چرا قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها تصویب شد؟
قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها از قوانینی بود که در مقابل زیاده‌خواهی‌ها و بدعهدی‌های آمریکا و اروپا در برجام به تصویب رسید و به اعتقاد بسیاری از کارشناسان یک قانون بازدارنده بود.
به گزارش راهبرد معاصر؛ حدود 9 سال پیش در چنین روزهایی بود که محمدجواد ظریف وزیر خارجه وقت در هتل کوبورگ وین، در کنار همتای خود در اتحادیه اروپا ایستاد و از امضای برجام خبر داد.
ادعای حل همه مشکلات با برجام
آن روزها دولتمردان وقت مدعی بودند که با امضای برجام همه مشکلات اقتصادی از کشور رخت برمی‌بندد و اوضاع اقتصادی دگرگون خواهد شد.
حسن روحانی رئیس جمهور وقت در شب امضای برجام در یک نشست تلویزیونی گفت که «طومار تحریم درهم پیچیده شد، حقوق هسته‌ای ایران تثبیت گردید و اقتصاد ایران در مدار اقتصاد جهانی قرار گرفت». او همچنین بر این نکته نیز تأکید می کند که زنجیرهای تحریم از پای اقتصاد ایران گسسته شده است و از امروز اقتصاد کشورهای جهان به روی ایران باز خواهد بود و مشکلات اقتصادی حل می‌شود. البته مهم‌ترین جمله حسن روحانی در شب برجام، لغو تمام تحریم‌ها علیه ایران بود.
رئیس‌جمهور وقت در نشستی هم با حضور استانداران سراسر کشور هم تاکید کرد که « این [برجام] نعمتی بزرگ از جانب خدا برای مردم عزیز ماست»! و در ۱۳ بهمن سال ۱۳۹۴ هم تاکید می‌کند که « یکی از اهداف مهم ما در برجام این بود که مردم در رفاه بیشتر باشند».
حسن روحانی در آن ایام و در مراسم روز ملی محیط زیست می‌گوید که « تحریم‌های ظالمانه باید از بین برود تا سرمایه بیاید و مشکل محیط زیست، اشتغال، صنعت و آب خوردن مردم حل شود!».
رئیس‌جمهور دولت یازدهم و دوازدهم برای برجام تعابیر دیگری نیز آورده است، روحانی از واژه‌های مانند؛ «آفتاب تابان»، «فتح‌الفتوح»، «معجزه قرن»، «بزرگ‌ترین دستاورد تاریخ ایران»، «نشانه تسلیم همه قدرت‌های بزرگ در برابر اراده ملت»، «ورق‌خوردن تاریخ به نفع ایران» و «پیروزی بزرگتر از فتح خرمشهر» برای برجام استفاده کرد.
در کنار حسن روحانی، دیگر مسئولان دولت وقت نیز همواره بر حل مشکلات با برجام تاکید داشتند و همین موضوع باعث شده بود تا امیدواری مردم برای حل مشکلات بشدت افزایش یابد.
عمل به تعهدات از سوی ایران و بدعهدی طرف مقابل
پس از اینکه برجام از سوی اتحادیه اروپا و آمریکا تصویب شد، دولت حسن روحانی عمل به تعهدات را آغاز کرد تا جایی که بارها آژانس انرژی اتمی عمل به تعهدات از سوی ایران را تائید کرد.
در کنار خوش‌عهدی ایران اما طرف‌های مقابل در برجام، نه تنها اقدام موثری برای رفع تحریم‌ها نکردند بلکه هر از گاهی شاهد تحریم‌های جدید دیگری از سوی آنها بودیم.
خروج امریکا از برجام
پس از مدتی که دولت وقت معطل اروپا و آمریکا برای عمل به تعهدات ماند، در آمریکا ترامپ به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد. او در نهایت در 18 اردیبهشت 1397 و مدتی پس از اینکه وارد کاخ سفید شد، با امضای فرمان اجرایی خروج از برجام، از این توافق خارج شد! ترامپ در همان نشست خروج از برجام گفت که « من دستور اعمال مجدد تحریم ها علیه ایران را به زودی صادر خواهم کرد.»
واکنش دولت وقت به خروج امریکا
خروج آمریکا از برجام هم باعث نشد تا دولت روحانی تعهدات برجامی ایران را کاهش دهد.
حسن روحانی بلافاصله پس از اعلام نظر ترامپ مبنی بر خروج آمریکا از برجام، اعلام کرد که از این پس برجام توافقی بین ایران و 5 کشور امضا کننده آن خواهد بود. تصمیم ترامپ آغاز یک جنگ روانی علیه ایران بود و مردم قهرمان ما تحت تاثیر این جنگ روانی قرار نخواهند گرفت.
رئیس جمهور وقت همچنین افزود: من به وزارت خارجه دستور دادم که ظرف چند هفته آینده، با مذاکرات با کشورهای اروپایی و دو کشور بزرگ روسیه و چین، رایزنی ها، هماهنگی ها و مذاکرات لازم را انجام دهد؛ اگر در پایان این مهلت و زمان کوتاه، ما به این نتیجه رسیدیم که با همکاری پنج کشور می توانیم همه آنچه در برجام خواست ملت ایران بوده به دست آوریم، علی رغم میل آمریکا و رژیم صهیونیستی و تلاش های آنها و حرف های بی نزاکت امشب ترامپ، برجام پایدار خواهد ماند و ما می توانیم به نفع صلح و امنیت منطقه و جهان قدم‌های خود را برداریم.
افزایش تحریم‌ها و محدودیت‌های اتحادیه اروپا
اگرچه روحانی گفته بود که طرف‌های دیگری که در برجام هستند چند هفته فرصت دارند تا براساس برجام به تعهدات خود اعلام کرده و خواسته‌های ایران را محقق کنند ولی مدتها از این موضوع گذشت و همچنان تحریم‌ها در حال بیشتر شدن بود، بانک‌ها شرکت‌های غربی و اروپایی از ترس آمریکا، جرات همکاری با ایران را نداشتند و هیچ تغییری هم در اقتصاد کشور به واسطه برجام ایجاد نشد.
تحریم‌های آمریکا بعد از اجرای برجام صدای وزیر امور خارجه وقت ما را هم درآورد. ظریف در مهرماه سال ۱۳۹۵ درباره نتایج برجام و تصمیم‌های طرف مقابل بر این نکته تأکید کرد که «به خاطر مجازات‌های آمریکا، هیچ یک از بانک‌های بزرگ اروپایی کار با ایران را شروع نکرده است».
ابراهیم عزیزی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای در این باره می‌گوید که « آقای دکتر عراقچی در جلسات کمیسیون امنیت ملی حاضر می‌شدند، ما وقتی که دیدیم رفتیم پای یک موافقتنامه قرار بوده منافع ملی ما، قرار بوده انتفاع اقتصادی ملت ایران، مشکلات مالی، بانکی، کشتیرانی و مسائل مهم ما در قالب این توافقنامه مرتفع بشود، نه تنها این اتفاق نیفتاده، بلکه شاهد تصمیمات و مصوبات کنگره آمریکا بودیم، شاهد تصمیمات یکجانبه خود رئیس جمهور آمریکا اقای ترامپ بودیم و برخی محدودیت‌هایی که اتحادیه اروپا، عرض کردم ۷۵۰ تحریم به ۱۶۰۰ تحریم افزایش پیدا کرد.»
افزایش انتقادات از بدعهدی‌های برجامی
بدعهدی طرف‌های مقابل برجام و افزایش تحریم‌ها صدای بسیاری از کارشناسان، نمایندگان مجلس و رسانه‌ها را درآورده بود.
وقتی امانوئل بون مشاور دیپلماتیک رئیس‌جمهوری فرانسه در ادامه دیدار با مقامات جمهوری اسلامی ایران با علی شمخانی دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی دیدار کرد، شمخانی با انتقاد از بی‌عملی کشورهای اروپایی برای اجرای تعهداتشان در برجام و فقدان اراده کافی برای مقابله با اقدامات تخریبی آمریکا در این توافق نامه چند جانبه اظهار داشت که با توجه به عدم استفاده اروپا از فرصت یک ساله اجرای تعهدات یک طرفه از سوی ایران، تصمیم قاطع کشور ما اجرای تعهدات، متناسب با اقدام متقابل طرف‌های دیگر است و زمان انجام اقدامات یک طرفه به پایان رسیده است.
وی اجرای برنامه کاهش مرحله به مرحله تعهدات هسته‌ای را راهبرد غیر قابل تغییر ایران برشمرد و اظهار داشت: این مسیر در چارچوب بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام تا زمان تحقق کامل حقوق ایران ادامه می یابد.
تحریم‌ها هر روز بیشتر می‌شد و بدعهدی‌ها هم ادامه داشت. ایران باید در قبال این وضعیت کاری می کرد. نمایندگان مجلس در مصاحبه‌ها و برنامه‌ها مختلف بارها از دولت وقت خواستند تا اقدامی در راستای این وضعیت انجام دهد.
در نهایت اینکه چندین موضوع باعث شد تا مجلس به این نتیجه برسد وارد عمل شده و در مقابل اقدام نادرست اروپا و آمریکا که به منافع ملت ضربه می‌زد، بایستد.
- خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکا از برجام در ۸ می ۲۰۱۸ و اعمال مجدد تحریم‌های لغو شده تحت برجام،
- اعمال تحریم‌های جدید به بهانه‌های مختلف و تغییر عناوین آنها، اعمال فشار بر سایر کشورها و شرکت‌های خصوصی برای پیروی از سیاست شکست خورده به اصطلاح فشار حداکثری
- عدم اتخاذ اقدامات مناسب از سوی اتحادیه اروپا و سه کشور اروپایی برای تضمین عملی منافع ایران تحت برجام و مقابله موثر با تحریم های آمریکا و جبران آنها از نظر اثرات رفع تحریم،
- وخیم‌تر شدن شرایط برجام در اثر عدم اجرای تعهدات طرف‌های اروپایی از جمله در زمینه های مالی، بانکی، بیمه، تجارت، انرژی، سرمایه گذاری و ...،
- عدم بهره مندی عملی ایران از توافق هسته ای و بر هم خوردن توازن میان تعهدات مندرج در برجام و تعادل بین داده ها و ستانده ها و فراهم شدن زمینه حقوقی توقف جزئی یا کلی تعهدات ایران تحت بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام
- اتخاذ سیاستی مرکب از زیاده خواهی، بی‌اقدامی در برابر تعهدات خود، خرابکاری (هسته‌ای) و ترور (شهید فخری زاده، دانشمند برجسته دفاعی و هسته‌ای) و ...
قانونی بازدارنده و کارآمد
اینها از مواردی بود که موجب شد نمایندگان مجلس شورای اسلامی قانون اقدام راهبردی را تصویب کنند، قانونی که مقام معظم رهبری در دیدار دیدار با نمایندگان مجلس یازدهم درباره آن فرمودند که « قانون اقدام راهبردی کشور را از سرگردانی در قضیه‌ی هسته‌ای نجات داد. این قانون کاملاً مشخص کرد که باید چه کار کنیم، الان هم داریم نشانه‌هایش را در دنیا مشاهده می کنیم.»
براساس این قانون دولت مکلف به آغاز غنی‌سازی ۲۰ درصد، افزایش ظرفیت غنی‌سازی و تولید اورانیم غنی شده به میزان ماهیانه ۵۰۰ کیلوگرم، نصب و غنی‌سازی ۱۰۰۰ ماشین نسل ۲ و حداقل یک آبشار از ماشین‌های نسل ۶، بهره‌برداری از کارخانه تولید اورانیم فلزی در اصفهان، بهینه‌سازی و راه‌اندازی رآکتور آب سنگین اراک و طراحی یک رآکتور آب سنگین جدید و توقف نظارت‌های فراتر از پادمان ازجمله اجرای داوطلبانه سند پروتکل الحاقی شد.
بسیاری از کارشناسان مسائل بین‌الملل معتقدند که قانون مجلس موجب شد تا دست دولت برای ادامه مذاکرات باز شود و از سوی بازدارنده باشد.
ابوالفضل ظهره وند کارشناس سیاست خارجی می‌گوید که قطعاً قانون اقدام راهبردی مجلس به نظر من یکی از افتخارات هم مجلس است و هم یک عامل بازدارنده بود و همین عامل سبب شد که در دولت آقای رئیسی هم مذاکرات انجام شد، اما مذاکرات نتوانست از مسیر بایسته خودش خارج شود طبق آن چیزی که امریکایی‌ها می‌خواستند که بروند به سمت سایر بحث‌ها.
اسلامی رئیس سازمان انرژی اتمی هم می‌گوید که موضوع مهم قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها یک اقدام قابلیت‌ساز بوده تا در حقیقت بتواند با دشمن که به‌صورت کاملا یک طرفه، غیرقانونی و خلاف عرف بین‌المللی به دنبال متوقف کردن و یا محدودسازی صنعت هسته‌ای ایران است، مقابله کند./ فارس