مشارکت راهبردی ایران-روسیه از منظر آمریکا

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ در مدت یک هفته سه رویداد مهم توجه ناظران امور بین‌الملل را به خود جلب کرد:

-  آتش بس غزه

-  امضای قرارداد مشارکت راهبردی جامع ایران و روسیه

-  مراسم تحلیف دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا

این سؤال مطرح می شود، ارتباط تحولات یادشده به هم چیست و چه تأثیری بر غرب آسیا دارند؟ قرارداد مشارکت راهبردی، ابعاد و میزان قدرت و توانایی آن برای مقابله با نفوذ آمریکا در منطقه چگونه است؟

مسکو ماه ها منتظر این توافق بود تا شرایط و میزان توسعه آن در روابط دو کشور آشکار شود. پیش بینی می شد توافق ابتدای اکتبر 2023 میلادی امضا شود، ولی امضای توافقنامه چند وقتی به دلایل مختلف به تعویق افتاد.

ابتدای سال جاری میلادی به نظر می آمد ترامپ نمی تواند به راحتی جلوی جنگ اوکراین را بگیرد و این باعث شد روس ها نشان دهند گزینه هایی دارند که برای واشنگتن ناراحت کننده است

تابستان گذشته در گیر و دار سرعت گرفتن تحولات بین المللی، رقابت های انتخاباتی آمریکا آغاز شد و همه طرف ها تلاش کردند گام های آینده خود را بر مبنای پیش بینی ها نسبت به رویکرد فرد پیروز در انتخابات آمریکا و در راستای منافع خود در تقابل با واشنگتن بردارند.

تهران و مسکو نیز از تقابل مستقیم با واشنگتن یا اتخاذ اقداماتی که ممکن است از سوی دولت آینده آمریکا نامطلوب تلقی شود، اجتناب کردند. در این میان تناقض ارزیابی ها بسیار چشمگیر بود، در حالی که روس ها آمدن ترامپ را ترجیح می دادند، ایرانی ها پیروزی کامالا هریس و دموکرات ها را محتمل دانستند و هسته اصلی گمانه زنی ها بر روی سرنوشت توافق هسته ای بود.

همین تناقض یکی از دلایلی بود که توافق راهبردی مسکو و تهران را از اکتبر 2023 به تعویق انداخت و صحبت از «چند هفته بعد» می شد. اوایل نوامبر 2023 که ترامپ به پیروزی دست یافت، اشتراکات ایران و روسیه بیشتر شد و به نظر می آمد توافق راهبردی در دسترس قرار گرفته باشد.

با وجود این، آنچه در ادامه اتفاق افتاد بسیار تعجب آور بود. ترامپ برای پایان دادن به جنگ‌ها در غزه و لبنان فشار آورد و حکومت سوریه با حرکت سریع ترکیه تغییر کرد. ماهیت نیت ترامپ برای توقف جنگ اوکراین با رد کردن نخستین ملاک حل‌وفصل مناقشه از سوی روس‌ها و اوکراینی‌ها رنگ باخت. هم زمان ترامپ به تهدید و تطمیع ایران ادامه داد، تهران با انعطاف برخورد کرد و به ارسال پیام‌ها ادامه داد که باعث شد توافق با روس‌ها به تعویق بیفتد و به سال جاری موکول شود.

ابتدای سال جاری میلادی به نظر می آمد ترامپ نمی تواند به راحتی جلوی جنگ اوکراین را بگیرد و این باعث شد روس ها نشان دهند گزینه هایی دارند که برای واشنگتن ناراحت کننده است.

معامله تبادل اسیران میان حماس و رژیم صهیونیستی به نتیجه دست یافت و بار سنگین جنگ منطقه ای برداشته شد. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی مجبور شد توافقی را بپذیرد که بیشتر شروطش به وسیله جو بایدن، رئیس جمهور سابق آمریکا ژوئن گذشته پیشنهاد شد و نتانیاهو خرابش کرده بود. درنهایت مجبور شد با اجرای شروطی که حماس از آغاز جنگ مطرح کرده بود، موافقت کند. انصارالله یمن تا آخرین لحظه قبل از آتش بس به بمباران رژیم صهیونیستی ادامه داد.

در زمینه ایران، تهران نسبت به ادامه تهدیدات علیه خود محتاط است و احتمال توقف جنگ علیه متحدانش و انجام مستقیم آن را یکسان می داند. مقام های صهیونیست اصرار دارند توافقات با لبنان و غزه را تهدید کنند و در این زمینه اسموتریچ می گوید، از نتانیاهو تعهد گرفته است جنگ تا نابودی حماس ادامه خواهد داشت؛ در حالی که نتانیاهو می گوید در همین موضوع از ترامپ تعهد گرفته است.

مجموع این موارد نیاز تهران را برای نزدیک شدن به روسیه هم زمان با ادامه تلاش برای دستیابی به توافق با آمریکایی ها برجسته می کند. توافقنامه راهبردی ایران-روسیه 17 ژانویه امضا شد و مهم ترین نکاتش به شرح زیر است:

همکاری نظامی و امنیتی

• افزایش همکاری نظامی و تبادل اطلاعات میان دو کشور
  
  
• برنامه ریزی برای برگزاری رزمایش مشترک نظامی و تبادل تجربیات در زمینه های دفاعی
  
  
• تعهد به استفاده نکردن از قلمرو هر یک از کشورها برای حملات علیه دیگری

ناظران در این زمینه معتقدند، وجود چتر هسته ای روسیه بر فراز ایران که به طور قاطع از امکان جنگ علیه ایران جلوگیری می کند و نیز وجود بند دفاعی مشترک میان دو کشور که باعث می شود جنگ با یکی از آنها لزوماً جنگ با دیگری باشد، محتمل است.

این توافقنامه فقط شامل زمینه کلی و زبان گسترده بدون مشخص کردن هیچ یک از اقدامات بود و جزئیات زیادی ارائه نکرده، بلکه سرآغاز توسعه مسیری مشترک است.

وجود چتر هسته ای روسیه بر فراز ایران که به طور قاطع از امکان جنگ علیه ایران جلوگیری می کند و نیز وجود بند دفاعی مشترک میان دو کشور که باعث می شود جنگ با یکی از آنها لزوماً جنگ با دیگری باشد، محتمل است

 همکاری های اقتصادی و تجاری

• توسعه روابط تجاری و اقتصادی، ازجمله فروش فناوری هسته ای غیرنظامی و گاز از روسیه به ایران 
  
  
• ایجاد کریدورهای حمل و نقل جدید و تقویت زیرساخت های حمل و نقل میان دو کشور
  
  
• همکاری در مقابله با تحریم های اقتصادی غرب و ایجاد مکانیسم هایی برای غلبه بر اثرات آن

همکاری انرژی

• گسترش همکاری ها در بخش انرژی، ازجمله توسعه پروژه های مشترک در زمینه های نفت، گاز و انرژی صلح آمیز هسته ای
  
  
• تسهیل تأمین گاز میان ایران، روسیه و آذربایجان

همکاری های علمی و فرهنگی:

• افزایش همکاری ها در زمینه های علمی، آموزشی و فرهنگی ازجمله تبادل دانشجو و محقق و برگزاری رویدادهای فرهنگی مشترک
  
  
• توسعه پروژه های مشترک در زمینه های فناوری پیشرفته (های تک) و نوآوری

مهم بود توافق جامع شامل همکاری در زمینه زیرساخت ها می شد.

 همکاری در زمینه حمل و نقل و لجستیک

• توسعه کریدورهای حمل و نقل جدید برای افزایش تجارت و تسهیل جابجایی کالا میان دو کشور
  
  
• بهبود زیرساخت های حمل و نقل و تسهیل رویه های گمرکی برای تقویت همکاری های اقتصادی

همکاری در مقابله با تهدیدات مشترک

• هماهنگی در مقابله با تهدیدات امنیتی مشترک، ازجمله مبارزه با تروریسم و ​​جنایت های سازمان یافته
  
  
• تبادل اطلاعات و تخصص در زمینه امنیت سایبری و حفاظت از زیرساخت های حیاتی

 ارتقای بستر موجود میان دو کشور برای مقابله با چالش‌های مشترک به‌ویژه با توجه به تحریم‌های غرب علیه دو کشور لازم است. این موضوع چگونه در پرونده های اساسی به ویژه رابطه با واشنگتن منعکس شده است؟

تأثیر توافق بر روابط با آمریکا

توافق راهبردی ایران-روسیه منعکس کننده توسعه کمی است که امکان دارد در انواع چالش های پیش روی آمریکا به توسعه کیفی تبدیل شود و تحولی قابل توجه در آن چیزی است که می توان آن را «محور مقاومت در برابر یکجانبه گرایی غربی» نامید، زیرا دو کشور به دنبال تقویت استقلال راهبردی خود در مواجهه با نفوذ فزاینده آمریکا هستند.

 برای ایران این توافق بیانگر افزایش توانایی اش برای غلبه بر فشارهای تحریم های آمریکا به وسیله حمایت روسیه در ابعاد مختلف، به ویژه در بخش انرژی و حمل و نقل است. مسکو از تهران حمایت فنی و اقتصادی می‌کند که انعطاف‌پذیری اش را در برابر تلاش‌های آمریکا برای منزوی کردن ایران افزایش ‌دهد. همچنین به ایران کارت قوی تری برای مذاکره در میز مذاکرات هسته ای با غرب می دهد.

توافق راهبردی ایران-روسیه منعکس کننده توسعه کمی است که امکان دارد در انواع چالش های پیش روی آمریکا به توسعه کیفی تبدیل شود

برای روسیه، این کشور به دنبال تأکید بر روند خود به سمت ایجاد ائتلاف هایی است که توانایی اش را برای مقاومت در برابر تحریم های اعمال شده غرب پس از آغاز جنگ اوکراین افزایش دهد. این توافق تعامل مسکو را با نیروهای غرب آسیای مخالف هژمونی آمریکا عمیق تر و سیاست های خود را از اجماع سنتی با غرب دور می کند.

تأثیر مشترکی نیز وجود دارد، آن اینکه همکاری نظامی و اطلاعاتی دو کشور تهدیدی مستقیم برای سیاست های بازدارندگی آمریکا در منطقه است و امکان دارد واشنگتن را وادار به تجدیدنظر در راهبردهای امنیتی و اقتصادی اش کند.

تأثیر توافق بر پرونده های غرب آسیا

موازنه قوای منطقه ای: این توافقنامه حمایتی را از ایران فراهم می کند که نقش منطقه ای اش را پس از حوادث اخیر و از دست دادن آن در سوریه باز تنظیم کند.

بازدارندگی منطقه ای: همکاری نظامی دو کشور به ویژه در زمینه فناوری های پدافند هوایی و پهپادها، چالشی مستقیم برای رژیم صهیونیستی است که این اتحاد را تهدیدی برای حضور نظامی خود در منطقه می داند.

امنیت قفقاز

• تغییرات راهبردی: توافق روسیه و ایران چشم انداز امنیتی قفقاز را به ویژه با توجه به تنش های جاری میان آذربایجان و ارمنستان تغییر می دهد. با فاصله گرفتن ارمنستان از مسکو و نزدیکتر شدن به واشنگتن و با افزایش نفوذ ترکیه و آذربایجان در منطقه، ایران و روسیه ممکن است متحدان نزدیک خود را در بازتنظیم روابط در آنجا نمایندگی کنند.
  
  
• کریدورهای حمل و نقل: هدف این توافق ایجاد کریدورهای حمل و نقل راهبردی است که محدودیت های غربی را دور می زند و امنیت قفقاز را در کانون مناقشه بر سر تجارت جهانی و مسیرهای انرژی قرار می دهد. تقویت این کریدورها ممکن است تلاش های غرب برای تضعیف نفوذ مسکو و تهران را در این منطقه حیاتی تضعیف کند.

بخش انرژی

• تغییر شکل بازار جهانی: همکاری در بخش نفت و گاز ایران و روسیه چالشی بزرگ برای ساختار اقتصادی جهانی به رهبری واشنگتن است. باز کردن کانال‌های تبادل فناوری و انرژی میان دو کشور ممکن است تأثیر تحریم‌های غرب را کاهش دهد و به دو کشور توانایی بدهد منابع انرژی را به سمت بازارهای آسیایی هدایت کنند.
  
  
• رقابت گازی: تقویت همکاری تهران و مسکو ممکن است به افزایش رقابت با قطر و عربستان سعودی برای بازارهای گاز طبیعی مایع منجر شود. به نوبه خود، می تواند به ایجاد مکانیسم های هماهنگی جدید برای مدیریت مشترک صادرات انرژی منجر شود و قوانین بازار جهانی انرژی را تغییر دهد.
  
  
• تأثیر بلندمدت: این اثرات ممکن است در افزایش توانایی ایران و روسیه برای تضعیف تلاش های غرب با هدف کنترل بازارهای انرژی به وسیله اتحادهای منطقه ای و بین المللی آشکار شود.