را رد می کند، مواجه نیست بلکه بیانیه انصارالله، مقوم آن نیز هست.