ابعاد همکاری قزاقستان و رژیم صهیونیستی

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا ۶ نوامبر ۲۰۲۵ پیوستن رسمی قزاقستان به روند عادی‌سازی روابط با اسرائیل را اعلام کرد تا نخستین کشور آسیای مرکزی باشد که به این توافق‌نامه‌ ملحق شده است. وی در سخنرانی خود در نشست با رهبران آسیای مرکزی اعلام کرد: بسیار خرسندم اعلام کنم قزاقستان به طور رسمی با پیوستن به توافق‌نامه ابراهیم موافقت کرده است

داده‌های اداره ملی آمار قزاقستان نشان می‌دهد تجارت میان دو طرف در مدت مشابه سال ۲۰۲۵ به حدود ۸۰ میلیون دلار رسیده است

اعلام این خبر در حضور سران کشورهای منطقه‌ای، ازجمله قاسم جومارت توکایف از قزاقستان، سدیر جباروف از قرقیزستان، امامعلی رحمان از تاجیکستان، سردار بردی محمداف از ترکمنستان و شوکت میرضیایف از ازبکستان انجام شد که گویای تمرکز مجدد واشنگتن بر آسیای مرکزی است.

نبود شفافیت تجاری

البته، روابط قزاقستان با اسرائیل از پیش نیز به نوعی برقرار بود. دو طرف آوریل ۱۹۹۲ روابط دیپلماتیک برقرار کرده و از آن زمان تاکنون همکاری‌های اقتصادی و نظامی مستمری داشته‌اند. براساس داده‌های اداره مرکزی آمار اسرائیل، تجارت بین «تل‌آویو» و آستانه برقرار و اسرائیل در این دوره مازاد تجاری مداومی ثبت کرده است.

با وجود فراز و فرود در حجم، تجارت دوجانبه سال ۲۰۲۰ با ۱۲۳ میلیون دلار به اوج خود رسید. البته طبق آمار اسرائیل، در هشت ماه نخست سال ۲۰۲۵ تنها ۳۴ میلیون دلار بود. اما آمار قزاقستان داستان بسیار متفاوتی روایت می‌کند، به طوری که داده‌های اداره ملی آمار قزاقستان نشان می‌دهد تجارت میان دو طرف در مدت مشابه سال ۲۰۲۵ به حدود ۸۰ میلیون دلار رسیده که بیش از دو برابر رقم اعلام شده اسرائیل است.

اختلاف در داده ها، موضوع جدیدی نیست و در پنج سال اخیر بارها تکرار شده است. سال ۲۰۲۰، قزاقستان ارقام تجاری خود را سه برابر بیشتر از اسرائیل گزارش کرد، این شکاف سال ۲۰۲۱ به هشت برابر افزایش یافت و سال ۲۰۲۲ به اوج خود رسید، به طوری که آستانه ارزش تجارت دوجانبه را ۸۸۳ میلیون دلار و اسرائیل ۷۹ میلیون دلار یعنی 11 برابر بیشتر اعلام کرد. سال ۲۰۲۳، این اختلاف 6 برابری پابرجا ماند و سال گذشته به چهار برابر کاهش یافت.  این الگو همچنان پرسش‌هایی را در زمینه شفافیت داده‌های تجاری اسرائیل مطرح می‌کند.

همکاری در گردشگری

در کنار تجارت کالایی، گردشگری دو طرف از دهه ۱۹۹۰ برقرار بوده است. حدود ۱۸ هزار گردشگر قزاق سال‌های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۵ از این رژیم بازدید کردند. البته، این رقم در دوره همه‌گیری کووید-۱۹ سال ۲۰۲۰ به شدت کاهش یافت و در بحبوحه جنگ جاری اسرائیل علیه غزه نیز به این روند ادامه داد.

داده‌های وزارت گردشگری اسرائیل نشان می‌دهد سال گذشته تنها حدود یک هزار و 200 بازدیدکننده از قزاقستان وارد اسرائیل شده‌اند و این تعداد در 10 ماه نخست سال جاری با اندکی افزایش به حدود یک هزر و 300 نفر رسیده است. علاوه بر این، آمار قزاقستان نشان می‌دهد سال گذشته ۴ هزار و 875  گردشگر اسرائیلی از قزاقستان بازدید کردند که نشان‌دهنده تداوم تبادلات مردمی با وجود آشفتگی‌های منطقه‌ای است.

ماه‌های اخیر نیز دیدارهای رسمی بین وزیران، نمایندگان مجلس، سایر مقام ها و نیز مشارکت در برنامه‌های آموزشی در اسرائیل وجود داشته است. همچنین، قزاقستان در موج گسترده مهاجرت از جمهوری‌های شوروی سابق به اسرائیل پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در اوایل دهه ۱۹۹۰ نقش داشت. بیش از یک هزار قزاق سال ۱۹۹۰ به اسرائیل مهاجرت کردند و این تعداد به تدریج تا سال ۲۰۰۱ به حدود ۱۸ هزار نفر افزایش یافت.

مهاجرت در دو دهه بعدی با سرعت کمتری ادامه یافت و در دو سال گذشته به دلیل جنگ غزه، کاهش بیشتری یافت. هرچند هرگز به طور کامل متوقف نشد.

همکاری دو طرف فراتر از نفت و تسلیحات رفته و به امنیت سایبری و نظارت دیجیتال نیز گسترش یافته است

تسلیحات اسرائیلی

در پسِ ظاهرِ روابطِ انرژی، همکاریِ نظامیِ نزدیک میان دو طرف شکل گرفته است. سال ۲۰۱۴ تل‌آویو و آستانه توافق دفاعی امضا کردند که شامل معاملات تسلیحاتی پیشرفته شامل پهپادها، موشک‌های هدایت‌شونده و سامانه های راداری و ارتباطی تولید شده به وسیله شرکت‌های اسرائیلی «البیت سیستمز» و «صنایع هوافضای اسرائیل» می‌شد.

ماه مه ۲۰۲۱، صنایع هوانوردی قزاقستان ی مرکز تولید و نگهداری پهپاد با مجوز شرکت البیت سیستمز راه‌اندازی و قزاقستان را به نخستین کشور آسیای مرکزی تبدیل کرد که با استفاده از فناوری اسرائیل، صنعت پهپاد داخلی خود را توسعه می‌دهد.

گزارش‌های سازمان‌های حقوق بشری، ازجمله عفو بین‌الملل به استفاده مقام های قزاقستان از نرم‌افزارهای جاسوسی اسرائیلی مانند پگاسوس، توسعه‌یافته به وسیله گروه NSO، به همراه ابزارهای نظارتی از شرکت‌های Verint Systems و Nice تأکید می کنند که علیه روزنامه‌نگاران و فعالان داخلی به کار گرفته می‌شوند.

همکاری دو طرف فراتر از نفت و تسلیحات رفته و به امنیت سایبری و نظارت دیجیتال نیز گسترش یافته است. عفو بین‌الملل اعلام کرد، تلفن‌های چهار فعال قزاق با استفاده از نرم‌افزار جاسوسی اسرائیلی هک شده است که نشان دهنده عمق همکاری فناوری بین سرویس‌های امنیتی هر دو طرف است.

در همین زمینه، شرکت اسرائیلی بیت آلفا تکنولوژیز (BAT) تقریباً یک دهه پیش ۱۷ خودروی زرهی ضد شورش به قزاقستان فروخت که نشان می‌دهد همکاری امنیتی، ابزارهای کنترل داخلی را نیز در بر گرفته است.

دکترین پیرامونی

در مقاله‌ای که به وسیله مرکز مطالعات الجزیره ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۲ منتشر شد، صالح النعامی، کارشناس استدلال می‌کند رابطه اسرائیل با کشورهای آسیای مرکزی به ویژه قزاقستان، تجسم عملی «دکترین پیرامونی» است که برای نخستین بار به وسیله دیوید بن گوریون در دهه ۱۹۵۰ مطرح شد.

این راهبرد مبتنی بر ایجاد اتحاد با کشورهای غیرعرب حوزه خاورمیانه برای مقابله با خصومت اعراب، به وسیله گسترش روابط با کشورهایی مانند ترکیه، ایران (پیش از انقلاب)، اتیوپی و بعدها قزاقستان بود. بر اساس این مطالعه، اسرائیل قزاقستان را دارایی راهبردی دوگانه می پندارد؛ هم به عنوان ابزاری برای خنثی کردن نفوذ ایران و ترکیه در آسیای مرکزی و هم راهی برای تغییر مرکز ثقل جهان اسلام به سمت شمال و در نتیجه کاهش نقش اعراب در امور منطقه‌ای.

این رویکرد سال ۲۰۱۱ که قزاقستان ریاست سازمان همکاری اسلامی را بر عهده گرفت و نمایندگان اسرائیل را برای شرکت در جلسه اقتصادی به عنوان ناظر دعوت کرد، بازتاب یافت که اقدامی بی‌سابقه در این سازمان به شمار می رود.

بنابراین، به باور تحلیلگران پیوستن قزاقستان به توافق‌نامه‌ ابراهیم چرخش دیپلماتیک ناگهانی نیست، بلکه اعتراف رسمی به اتحادی دیرینه است. این کشور از دهه ۱۹۹۰ شریک اقتصادی و امنیتی اسرائیل بوده و آنچه به تازگی آشکار شده، گذار این همکاری از مشارکت آرام به همسویی آشکار است.

از نظر سیاسی، این اعلام دستاورد نمادین برای دولت ترامپ است که پس از مذاکرات متوقف شده با عربستان سعودی، به دنبال احیای پرونده عادی‌سازی روابط است. و از نظر منطقه‌ای، ورود قزاقستان به این توافق نفوذ راهبردی جدید اسرائیل در آسیای مرکزی و نزدیک به ایران، روسیه و چین را افزایش می‌دهد و حضورش را در حوزه‌ای غیرعربی تقویت می‌کند.

طبق مقاله مجله آمریکایی «نشنال اینترست» هفتم نوامبر ۲۰۲۵، گنجاندن قزاقستان در توافق‌نامه‌های ابراهیم، ​​راه را برای گسترش عادی‌سازی روابط به فراتر از غرب آسیا هموار و به طور بالقوه بستری برای همکاری‌های آینده با سایر کشورهای با اکثریت مسلمان و احتمالاً در آینده، به سمت جنوب شرقی آسیا و شاخ آفریقا فراهم می‌کند.