امنیت عراق در گرو توافق ترکیه با پ.ک.ک

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ پس از فراخوان عبدالله اوجالان، رهبر دربند حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) برای خلع سلاح نیروهایش، توجهات به واکنش‌های فرماندهان مستقر در کوهستان‌های قندیل واقع در شمال شرقی عراق معطوف شد. فرماندهان ارشد، آزادی اوجالان و فرصت برگزاری کنفرانسی برای انحلال حزب را پیش‌شرط هرگونه توافق اعلام کردند. از سال ۱۹۸۳ میلادی ارتش ترکیه حملات متعددی به خاک عراق انجام داده است که غیرنظامیان زیادی جان باختند و خسارت های زیست‌محیطی قابل‌توجهی به‌دنبال داشته است. این عملیات‌ها به کشته‌شدن ۳۴۴ غیرنظامی، مجروح‌شدن ۳۵۸ نفر و آواره‌شدن ساکنان ۱۷۰ روستای مرزی منجر شده و معیشت صدها روستای دیگر را در معرض خطر قرار داده است.

حذف پ.ک.ک از معادلات منطقه، تأثیرات دوگانه‌ای بر حزب دموکرات کردستان به ریاست مسعود بارزانی خواهد داشت

پس از پیدایش داعش در سال ۲۰۱۴ میلادی، ترکیه از وضعیت امنیتی شکننده عراق سوءاستفاده و پایگاه‌های نظامی دائمی در بعشیقه، سیدکان و مناطق نزدیک به کوه‌های قندیل ایجاد کرد. طبق اطلاعات وزارت پیشمرگه کُردستان، این پایگاه‌ها در عمق ۱۰ تا ۴۰ کیلومتری خاک عراق و در امتداد ۲۰۰ کیلومتر مرز مشترک گسترش یافته‌اند. حدود ۵ هزار نیروی نظامی ترکیه مجهز به تجهیزات نظامی پیشرفته در این مناطق مستقر هستند، بدون آنکه توافق‌نامه امنیتی یا نظامی با دولت عراق یا اقلیم کردستان داشته باشند.

دولت عراق امیدوار است توافق احتمالی به خروج نیروهای ترکیه از خاک عراق منجر شود، اما آنکارا تا زمان روشن‌شدن وضعیت بقایای پ.ک.ک تمایلی به بحث درباره عقب‌نشینی ندارد. سرنوشت رهبران و مبارزان پ.ک.ک نیز موضوع پیچیده ای است، زیرا بازگشتشان به ترکیه به دلیل نبود سازوکار قانونی برای ادغام آنها در صحنه سیاسی و فقدان اعتماد متقابل، دشوار به نظر می آید.

در بحبوحه تلاش‌ها برای توافق، شهر سنجار شاهد درگیری‌های نظامی میان ارتش عراق و نیروهای حفاظت سنجار (YBŞ) وابسته به پ.ک.ک بوده است. فرماندهان ارتش عراق، این نیروها را تروریست می‌خوانند، در حالی که نیروهای حفاظت سنجار خود را مبارز می‌دانند که سنجار را از داعش آزاد کرده است. دولت عراق با انعقاد توافق‌نامه‌ای برای عادی‌سازی اوضاع در سنجار، واقعیت میدانی این منطقه را که پ.ک.ک در آن نفوذ ویژه‌ای میان ایزدی‌ها دارد، به رسمیت شناخته است. اگر پ.ک.ک تصمیم به خلع سلاح بگیرد، این نیروها بخشی از میراث حزب در عراق خواهند بود و در صورت ادامه فعالیت، هدف حملات ترکیه قرار خواهند گرفت.

حذف پ.ک.ک از معادلات منطقه، تأثیرات دوگانه‌ای بر حزب دموکرات کردستان به ریاست مسعود بارزانی خواهد داشت. از سویی می‌تواند به پایان درگیری‌های نظامی در مناطق تحت نفوذ این حزب منجر شود و از میزان تخریب روستاهای مرزی استان دهوک بکاهد. از سوی دیگر، حذف تهدید پ.ک.ک می‌تواند اهمیت راهبردی حزب دموکرات کردستان را برای ترکیه کاهش دهد، زیرا این حزب همواره از مخالفت با پ.ک.ک به‌عنوان اهرم فشار سیاسی و امنیتی برای نزدیکی به آنکارا استفاده کرده است.

انحلال پ.ک.ک نیز می‌تواند موقعیت اتحادیه میهنی کردستان را که متهم به حمایت از این گروه است، بهبود بخشد. به تازگی روابط میان دو حزب اصلی کُرد (دموکرات و اتحادیه میهنی) بهبود یافته و حزب دموکرات انعطاف‌پذیری بیشتری در ادغام رقیب خود در کابینه وزیران آینده نشان داده است که می‌تواند آمادگی برای تحولات پیش رو با ترکیه و دولت عراق تلقی شود.

پایان یافتن حضور پ.ک.ک امکان دارد به تضعیف توجیهاتی منجر شود که حضور نظامی ترکیه در شمال عراق بر آن‌ها استوار است

دو سناریوی اصلی پیش روی روند توافق قرار دارد: شکست یا موفقیت. در صورت شکست، احتمال شکل‌گیری شاخه‌های جدید پ.ک.ک با نام‌های مختلف وجود دارد که می‌تواند بحران را به نقطه آغاز بازگرداند. در صورت موفقیت، که در حال حاضر محتمل‌تر به نظر می آید، عراق همچنان صحنه اصلی ترتیبات بلندمدت در مورد سرنوشت هزاران مبارز مستقر در مناطق شمالی عراق خواهد بود. موفقیت این ابتکار عمل به میزان آمادگی دولت ترکیه برای اعطای امتیازات واقعی، شامل اقدامات قانونی و سیاسی، آزادی اوجالان و ادغام مجدد اعضای حزب در جامعه بستگی دارد.

در پرتو مباحث پیشین، می‌توان به استنتاجات متعددی دست یافت که ابعاد کلی وضعیت را تبیین می‌کند:

نخست، با وجود استقبال اولیه برخی نیروهای سیاسی کُرد و ترک از پایان دادن به منازعه مسلحانه میان ترکیه و حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک)، موفقیت ابتکار اوجالان منوط به میزان آمادگی دولت ترکیه برای ارائه امتیازات واقعی است.

دوم، حل‌وفصل موضوع حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک)، چالش‌ها و فرصت‌هایی منطقه‌ای را مطرح می‌کند. در عراق، پایان یافتن حضور این حزب امکان دارد به تضعیف توجیهاتی منجر شود که حضور نظامی ترکیه در شمال عراق بر آن‌ها استوار است، در حالی که می‌تواند توازن‌های سیاسی در داخل اقلیم کُردستان عراق را نیز بازآرایی کند.

سوم، در چشم‌انداز وسیع‌تر منطقه‌ای، گرچه منازعه اصلی میان آنکارا و حزب کارگران کُردستان (پ.ک.ک) جریان دارد، اما رژیم صهیونیستی و ایران تحولات را از نزدیک زیر نظر دارند. رژیم صهیونیستی از افزایش نفوذ ترکیه پس از رهایی این کشور از درگیری کُردی نگران است، به‌ویژه با توجه به نیاز کنونی این رژیم به بقای نیروهای سوریه دموکراتیک (قسد) در سوریه. در مقابل، ایران امکان دارد از حل‌وفصل موضوع پ.ک.ک خرسند نباشد، زیرا از حضور آن به عنوان اهرم فشاری علیه ترکیه سود می‌برد.