نقش کشورهای عربی در بازترسیم سوریه جدید

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ در 6 سال گذشته کشورهای حاشیه خلیج فارس ازسرگیری روابط با دولت بشار اسد در سوریه را آغاز کرده و حتی بسیاری از آنها سفارتخانه هایشان را در دمشق بازگشایی کردند؛ سفارتخانه هایی که پس از آغاز جنگ داخلی در سال 2011 بسته شده بودند. این تحولات در حالی رخ داد که هزینه های راهبردی منزوی نگه داشتن اسد در حالی که به نظر می آمد کاملاً در قدرت است، بالا رفته و نفوذ ایران در منطقه رو به افزایش بود.

کشورهای حوزه خلیج فارس علنی تنش های منطقه ای و افزایش نقش کشورهای غیر عرب در سوریه را به عنوان دلایل ازسرگیری روابط بیان کرده اند. به گفته رابرت فورد سفیر سابق آمریکا در سوریه، عربستان سعودی نخستین کشوری بود که پس از اقدامات مشابه امارات و بحرین در دسامبر 2018، سفارتش را در دمشق سپتامبر 2024 بازگشایی کرد. (در مقابل، قطر موضع انتقادی شدیدی در قبال نظام اسد اتخاذ و از ازسرگیری روابط خودداری کرده است.)

14 دسامبر کمیته روابط خارجی وزیران اتحادیه عرب در امور سوریه حمایت اعراب را از انتقال سیاسی قدرت در سوریه زیر نظر مقام های دولت موقت برجسته کرد

سال گذشته از بازگشت دولت اسد به اتحادیه عرب استقبال شد و وی در نشستی در عربستان سعودی شرکت کرد. با وجود این، پس از فرار اسد به مسکو به دنبال سقوط سریع و خیره کننده حکومتش، کشورهای حاشیه خلیج فارس که از بشار حمایت کردند، اکنون دستشان خالی است. چرخش تحولات برای این کشورها که به ندرت به عنوان بلوک عمل می کنند، فرصت فوق العاده ای برای پیوستن به نیروها و اعمال نفوذ سیاسی و مالی قابل توجه بر آینده سوریه و در عین حال سازگاری با نقش روزافزون ترکیه در این کشور فراهم می کند.

ابتکارات کشورهای عربی

اندکی پس از سقوط اسد در هشتم دسامبر عربستان سعودی، امارات، بحرین و عمان فعالیت های دیپلماتیک خود را در دمشق ازسر گرفتند و حاکمان جدید سوریه 12 دسامبر در بیانیه ای از آنها تشکر کردند. این بیانیه به دنبال دیدارهای حاکمیت جدید با سفیران این کشورها و نیز قطر منتشر شد. در همان روز بحرین که سال جاری ریاست اتحادیه عرب را برعهده داشت، حمایتش را از انتقال سیاسی قدرت در سوریه اعلام کرد.

14 دسامبر کمیته روابط خارجی وزیران اتحادیه عرب در امور سوریه (شامل دیپلمات های عرب، غربی و ترک) حمایت اعراب را از انتقال سیاسی قدرت در سوریه زیر نظر مقام های دولت موقت برجسته کرد.

در عین حال، عربستان سعودی قوی ترین حمایت خود را از مردم سوریه پس از سقوط دولت اسد ابراز و از اقدامات حاکمان جدید دمشق برای محافظت از اقلیت های سوری قدردانی کرد. در بحبوحه گزارش ها مبنی بر آغاز عرضه نفت ریاض به دمشق، هیئتی سعودی به ریاست مشاور دربار سلطنتی عربستان 12 دسامبر با حاکم جدید سوریه دیدار کرد. یکی از شاخص‌های جدیت پادشاهی عربستان در همکاری با دوره انتقالی سوریه این است، ریاض در بالاترین سطح با تأثیرگذارترین بازیگر خارجی دمشق، یعنی ترکیه در حال افزایش همکاری است.

امارات متحده عربی آغازگر روند ازسرگیری روابط با دولت اسد، آخرین کشور حوزه خلیج فارس بود که علنی به همکاری مثبت با دولت جدید سوریه پرداخت که در تماس تلفنی وزیران امور خارجه دو کشور در 23 دسامبر مشهود بود. باید دید آیا ابوظبی با احتیاط به حمایت کامل و علنی از دولت جدید دمشق با ارسال کمک‌های بشردوستانه یا مالی در هفته‌های آتی ادامه خواهد داد یا خیر.

14 دسامبر انور قرقاش، مشاور دیپلماتیک رئیس دولت امارات نسبت به رویکرد رهبری جدید سوریه ابراز خوش بینی و به شدت بر لزوم آمادگی کشورش برای افزایش همکاری ها با توجه به پیوندهای رهبری جدید با گروه های اسلام گرا تأکید کرد.

این تحرکات در سراسر خلیج فارس سیگنال مثبتی است مبنی بر اینکه کشورهایی که روابط خود را با اسد عادی کرده بودند، احتمالاً با واقعیت های جدید سوریه برخورد عملی خواهند داشت.

نفوذ فزاینده ترکیه

ترکیه به عنوان کشوری که قوی ترین رابطه را با حاکمان جدید سوریه دارد، با توجه به نقش فزاینده اش در سراسر خاورمیانه و شمال آفریقا، احتمالاً نفوذ قابل توجهی بر آینده سوریه و حتی منطقه خواهد داشت. دستاوردهای ترکیه در سوریه موقعیت این کشور را در مناطق دیگری مانند قفقاز جنوبی تقویت می کند، جایی که ترکیه با جمهوری آذربایجان همکاری نزدیک دارد و ایران دارای روابط نزدیک با ارمنستان است.

با وجود این، آنکارا نباید به تنهایی نقش بازسازی و دولت سازی در سوریه را برعهده بگیرد. همکاری با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس مشروعیت و منابع مالی ضروری را برای تلاش‌ها با هدف بازسازی سوریه به ارمغان می‌آورد.

از آنجایی که دولت جدید سوریه با وظیفه دشوار و پرهزینه بازسازی مواجه است، حمایت منطقه ای و بین المللی برای اطمینان از شکست نخوردن مجدد سوریه و بی ثباتی منطقه ضروری خواهد بود

در میان کشورهای حوزه خلیج فارس، قطر احتمالاً بیشترین تأثیر را بر رهبری جدید دمشق خواهد داشت، زیرا نقشی اساسی در تسهیل گفت وگوها میان وزیران امور خارجه کشورهای عربی، ترکیه، روسیه و ایران در جریان مجمع دوحه ایفا کرد که درنهایت تعیین کننده تصمیم اسد برای کناره گیری از قدرت بود.

فرصت دولت ترامپ

کشورهای حوزه خلیج فارس باید از این لحظه به عنوان فرصتی بی نظیر برای تقویت نقش اعراب در آینده سوریه استفاده کنند. آنها با زیر فشار قرار دادن حاکمان جدید سوریه و هدایت برای تشکیل دولتی فراگیر می توانند از منافع خود محافظت کنند و در عین حال خطرات بی ثباتی مجدد را که کل منطقه تهدید می کند، کاهش دهند.

دولت ترامپ نیز نقش کلیدی ایفا می کند. از آنجایی که دولت جدید سوریه با وظیفه دشوار و پرهزینه بازسازی مواجه است، حمایت منطقه ای و بین المللی برای اطمینان از شکست نخوردن مجدد سوریه و بی ثباتی منطقه ضروری خواهد بود. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا باید در کنار ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس در جمع‌آوری بودجه مورد نیاز برای بازسازی سوریه و حمایت مالی حکومت انتقالی کمک کند که این موضوع ضربه ای راهبردی به حضور برخی کشورها در سوریه وارد می‌کند.

سقوط حکومت اسد پیامدهای ناگواری برای منطقه در سال های آینده خواهد داشت. اکنون ایالات متحده و کشورهای حوزه خلیج فارس دارای اهرم های مالی و دیپلماتیک جدیدی برای شکل دادن به این پیامدها هستند. احتمال دارد هر دولت جدید در دمشق برای افزایش مشروعیت بین‌المللی خود مایل باشد هر چه زودتر موافقت واشنگتن را به دست آورد.

این موضوع به ایالات متحده و متحدانش در خلیج فارس فرصت می دهد بر روند سیاسی جدید این کشور تأثیر بگذارند و از هرگونه تغییر لازم از سوی رهبری جدید سوریه در صورت انحراف از مسیر خود اطمینان حاصل کنند.